Έντονο προβληματισμό προκαλούν τα στοιχεία της μεγάλης έρευνας του ΑΠΕ-ΜΠΕ, για τα πλαστικά που «πνίγουν» την Ελλάδα και απειλούν άμεσα το περιβάλλον και τις ζωές μας, μολύνοντας στεριά και θάλασσα.
Οι αριθμοί που αποτυπώνουν τη ρύπανση στον πλανήτη χτυπούν κόκκινο συναγερμό και η απεξάρτησή μας από το πλαστικό είναι μονόδρομος. Περισσότερο από 80% των θαλάσσιων απορριμμάτων είναι πλαστικά. Τα προϊόντα τα οποία καλύπτονται από την καινούρια νομοθεσία της Ευρωπαϊκής Ένωσης, αποτελούν το 70% των συνολικών θαλάσσιων απορριμμάτων. Εξαιτίας του αργού ρυθμού αποσύνθεσης, το πλαστικό συσσωρεύεται σε θάλασσες, ωκεανούς και παραλίες. Τα πλαστικά υπολείμματα εντοπίζονται σε είδη, όπως οι θαλάσσιες χελώνες, οι φώκιες, οι φάλαινες, αλλά και στα πουλιά, αλλά επίσης σε ψάρια και οστρακοειδή και ως εκ τούτου στην ανθρώπινη τροφική αλυσίδα. Λαμβάνοντας υπόψη του αυτά τα στοιχεία, το Ευρωκοινοβούλιο ενέκρινε έναν νέο νόμο σχετικά με την οριστική απαγόρευση των πλαστικών αντικειμένων μιας χρήσης, όπως πιάτα, μαχαιροπίρουνα, καλαμάκια, μπατονέτες.
Τα μέτρα για τη μείωση των πλαστικών
Η απαγόρευση για τα πλαστικά μαχαιροπίρουνα μιας χρήσης, τις μπατονέτες, τα καλαμάκια και τους αναδευτήρες ποτών από πλαστικό θα τεθεί σε ισχύ από το 2021. Τα κράτη μέλη θα πρέπει να πετύχουν το στόχο για συλλογή 90% των πλαστικών μπουκαλιών μέχρι το 2029, ενώ τα πλαστικά μπουκάλια θα πρέπει να προέρχονται τουλάχιστον κατά 25% από ανακυκλωμένο υλικό μέχρι το 2025 και 30% μέχρι το 2030. Η συμφωνία ενισχύει επίσης την εφαρμογή της αρχής «ο ρυπαίνων πληρώνει», εισάγοντας καθεστώς αυξημένης ευθύνης για τους παραγωγούς. Αυτό το νέο καθεστώς θα ισχύει και για τα αλιευτικά εργαλεία, ώστε να εξασφαλιστεί ότι οι παραγωγοί, και όχι οι αλιείς, θα επιβαρύνονται με το κόστος συλλογής των απολεσθέντων στη θάλασσα εργαλείων.
Με αφορμή την Κοινοτική Οδηγία, λοιπόν, το ΑΠΕ-ΜΠΕ και η δημοσιογράφος Κάτια Παπαδοπούλου πραγματοποίησε έρευνα για την πλαστική ρύπανση στην Ελλάδα, όπου παρουσιάζονται στοιχεία από μελέτες και εκθέσεις των περιβαλλοντικών οργανώσεων WWF και Greeenpeace, φιλοξενούνται οι πρωτοβουλίες και κινήσεις του υπουργείου Περιβάλλοντος και του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης, ενώ τη δική της θέση παρουσιάζει η MKO Eco Rec (Oικολογική Εταιρεία Ανακύκλωσης). Τέλος, χαρτογραφείται το πρόγραμμα «Sea Change Greek Islands» του κοινωφελούς ιδρύματος Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη, το οποίο προωθεί την σταδιακή κατάργηση των πλαστικών και την πλήρη αντικατάστασή τους στις ελληνικές θάλασσες.
Σαν να ρίχνουμε στη θάλασσα 23.000 αεροπλάνα Boeing747 το χρόνο
Η εικόνα της πλαστικής ρύπανσης στην Ελλάδα είναι απογοητευτική. Σύμφωνα με την Greenpeace, καθημερινά στην Ελλάδα σερβίρονται κατά μέσο όρο 1.000.000 πλαστικά ποτήρια μόνο για καφέ. Κάθε χρόνο χρησιμοποιούνται 4,3 δισ. πλαστικές σακούλες (πριν την εφαρμογή του περιβαλλοντικού τέλους), 2 δισ. πλαστικά μπουκάλια για νερό και αναψυκτικά και 300 εκατ. πλαστικά ποτήρια του καφέ. Στην Ελλάδα καταναλώνονται εκτός σπιτιού κάθε χρόνο 315.000 σάκοι καφέ, που σημαίνει 1,2 δισ. καφέδες. Σύμφωνα με στοιχεία της αγοράς, το 60% αφορά κρύο καφέ, από το οποίο το 50% είναι takeaway. Επομένως, χρησιμοποιούνται 300 εκατομμύρια πλαστικά ποτήρια μίας χρήσης για καφέ ετησίως (σύμφωνα με στοιχεία μετρήσεων και εκτιμήσεων της Greenpeace με βάση διαθέσιμα στοιχεία της αγοράς μετρήσεις), ενώ περίπου 40 τόνοι πλαστικού καταλήγουν στο φυσικό περιβάλλον κάθε μέρα!
Στο μεταξύ, ένα άλλο είδος πλαστικού απορρίμματος με σημαντικές επιπτώσεις είναι οι μικροΐνες πλαστικού, που προέρχονται από τη διάβρωση συνθετικών υφασμάτων, πχ ρούχα από πολυεστέρα. Έχει υπολογιστεί ότι ένα μπουφάν fleece σε μία και μόνο πλύση του στο πλυντήριο απελευθερώνει 250.000 τέτοιες μικροΐνες. Το πρόβλημα είναι τόσο εκτεταμένο ώστε, σύμφωνα με μια μελέτη στο 80% των δειγμάτων πόσιμου νερού που ελέγχθηκαν παγκοσμίως βρέθηκαν μικροΐνες πλαστικού. Σε μελέτη που έγινε στην Ελλάδα στο 89% των ψαριών τριών ειδών (γαύρος, κολιός, παλαμίδα) που εξετάστηκαν εντοπίστηκαν 6,36 μικροΐνες πλαστικού (Έρευνα ΕΛΚΕΘΕ – Χριστίνα Ζέρη).
