Παιδί θαύμα, ιδιοφυής πάνω από τα συνήθη όρια, κάτι που πλήρωνε σε όλη του τη ζωή. Ο Όρσον Γουέλς, είναι από τους κινηματογραφιστές που μπαίνει εύκολα στον κλειστό κύκλο των δέκα κορυφαίων σκηνοθετών όλων των εποχών. Πώς άλλωστε θα μπορούσε να μείνει έξω από την στρογγυλή τράπεζα των ιπποτών του κινηματογράφου, ο άνθρωπος που έκανε στα 25 του χρόνια μία από τις καλύτερες ταινίες όλων των εποχών, για κάποιους την κορυφαία, τον πολυθρύλητο “Πολίτη Κέιν”. Ένα φιλμ που σημάδεψε και άλλαξε την πορεία του παγκόσμιου σινεμά.
Πέρασαν κιόλας 35 χρόνια από το θάνατό του (10 Οκτωβρίου 1985), αλλά ο Γουέλς παραμένει ένα κινηματογραφικό σύμβολο, ένας σκηνοθέτης που με τις ταινίες του άλλαξε ακόμη και τον τρόπο προσέγγισης του σινεμά, ενώ ως ηθοποιός, επιβλητικός, με τη βαθιά του χαρακτηριστική φωνή, θα καλύπτει πάντα τις φωνές των αρνητών του. Αυτών που όχι άδικα, αλλά μάλλον επιφανειακά, δεν μπορούν να δεχθούν ότι ανήκει στην κορυφαία δεκάδα σκηνοθετών, με μία και μοναδική ταινία – αλλά τι ταινία.
Το έργο του τεράστιο αν και όχι εκτεταμένο, η ζωή του ταραχώδης, η προσωπικότητά του μεγαλοφυής και συνάμα αλλοπρόσαλλη, αντιφατική…
Από νωρίς στα βάσανα
Ο Τζορτζ Όρσον Γουέλς γεννήθηκε στις 6 Μαΐου του 1915 στην μικρή πόλη Κενόσα του Ουισκόνσιν, ενώ μετά από τέσσερα χρόνια μετακόμισε στο Σικάγο. Είναι ακόμη ένας άνθρωπος του κινηματογράφου, που είχε δύσκολα παιδικά χρόνια. Κι αυτό διότι μετά το διαζύγιο των γονιών του, ο πατέρας του μικροβιομήχανος και η μητέρα του μία καλλιεργημένη και γνωστή πιανίστρια, ο Γουέλς θα μείνει ορφανός σε ηλικία 15 χρόνων και θα μεγαλώσει με τη φροντίδα συγγενών και φίλων. Ολοκληρώνοντας τις σπουδές του, θα μπει στο χώρο του θεάματος ως ηθοποιός, σκηνοθέτης και σκηνογράφος. Σε ηλικία 19 χρόνων θα παντρευτεί την ηθοποιό Βιρτζίνια Νίκολσον, θα αποκτήσουν μία κόρη, αλλά θα χωρίσουν έπειτα από 5 χρόνια.
Εισβολή Αρειανών
Το 1938 θα είναι σημαδιακό, αλλά και ενδεικτικό της ιδιοφυούς προσωπικότητάς του, καθώς ως παραγωγός του ραδιοφώνου στο CBS, θα κάνει μεταφορά του “Πολέμου των Κόσμων”, μεταδίδοντας, με μορφή ειδήσεων, ρεπορτάζ, ανταποκρίσεων μία φανταστική εισβολή Αρειανών στη γη, καταφέρνοντας με την επιβλητική φωνή του να πανικοβάλει τους Αμερικάνους, παρά τις επανειλημμένες διαβεβαιώσεις ότι πρόκειται για φανταστικό ραδιοφωνικό σκετς.
Το θάψιμο του “Πολίτη Κέιν”
Το 1939 θα αρχίσει να έχει τις πρώτες επαφές με τα μεγάλα στούντιο και τελικά θα υπογράψει συμβόλαιο με την RKO, για τρεις ταινίες, εξασφαλίζοντας ότι θα έχει τη δυνατότητα να έχει τον απόλυτο έλεγχο των ταινιών του. Έτσι, λίγους μήνες μετά κι αφού θα παρακολουθήσει πάνω από 40 φορές την αθάνατη “Ταχυδρομική Άμαξα”, ένα συνοπτικό κινηματογραφικό σεμινάριο, του Τζον Φορντ, θα ξεκινήσει τα γυρίσματα του ανεπανάληπτου “Πολίτη Κέιν” με πρωταγωνιστή τον Τζόζεφ Κότεν και τον ίδιο στο ρόλο του πανίσχυρου μεγιστάνα Κέιν, σε γηραιά ηλικία- άλλωστε το ταλέντο του εξαπλωνόταν ακόμη και στις μεταμφιέσεις. Η ιστορία, που θυμίζει κατά πολύ τη ζωή τού τότε πανίσχυρου μεγαλοεκδότη Χιρστ, θα σταθεί εμπόδιο στην επιτυχία της ταινίας. Ο Χιρστ, έχοντας στενές σχέσεις με τους μεγάλους του Χόλιγουντ και ελέγχοντας μεγάλο μέρος των εφημερίδων, θα σαμποτάρει την ταινία, θα διαδώσει ότι ο Γουέλς είναι κομμουνιστής κι έχει αντιαμερικανικές απόψεις, ενώ η κριτική θα θάψει κανονικά την ταινία, που αναγνωρίστηκε με δόξα και τιμή μετά από χρόνια.
Τον επόμενο χρόνο θα γυρίσει ακόμη ένα αριστούργημα, τους “Υπέροχους Άμπερσον” και πάλι με τον Τζόζεφ Κότεν, αλλά και με Ντολόρες Κοστέλο, Τιμ Χολτ, Αν Μπάξτερ. Μία ταινία που για κάποιους είναι ανώτερη ακόμη και από τον “Πολίτη Κέιν” και παρότι το στούντιο θα της αλλάξει τη μορφή, επεμβαίνοντας στο τελικό μοντάζ, με δικαιολογία την εποχή του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου και πως το κοινό ήθελε “θετικά μηνύματα”…
Η Τζίλντα και οι άλλες…
Τον επόμενο χρόνο θα παντρευτεί την θρυλική ντίβα Ρίτα Χέιγουορθ της “Τζίλντα” με την οποία θα χωρίσουν έπειτα από πέντε χρόνια, καθώς ο Όρσον Γουέλς -εκτός