Για τη ρύπανση της Μεσογείου από τα πλαστικά, και το WWF πραγματοποίησε μελέτη, από την οποία προκύπτει ότι στη Μεσόγειο, τα πλαστικά αποτελούν το 95% των σκουπιδιών που εντοπίζονται στις θάλασσες, τόσο στον βυθό της θάλασσας, όσο και στις ακτές. Η ρύπανση αυτή προέρχεται κυρίως από την Τουρκία και την Ισπανία, και σε δεύτερη φάση, από την Ιταλία, την Αίγυπτο, τη Γαλλία και την Ελλάδα, με τους τουρίστες που επισκέπτονται την περιοχή να ευθύνονται για την ετήσια αύξηση κατά 40% των απορριμμάτων που καταλήγουν στη Μεσόγειο.
Οι συνέπειες για τα θαλάσσια ζώα
Τα μεγάλα πλαστικά κομμάτια τραυματίζουν, προκαλούν ασφυξία και συχνά θάνατο στα ζώα της θάλασσας, συμπεριλαμβανομένων και ορισμένων εμβληματικών ειδών που είτε προστατεύονται από τον νόμο, είτε κινδυνεύουν με εξαφάνιση, όπως είναι οι θαλάσσιες χελώνες ή τα θαλάσσια θηλαστικά. Ωστόσο, τα μικροπλαστικά, τα μικρά δηλαδή εκείνα θραύσματα πλαστικού, είναι αυτά που βρίσκονται σε πραγματική αφθονία στη Μεσόγειο. Έχει, μάλιστα, υπολογιστεί πως εντοπίζονται 1,25 εκατομμύρια κομματάκια πλαστικού ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο στη Μεσόγειο, συγκέντρωση σχεδόν τέσσερις φορές υψηλότερη από αυτήν που καταγράφεται στο λεγόμενο «πλαστικό νησί», στον βόρειο Ειρηνικό Ωκεανό. Όταν δε, εισέρχονται στην τροφική αλυσίδα αποτελούν απειλή όχι μόνο για έναν μεγάλο αριθμό ειδών, αλλά και για την ανθρώπινη υγεία.
Τα επίπεδα ρύπανσης στη Μεσόγειο είναι ιδιαίτερα υψηλά, όπως φάνηκε στην πρόσφατη έκθεση του WWF «Σώζοντας τη Μεσόγειο από την πλαστική παγίδα», θέτοντας σε κίνδυνο τα θαλάσσια είδη και μια σειρά από ανθρώπινες δραστηριότητες. Η Ελλάδα, η χώρα με τα 16.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής, που ο μεγάλος της πλούτος είναι η θάλασσα, βρίσκεται αντιμέτωπη με αυτό το μεγάλο πρόβλημα. Μέσω της έκθεσης, σημειώνεται πως αν δεν υπάρξουν δραστικές αλλαγές, υπάρχει κίνδυνος να «διαρρεύσουν» στο περιβάλλον επιπλέον 104 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων έως το 2030, ενώ τα πλαστικά απόβλητα στο θαλάσσιο περιβάλλον αναμένεται να φτάσουν τους 300 εκατ. τόνους μέχρι το ίδιο έτος. Την ίδια στιγμή, το 75% των πλαστικών που έχουν συνολικά παραχθεί παγκοσμίως, σήμερα είναι απόβλητα, ενώ τουλάχιστον το 1/3 από αυτά έχει ήδη καταλήξει στη φύση, με καταστροφικές συνέπειες στα οικοσυστήματα και την άγρια ζωή. Σύμφωνα με επίσημες καταγραφές, τα πλαστικά απορρίμματα έχουν αποτελέσει αιτία τραυματισμού ή και θανάτωσης πολλών ειδών άγριας ζωής, ενώ οι εκπομπές αερίων του θερμοκηπίου από την παραγωγή και την καύση πλαστικών αναμένεται να αυξηθούν κατά 50% τα επόμενα χρόνια.
Όπως αναφέρεται στη μελέτη του WWF, εκτιμάται πως σχεδόν 100 εκατομμύρια τόνοι πλαστικών απορριμμάτων διαφεύγουν στο περιβάλλον κάθε χρόνο. Είναι σαν να ρίχνουμε στη θάλασσα σχεδόν 23.000 αεροπλάνα Boeing747 κάθε χρόνο. Οι περισσότερες από αυτές τις ποσότητες είναι σχεδόν αδύνατο να ανακτηθούν και θα παραμείνουν στη θάλασσα ρυπαίνοντάς την. Επιπλέον, άλλες έρευνες εκτιμούν πως η πλαστική ρύπανση στα χερσαία οικοσυστήματα είναι τουλάχιστον 4 φορές μεγαλύτερη σε σχέση με τη θαλάσσια.
Φάμελλος: «Στόχος μας στην Ελλάδα είναι η πλήρης εφαρμογή του νέου νομοθετικού πλαισίου χωρίς περιττές καθυστερήσεις»
«Τα πλαστικά είναι υλικά με εξαιρετικές ιδιότητες και πολύ χαμηλό κόστος παραγωγής. Προσφέρουν, μεταξύ άλλων, στεγανότητα, αντοχή, σταθερότητα και πολλαπλή τυποποίηση, προστασία από το φως, δυνατότητα εκτύπωσης κλπ και ταυτόχρονα είναι πολύ ελαφρά, επομένως είναι πολύ εύχρηστα και έχουν χαμηλό μεταφορικό κόστος. Η ευρύτατη χρήση τους οφείλεται στα μεγάλα πλεονεκτήματα που παρουσιάζουν ως υλικό είτε συσκευασίας είτε ως προϊόν ή μέρος προϊόντος» δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος και Ενέργειας, Σωκράτης Φάμελλος και συμπληρώνει:
«Ταυτόχρονα όμως, η αλόγιστη χρήση τους και η μη ορθή διαχείρισή τους όταν καθίστανται απόβλητα δημιουργούν μεγάλα προβλήματα στο περιβάλλον (κυρίως καταλήγουν σε υδάτινους αποδέκτες και τεμαχίζονται σε μικροπλαστικά τα οποία στη συνέχεια μπορεί να εισέλθουν στην τροφική αλυσίδα). Το βασικό χαρακτηριστικό τους είναι ότι δεν αποσυντίθενται στη φύση αλλά παραμένουν στο περιβάλλον για πολύ μεγάλα χρονικά διαστήματα». Στο μεταξύ, ο αναπληρωτής υπουργός κάνει λόγο για την πρόκληση «που καλούμαστε να αντιμετωπίσουμε. Είναι η λελογισμένη χρήση τους και η ορθή διαχείρισή τους όταν φθάνουν στο τέλος του κύκλου ζωής τους και καθίστανται απόβλητα και η πρόληψη παραγωγής ή η πρόληψη λανθασμένης διαχείρισης μετά το τέλος του κύκλου ζωής. Προφανώς και δεν αποτελεί λύση η μετατροπή των πλαστικών σε αποδιοπομπαίο τράγο για όλα τα περιβαλλοντικά προβλήματα».
Ο κ. Φάμελλος επισημαίνει ότι «η Ευρωπαϊκή Ένωση, στο πλαίσιο της πολιτικής για την κυκλική οικονομία, έχει σχεδιάσει ένα σύνολο πολιτικών για την ορθή χρήση των πλαστικών. Στο τέλος του 2018 υιοθετήθηκε η νέα Οδηγία για τα Πλαστικά Μιας Χρήσης (δεν έχει ακόμα δημοσιευθεί επίσημα). Η Οδηγία αυτή έρχεται αμέσως μετά την πρώτη σχετική Οδηγία που αφορούσε τον περιορισμό της χρήσης λεπτών πλαστικών σακουλών μεταφοράς, η εφαρμογή της οποίας, στην Ελλάδα, με την απαγόρευση της δωρεάν διάθεσής της και τον καθορισμό ελάχιστης τιμής για τον καταναλωτή, από 1/1/2018, έχει ήδη οδηγήσει σε θεαματική μείωση της κατανάλωσης».
Ο αναπληρωτής υπουργός Περιβάλλοντος κι Ενέργειας υπογραμμίζει ότι: «Η νέα Οδηγία προβλέπει:
-Τη σταδιακή κατάργηση ορισμένων πλαστικών μιας χρήσης όπως τα καλαμάκια, οι αναδευτήρες ποτών, οι μπατονέττες, τα μαχαιροπήρουνα, τα πλαστικά στηρίγματα μπαλονιών και τα ποτήρια από πολυστυρένιο (προσοχή όχι γενική απαγόρευση και όχι από άλλα είδη πλαστικού όπως PET ή πολυπροπυλένιο), οι περιέκτες φαγητού και ποτών από πολυστυρένιο.
-Τη λήψη μέτρων για τη μείωση της κατανάλωσης των πλαστικών περιεκτών φαγητών και των πλαστικών ποτηριών
-Την υποχρεωτική χρήση μη αποσπώμενων πωμάτων στα πλαστικά μπουκάλια
-Ανάληψη του κόστους καθαρισμού, από τα απόβλητα αυτών των προϊόντων, από τους παραγωγούς πλαστικών προϊόντων μιας χρήσης, συμπεριλαμβανομένων των τσιγάρων, μέσω, μεταξύ άλλων, συστημάτων διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού
-Συλλογή των αλιευτικών διχτυών από συστήματα διευρυμένης ευθύνης του παραγωγού
-Υποχρεωτική χρήση κατ’ ελάχιστον 25% ανακυκλωμένου PET στην κατασκευή νέων μπουκαλιών από PET από το 2025 (αυξάνεται σε 30% από το 2030)
-Βελτίωση της σήμανσης ορισμένων προϊόντων, όπως τα υγρά μαντηλάκια, οι σερβιέτες και τα μπαλόνια αναφορικά με τον ορθό τρόπο διάθεσής τους
-Στόχο συλλογής για τα πλαστικά μπουκάλια 77% έως το 2025 και 90% έως το 2029 κυρίως μέσω της δημιουργίας συστημάτων εγγυοδοσίας» και προσθέτει ότι «στόχος μας στην Ελλάδα είναι η πλήρης εφαρμογή του νέου νομοθετικού πλαισίου χωρίς περιττές καθυστερήσεις. Είμαστε ήδη σε διαρκή συνεργασία με τη βιομηχανία πλαστικών τα τελευταία χρόνια (γιατί στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τα περισσότερα από τα άλλα ΚΜ της ΕΕ, υπάρχει σημαντική παραγωγή σε κάποια από αυτά τα είδη) προκειμένου να μπορέσει να προσαρμοστεί έγκαιρα στα νέα δεδομένα».
«Σε συνεργασία με την ελληνική βιομηχανία προχωρούμε σε αξιολόγηση των θετικών και αρνητικών διαθέσιμων εναλλακτικών λύσεων, όπως τα βιοαποικοδομήσιμα πλαστικά ή τα “χάρτινα” σκεύη, προκειμένου να αποφευχθεί η στροφή της αγοράς προς προϊόντα που “πλασάρονται” ως φιλικά προς το περιβάλλον, αλλά τελικά, μετά από κάποια χρόνια, συνειδητοποιούμε ότι προξενούν μεγαλύτερη ζημιά», λέει ο κ. Φάμελλος και συμπληρώνει: «Για παράδειγμα τα βιοπαοικοδομήσιμα πλαστικά μπορούν να αποτελέσουν λύση η οποία δίνει και οικονομική διέξοδο στη ελληνική βιομηχανία πλαστικών, που πλήττεται από τα νέα μέτρα, αλλά θα πρέπει να δούμε ποια βιοαποικοδομήσιμα υλικά είναι προτιμότερα σε σχέση με τις επικρατέστερες μεθόδους λιπασματοποίησης που υπάρχουν στην Ελλάδα και πως πρέπει να επισημαίνονται έτσι ώστε να αποφεύγεται η ανάμιξή τους με το ρεύμα των συμβατικών πλαστικών (καθώς αυτό καθιστά αδύνατη την ανακύκλωσή των συμβατικών πλαστικών). Αντίστοιχα, τα “χάρτινα” ποτήρια ή πιάτα είναι αδύνατον να ανακυκλωθούν αφού περιέχουν μια πλαστική μεμβράνη που δεν μπορεί να διαχωριστεί από το χαρτί. Επομένως, αν διασφαλίσουμε τη συλλογή π.χ. των ποτηριών μιας χρήσης, είναι προτιμότερο αυτά να είναι πλαστικά (από PET ή πολυπροπυλένιο) έτσι ώστε να μπορούν να ανακυκλωθούν αντί για “χάρτινα”».
Ο κ. Φάμελλος διευκρινίζει ότι «επιπρόσθετα, συζητούμε με τα συστήματα εναλλακτικής διαχείρισης για τον τρόπο με τον οποίο θα πρέπει να αναπροσαρμόσουν τις εργασίες τους στο πλαίσιο της αναθεώρησης του επιχειρησιακού τους σχεδιασμού έτσι ώστε να επιτυγχάνονται οι νέοι στόχοι. Και φυσικά να εισαχθούν τα κριτήρια οικολογικού σχεδιασμού προϊόντων στην τιμολογιακή πολιτική των Συστημάτων Εναλλακτικής Διαχείρισης και κατ’ επέκταση του Οργανισμού Ανακύκλωσης».
«Στόχος μας», συμπληρώνει, «είναι να ενθαρρύνουμε όλες τις προσπάθειες χωριστής συλλογής των πλαστικών μιας χρήσης έτσι ώστε να πετύχουμε σημαντικά ποσοστά ανακύκλωσης, όχι μόνο στα ρεύματα υλικών που είναι υποχρεωτικό από τη νέα Οδηγία, όπως πχ τα πλαστικά μπουκάλια, αλλά και σε άλλα ρεύματα υλικών όπως πχ τα πλαστικά ποτήρια, όπου οι καταναλώσεις στην Ελλάδα είναι πολύ υψηλές λόγω συγκεκριμένων καταναλωτικών συνηθειών».
Και καταλήγει: «Τέλος, δρομολογούμε την αναθεώρηση του Εθνικού Σχεδιασμού Διαχείρισης Αποβλήτων έτσι ώστε ως το 2020 να έχουμε ένα νέο σύγχρονο πλαίσιο απολύτως συμβατό με το νέο Ευρωπαϊκό νομοθετικό πλαίσιο για τα απόβλητα και ειδικά για τα πλαστικά με βάση τις αρχές της κυκλικής οικονομίας. Τα δημοτικά σχέδια διαχείρισης και τα περιφερειακά σχέδια διαχείρισης απορριμμάτων πρέπει επίσης να προσαρμοστούν στις νέες απαιτήσεις».
Πρόληψη, όχι μόνον ανακύκλωση
«Η ευρωπαϊκή κοινότητα έκανε ένα πρώτο βήμα στην προσπάθεια που γίνεται παγκοσμίως για να αντιμετωπιστεί το τεράστιο πρόβλημα της πλαστικής ρύπανσης. Για πρώτη φορά μπαίνει στο τραπέζι το κομμάτι της πρόληψης, όχι πώς θα διαχειριστούμε καλύτερα τα απορρίμματα αλλά πώς θα μειώσουμε το πλαστικό που βγαίνει στην αγορά. Είναι μια πολύ σημαντική κίνηση και πρωτοβουλία της ευρωπαϊκής κοινότητας, η Greenpeace χαίρεται για αυτό, ωστόσο δεν συνιστά το σύνολο του πλαστικού που υπάρχει στην αγορά» τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Άλκης Καφετζής υπεύθυνος εκστρατείας για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος στο ελληνικό γραφείο της Greenpeace και προσθέτει: «Οποιοσδήποτε πάει στο σούπερ μάρκετ και διαπιστώσει τι καταναλώνουμε θα δει ότι μιλάμε για πολύ μικρή ποσότητα πλαστικού που θα απαγορευτεί από το 2021. Οφείλουμε σαν κοινωνία είτε είμαστε απλοί πολίτες, καταναλωτές είτε ΜΚΟ, είτε πολιτεία και εταιρείες να μειώσουμε συνολικά την ποσότητα πλαστικών που υπάρχουν σχεδόν σε όλα μας τα προϊόντα που καταλήγουν σε μια δυο εβδομάδες πίσω στα σκουπίδια. Οφείλουμε να δούμε συνολικά το πρόβλημα, να μην κρυφτούμε πίσω από το δάκτυλό μας».
Ο κ. Καφετζής υπογραμμίζει ότι «πρέπει να ζητήσουμε από τους βασικούς υπεύθυνους να αναλάβουν τις ευθύνες τους, οι οποίοι για εμάς είναι οι ίδιες οι εταιρείες που βγάζουν αυτά τα προϊόντα στην αγορά, να δούνε τι μπορούν να μειώσουν άμεσα, να επενδύσουν στην καινοτομία και να βρούμε καινούργια συστήματα διάθεσης των προϊόντων τους στην αγορά, διότι τα προϊόντα των εταιρειών δεν είναι από πλαστικό, οι συσκευασίες τους είναι. Θα πρέπει να βρούνε νέους τρόπους. Δεν είναι εύκολες οι αλλαγές, αλλά αν δεν ορίσουμε ποια είναι η λύση κι αν η πολιτεία δεν πάρει φιλόδοξες αποφάσεις, τότε προφανώς το πρόβλημα δεν θα λυθεί. Θα το κρύψουμε πάλι κάτω από το χαλί ή θα μεταβληθεί σε κάτι άλλο».
Όσο για τη σωστή ιεράρχηση της διαχείρισης των απορριμμάτων ο κ. Καφετζής αναφέρει ότι: πρώτον, είναι η πρόληψη, πώς θα μειώσουμε τον όγκο των απορριμμάτων που παράγουμε, δεύτερον, η επαναχρησιμοποίηση, τρίτη δράση είναι η ανακύκλωση, και στο τέλος η ταφή ή η καύση.
«Η πολιτεία οφείλει να δει αυτή τη οδηγία σαν μια καλή ευκαιρία για να μιλήσει σωστά για την κυκλική οικονομία. Αν δεν μπει ο κόσμος στην συζήτηση, αν δεν ενημερωθεί σωστά, αν δεν του δώσεις εναλλακτικές και του δείξεις με το δάχτυλο ότι εκείνος ευθύνεται προφανώς θα αντιδράσει αρνητικά κι έντονα απέναντι σε ένα μέτρο που στην ουσία είναι σωστό. Αν το υπουργείο αντί να προσπαθήσει να λύσει το πρόβλημα, αλλά προσπαθεί να ευχαριστήσει όλες τις πλευρές και να μην πάρει γενναίες αποφάσεις θα καταλήξουμε στο ίδιο σημείο. Πρέπει να πάρουμε γενναίες αποφάσεις για ένα αντικείμενο που βρίσκεται παντού στη ζωή μας, η κοινωνία και η οικονομία είναι εξαρτημένη από αυτό το υλικό, πρέπει να βρούμε το σωστό μείγμα μέτρων, κινήτρων για να απεξαρτηθούμε», λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο κ. Καφετζής.
Και προσθέτει: «Δεν πρέπει να εξαρτάται από τον καταναλωτή, οφείλουν οι εταιρείες να δώσουν εναλλακτικές λύσεις. Θα πρέπει να σταματήσουμε να θεωρούμε ότι η πλαστική ρύπανση είναι θέμα κακής διαχείρισης των απορριμμάτων, κακής ανακύκλωσης και κακών καταναλωτικών επιλογών».
Όπως αναφέρει χαρακτηριστικά ο κ. Καφετζής, «η δραστική μείωση της πλαστικής ρύπανσης απαιτεί πρωτίστως γενναίες πολιτικές αποφάσεις για τη μείωση της παραγωγής και της κατανάλωσης πλαστικού μίας χρήσης και δευτερευόντως για την ανακύκλωσή του. Αν δεν υπάρξει αυτή η ριζική αλλαγή του τρόπου με τον οποίο αξιοποιούμε και διαχειριζόμαστε το πλαστικό, και ιδιαίτερα το πλαστικό μίας χρήσης, η ποσότητα που θα παραχθεί μέχρι το 2050 θα είναι 4 φορές μεγαλύτερη από τη συνολική ποσότητα πλαστικού που είχε παραχθεί από τη δεκαετία του 1950 έως το 2015. Η Ελλάδα κάθε χρόνο εξάγει 30-50.000 τόνους πλαστικών αποβλήτων, με τη συντριπτική πλειονότητα αυτής της ποσότητας να πηγαίνει στην Κίνα (στοιχεία από βάση δεδομένων του ΟΗΕ. Σύμφωνα με αυτήν οι βασικότερες χώρες προορισμού των πλαστικών αποβλήτων της Ελλάδας για την περίοδο 2010-2016 είναι: Κίνα (35,1%), Βουλγαρία (24,5%), Χονκ Κονγκ (16,6%), Τουρκία (3,1%), Ινδονησία (2,9%), Βιετνάμ (1,7%) .Αν αναλογιστούμε ότι κάθε χρόνο στη χώρα μας η ετήσια κατανάλωση πλαστικών συσκευασιών είναι κοντά στις 300.000 τόνους, εκ των οποίων καταλήγουν στην ανακύκλωση 50.000 τόνοι (EΟΑΝ, Έκθεση για την Ανακύκλωση στην Ελλάδα, Νοέμβριος 2014, Αθήνα & Κλαδική Ανάλυση: πλαστική συσκευασία. 2011, νούμερο στο οποίο συμπεριλαμβάνονται και οι ποσότητες που εξάγονται, εύκολα αντιλαμβανόμαστε ότι το υπάρχον σύστημα διαχείρισης του πλαστικού σε όλα τα στάδια του κύκλου ζωής του δεν είναι βιώσιμο».
Σχετικά με την εκστρατεία «stopotirimou» ο Άλκης Καφετζής δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «η καμπάνια τρέχει εδώ και 1,5 χρόνο. Είναι μια προσπάθεια των εθελοντών μας να δείξουμε στον κόσμο ότι η λύση μπορεί να δοθεί και δεν είναι τόσο δύσκολη. Με απλά βήματα μπορούμε να αλλάξουμε κάποια πράγματα και να μειώσουμε το πλαστικό μας αποτύπωμα. Ο κόσμος ανταποκρίθηκε άμεσα, θέλει να συμμετέχει και να αντιμετωπιστεί το πρόβλημα. Στο δίκτυο συμμετέχουν 325 επιχειρήσεις καφέ -εστίασης από όλη την Ελλάδα, που προσφέρουν έκπτωση στον καφέ σε όποιον έχει το δικό του ποτήρι. Σημειώνεται μια αυξητική τάση, ωστόσο οι καταναλωτές χρειάζεται να στηρίξουν αυτήν την πρωτοβουλία μας και να επιλέγουν με κάθε ευκαιρία αυτά τα καφέ που συμμετέχουν στο δίκτυο topotiri mou».
Η Μεσόγειος, «πλαστική σούπα»
«H Μεσόγειος θάλασσα, λίκνο του πολιτισμού και κέντρο μιας μοναδικής περιβαλλοντικής κληρονομιάς, είναι σήμερα μία από τις θάλασσες με τα υψηλότερα ποσοστά πλαστικών στον πλανήτη και κινδυνεύει να χαρακτηριστεί ως “πλαστική σούπα”. Όντας μέρος της Μεσογείου, η Ελλάδα, η χώρα με τα 16.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής που ο μεγάλος της πλούτος είναι η θάλασσα, βρίσκεται κι αυτή αντιμέτωπη με το μεγάλο πρόβλημα της θαλάσσιας ρύπανσης από πλαστικά» δηλώνει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Αχιλλέας Πληθάρας, υπεύθυνος προγραμμάτων ευαισθητοποίησης, WWF Ελλάς.
Όπως επισημαίνει «στην Ελλάδα υπάρχει τρομακτικό έλλειμμα πρωτογενών δεδομένων για την εκτίμηση των επιπέδων πλαστικής ρύπανσης των θαλασσών μας. Οι όποιες μελέτες έχουν γίνει έρχονται από μεμονωμένα επιστημονικά προγράμματα κι όχι από μια ολοκληρωμένη εθνική καταγραφή κι αξιολόγηση της κατάστασης. Εκτιμάται ότι σύμφωνα με συντηρητικές υπολογισμούς περίπου 2,5 – 15 χιλιάδες τόνοι πλαστικών απορριμμάτων καταλήγουν κάθε χρόνο στις ελληνικές θάλασσες από χερσαίες πηγές. Σε αυτό το νούμερο δεν προσμετρούνται τα πλαστικά που καταλήγουν στις ακτές και τις θάλασσες της Ελλάδας λόγω μεταφοράς από τα θαλάσσια ρεύματα ή τα μικροπλαστικά που καταλήγουν στη θάλασσα μέσα από τα συστήματα επεξεργασίας λυμάτων».
Ο κ. Πληθάρας προσθέτει ότι «σήμερα που στην Ευρωπαϊκή Ένωση όλες οι συζητήσεις στρέφονται γύρω από την κυκλική οικονομία και θεσπίζονται νέα μέτρα για την απαγόρευση ή τον περιορισμό στην κατανάλωση πλαστικών μιας χρήσης, η Ελλάδα κινδυνεύει να χάσει ακόμα μια φορά το τρένο επιμένοντας σε αμήχανες και ατελέσφορες πρακτικές. Λίγα είναι τα ουσιαστικά μέτρα που έχουν ληφθεί στη χώρα μας για τον περιορισμό των πλαστικών μιας χρήσης το εξής ένα: το τέλος πλαστικής σακούλας. Όμως ακόμα κι αυτό το μέτρο έχει αρκετά “παραθυράκια” που απειλούν να ακυρώσουν την σκοπιμότητά του και να επιτρέψουν την διακίνηση μεγάλων ποσοτήτων πλαστικών σακουλών μεγαλύτερου βάρους. Αλλά και στην ανακύκλωση πλαστικών, παρότι ο εθνικός σχεδιασμός για τη διαχείριση αποβλήτων που βγήκε το 2015 προέβλεπε τη δημιουργία ξεχωριστού ρεύματος ανακύκλωσης για πλαστικά, σήμερα τέσσερα χρόνια μετά εξακολουθούμε να θάβουμε σε χωματερές το μεγαλύτερο μέρος των πλαστικών αποβλήτων που δημιουργούνται».
Συμπληρώνει ακόμα πως «η δημιουργία ξεχωριστού ρεύματος για πλαστικά απορρίμματα, η ανάληψη άμεσων νομοθετικών πρωτοβουλιών για θέσπιση στόχων και μέτρων για τον περιορισμό στην κατανάλωση αχρείαστων πλαστικών μιας χρήσης, η επέκταση της ευθύνης των παραγωγών πλαστικών απορριμμάτων, η αυστηροποίηση των ελέγχων στα συστήματα διαλογής και διαχείρισης πλαστικών απορριμμάτων, η κατάλληλη σήμανση των πλαστικών συσκευασιών, η θέσπιση νέων μηχανισμών διαλογής κι ανακύκλωσης όπως πχ. συστήματα χρηματοδότησης επιστροφών, η επιβολή προστίμων σε μη-συνεργαζόμενες επιχειρήσεις και δημοτικές αρχές, η δημόσια παρουσίαση των επιδόσεων των δημοτικών αρχών στη διαχείριση και ανακύκλωση πλαστικών απορριμμάτων, η ενημέρωση των πολιτών και η παροχή κινήτρων για οικολογικό σχεδιασμό πλαστικών υλικών και συσκευασιών είναι μερικά από τα μέτρα που θα πρέπει να ληφθούν χθες αν θέλουμε να περιορίσουμε την πλαστική ρύπανση και συνάμα να αποκομίσουμε κοινωνικά και οικονομικά οφέλη».
Σχολιάζοντας την Οδηγία της ΕΕ για την οριστική κατάργηση πλαστικών μιας χρήσης, ο πρόεδρος του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης, Δημήτρης Πολιτόπουλος τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «ακόμη δεν έχει καθαρογραφεί ο νόμος, κατ’ επέκταση δεν ξέρουμε πώς θα διαμορφωθούν τα μέτρα, γεγονός όμως είναι ότι η πρόθεση του Ελληνικού Οργανισμού Ανακύκλωσης είναι να τον εφαρμόσει πλήρως, ώστε να έχουμε όσο το δυνατό συντομότερο τα αποτελέσματα της μείωσης στα πλαστικά μιας χρήσης προκειμένου να προστατέψουμε το θαλάσσιο περιβάλλον το οποίο πλήττεται κυρίως από την χρήση των πλαστικών μιας χρήσης».
Όσον αφορά την πλαστική ρύπανση στις ελληνικές θάλασσες ο κ. Πολιτόπουλος δηλώνει ότι «η ρύπανση από τις μετρήσεις που έχουν κάνει οι αρμόδιοι φορείς είναι σημαντικότατη. Δηλαδή πάνω από το 80% των απορριμμάτων που βρίσκονται στην θάλασσα αποτελείται από πλαστικά. Κι αυτό έχει συνέπειες στην θαλάσσια ζωή και την επιβίωση στην θαλάσσια ζωή και φυσικά στην ποιότητα της διατροφής των ανθρώπων. Η απόφαση της Ε.Ε. είναι σε πανευρωπαϊκό επίπεδο και νομίζω ότι η Ελλάδα έχει και την ευαισθησία αλλά και την πολιτική βούληση να εφαρμόσει άμεσα το νόμο. Μην ξεχνάμε ότι η Ελλάδα έχει τεράστιες ακτογραμμές και έχει κι έναν τουρισμό που είναι θα λέγαμε το “αεροπλανοφόρο” της οικονομίας. Κατ’ επέκταση είναι επιτακτική η ανάγκη να προστατέψουμε το περιβάλλον μας».
Μικροπλαστικά στις οργανωμένες ακτές, πλαστικές σακούλες και μπουκάλια στις δύσκολα προσεγγίσιμες
«Ως πολιτισμός μπορούμε να αξιοποιήσουμε αντικείμενα τα οποία θα είναι πολλών χρήσεων κι όχι μιας χρήσης» τονίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Φίλιππος Κυρκίτσος της Eco Rec (οικολογικής εταιρείας ανακύκλωσης και επισημαίνει ότι «η συγκέντρωση πλαστικού έχει να κάνει με ρεύματα και σε ποια περιοχή είμαστε. Η εικόνα δεν είναι ομοιόμορφη παντού. Στον βυθό εκεί όπου υπάρχουν ρεύματα μπορεί να έχουμε μεγάλες συγκεντρώσεις πλαστικού και κυρίως μιλάμε για πλαστικά μπουκάλια και σακούλες».
«Αν μιλήσουμε για ακτές η κατάσταση είναι διαφορετική», λέει και προσθέτει: «Αν η ακτή είναι οργανωμένη με καταστήματα καφέ τότε γίνεται ένας υποτυπώδης καθαρισμός κι άρα εντοπίζονται μικροπλαστικά, όπως γόπες και μικρά κομματάκια πλαστικού που προκύπτουν από την διάσπαση των μεγάλων κομματιών. Οπότε την μεγάλη ποσότητα και τον όγκο πλαστικών τα βρίσκουμε σε παραθαλάσσιες περιοχές όπου δεν υπάρχουν καταστήματα ή όταν τα ρεύματα βοηθούν και φέρνουν στις ακτές διάφορα απορρίμματα. Γενικά, είναι αρκετά επιβαρημένη η εικόνα της ρύπανσης από πλαστικό στην Ελλάδα σε σχέση με την κατάσταση σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες με βάση τα στοιχεία σύστασης των απορριμμάτων. Για παράδειγμα στην Ελλάδα χρησιμοποιούμε πολύ περισσότερο το πλαστικό στις συσκευασίες ενώ στο εξωτερικό περισσότερο το γυαλί ως υλικό».
SeaChange, η αλλαγή που μεταμορφώνει συνήθειες
Στην αλλαγή νοοτροπίας και στην έμπνευση κι υιοθέτηση μιας νέας «μόδας» και τρόπου ζωής που εξορίζει το πλαστικό επενδύει το περιβαλλοντικό πρόγραμμα Seachange greek islands, το οποίο υλοποιείται από το 2018 σε δέκα νησιά των Κυκλάδων, υπό την αιγίδα των τοπικών δήμων και σε συνεργασία με κατοίκους, οργανώσεις και φορείς.
Όπως εξηγεί η εκτελεστική διευθύντρια του Ιδρύματος Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη και υπεύθυνη του προγράμματος, Αγγελική Κοσμοπούλου, «με βασικό μήνυμα “Είμαι η αλλαγή!”, το πρόγραμμα ξεκίνησε τον Μάιο από τη Σίκινο, συνεχίστηκε με επιτυχία μέχρι τον Οκτώβριο στη Σέριφο, την Κίμωλο, την Ανάφη, την Αμοργό, τη Φολέγανδρο, την Ηρακλειά, τη Δονούσα, τη Σχοινούσα και στα Κουφονήσια». Η κ. Κοσμοπούλου τονίζει ότι στόχος του προγράμματος είναι οι πολυεπίπεδες παρεμβάσεις για την προστασία του θαλάσσιου περιβάλλοντος, την ενίσχυση των κατοίκων και την ευαισθητοποίηση για τη μείωση της ρύπανσης που προκαλείται από τα πλαστικά μιας χρήσης. «Ξεκινήσαμε να καθαρίζουμε παραλίες και βυθούς αλλά και να χρηματοδοτούμε αντίστοιχες δράσεις άλλων φορέων».
Όπως σημειώνει η κ. Κοσμοπούλου, «το πρόγραμμα περιλαμβάνει δράσεις ενημέρωσης και ευαισθητοποίησης για τους κατοίκους και επισκέπτες των νησιών, εκπαιδευτικό πρόγραμμα για τα παιδιά του δημοτικού σχολείου, πρόγραμμα citizen science για εφήβους και καθαρισμούς ακτών και βυθών. Καθώς η ενεργός συμμετοχή των κατοίκων των νησιών και η δέσμευσή τους για την υποστήριξη των αξιών του προγράμματος αποτελούν προϋπόθεση για την επιτυχία και τη μακροπρόθεσμη αλλαγή νοοτροπίας και συμπεριφοράς, όλες οι δράσεις πραγματοποιούνται υπό την αιγίδα και με τη συνεργασία των νησιωτικών δήμων. Επίσης, σε κάθε νησί ορίζεται ο τοπικός πρεσβευτής του προγράμματος που ενδυναμώνει τους υπόλοιπους κατοίκους και συμβάλλει στην αλλαγή νοοτροπίας και συνηθειών. Προσπαθούμε να εξηγήσουμε και στους κατοίκους και στους τοπικούς επιχειρηματίες γιατί έχει νόημα να αλλάξουν τον τρόπο με τον οποίο διαχειρίζονται την επιχείρησή τους, γιατί έχει νόημα να στραφούν σε πιο φιλικά υλικά για το περιβάλλον. Αναλαμβάνουμε ένα μέρος του κόστους για να διασκεδάσουμε και τις δικές τους αγωνίες, γιατί για να μπορέσεις να πείσεις κάποιον να κάνει μια αλλαγή πρέπει να τον βοηθήσεις».
Όπως μάλιστα προσθέτει η κ. Κοσμοπούλου, «το εκπαιδευτικό πρόγραμμα πραγματοποιείται σε επιλεγμένη παραλία κάθε νησιού και συντονίζεται από τον υπεύθυνο του προγράμματος, με την υποστήριξη εθελοντών του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη. Οι μαθητές και οι μαθήτριες χωρίζονται σε ομάδες και, με τη χρήση ηλεκτρονικών εργαλείων, αναλαμβάνουν να πραγματοποιήσουν δειγματοληψίες και εκτίμηση της ποιότητας του θαλασσινού νερού, καθώς και της κατάστασης της ακτής και των πιέσεων που δέχεται. Τα αποτελέσματα καταχωρούνται σε ψηφιακή εφαρμογή του Κοινωφελούς Ιδρύματος Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη. Το εκπαιδευτικό πρόγραμμα επιδιώκει, επίσης, τη διαρκή συμμετοχή και την ανάληψη πρωτοβουλιών από τους μαθητές και τις μαθήτριες με τη σύσταση περιβαλλοντικής ομάδας σε κάθε σχολείο (SeaChange Club). Εξάλλου, επιδίωξη του προγράμματος είναι να συμβάλει στην αλλαγή της σχέσης μας με τη θάλασσα. Να μας παρακινήσει να κατανοήσουμε την αξία του περιβάλλοντος, να διατηρήσουμε την ομορφιά της παρθένας φύσης, να συνεργαστούμε για την προστασία του πιο σημαντικού μας περιουσιακού στοιχείου».
Η κ. Κοσμοπούλου υπογραμμίζει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «με σεβασμό στον κάθε τόπο οι δράσεις μας ενσωματώνονται στην συνθήκη που βρίσκουμε. Μέσα από την αλληλεπίδραση εξελίσσεται το πρόγραμμα και πολλές φορές ανασχεδιάζεται, με βάση αυτό που ζητά ο τόπος, όχι μόνον αυτό που θέλουμε να πούμε εμείς. Με το #single_plastic_free, ένας δήμος, ή τοπική επιχείρηση δεσμεύεται έμπρακτα να μειώσει τη χρήση των πλαστικών μιας χρήσης (όπως καλαμάκια, κύπελλα, μπουκάλια) και να προωθήσει τη χρήση βιοδιασπώμενων ή επαναχρησιμοποιούμενων υλικών αντί αυτών».
Κατά τη διάρκεια του προγράμματος SEA CHANGE 2018:
– Καθαρίστηκαν 44 ακτές, σε συνεργασία με πολίτες, ομάδες και οργανώσεις.
– Πραγματοποιήθηκαν 4 υποθαλάσσιοι καθαρισμοί στις Μικρές Κυκλάδες, σε συνεργασία με την οργάνωση «Σύλλογος Άγριας Ζωής Νάξου»
– 147 παιδιά συμμετείχαν σε προγράμματα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για όλες τις βαθμίδες στη Σέριφο και στην Κίμωλο.
– Υλοποιήθηκαν 11 δράσεις ενημέρωσης και κινητοποίησης.
– 20 επιχειρήσεις προωθούν ήδη τη χρήση του ποτηριού πολλαπλών χρήσεων και προτείνουν στους πελάτες τους να αποφύγουν το πλαστικό καλαμάκι.
– Διανεμήθηκαν 53.000 βιοδιασπώμενα καλαμάκια, 6.000 βιοδιασπώμενες σακούλες για χρήση στην αλιεία, 3.000 επαναχρησιμοποιούμενα ποτήρια πολλαπλών χρήσεων και 500 πάνινες τσάντες.
– Οι μαθητές της Σερίφου και της Κιμώλου δεσμεύτηκαν για τη δημιουργία των πρώτων SeaChange Clubs που θα συνεχίσουν την περιβαλλοντική δράση σε όλη τη διάρκεια του χρόνου.
– Οι «Κιμωλίστες – Εθελοντική Ομάδα Κιμώλου» έγιναν ο πρώτος τοπικός πρεσβευτής του προγράμματος, με τριετή δέσμευση για συνεργασία.ράσεις επιστημονικής παρατήρησης και ευαισθητοποίησης των συνομηλίκων τους, της οικογένειας και της ευρύτερης κοινότητας
Γιατί είναι σημαντικό να μην χρησιμοποιούμε πλαστικά μιας χρήσης;
-Κάθε χρόνο σε όλον τον κόσμο τουλάχιστον οκτώ εκατομμύρια τόνοι πλαστικού καταλήγουν στη θάλασσα.
-Το πλαστικό σκοτώνει τη θαλάσσια ζωή, επιδρά αρνητικά στα θαλάσσια οικοσυστήματα και εισέρχεται στην τροφική αλυσίδα, ενώ πιθανότατα καταλήγει και στο πιάτο μας.
-Στη Μεσόγειο, τα πλαστικά αποτελούν το 95% των σκουπιδιών που εντοπίζονται στις θάλασσες, τόσο στον βυθό της θάλασσας, όσο και στις ακτές.
-Το 43% όλων των θαλάσσιων απορριμμάτων που ρυπαίνουν τους ωκεανούς αποτελείται από μόλις 10 είδη πλαστικών αντικειμένων μιας χρήσης. Η ποσότητα αυτή θα μπορούσε να γεμίσει 38.500 απορριμματοφόρα
-Σε κάθε 100 μέτρα παραλίας στη Μεσόγειο συλλέγονται 110 καπάκια ποτηριών, 91 πλαστικά μπουκάλια και 131 καλαμάκια.
-Καθημερινά στη χώρα μας σερβίρονται κατά μέσο όρο 1.000.000 πλαστικά ποτήρια μόνο για καφέ.
Κάθε χρόνο παγκοσμίως, τουλάχιστον 1 εκατομμύριο θαλασσοπούλια και 100.000 θαλάσσια πλάσματα, όπως οι χελώνες, πεθαίνουν από την κατάποση απορριμμάτων και ιδιαίτερα πλαστικών, εξαιτίας της μορφής και του μεγέθους τους.
-Από τους καθαρισμούς ακτών που έχει πραγματοποιήσει το Κοινωφελές Ίδρυμα Αθανασίου Κ. Λασκαρίδη προκύπτει ότι τα βασικότερα στοιχεία ρύπανσης είναι οι γόπες, τα πλαστικά ποτήρια μίας χρήσης, τα καλαμάκια, οι πλαστικές σακούλες μίας χρήσης, η συσκευασία αναψυκτικού αλουμίνιου και τα μικροπλαστικά.
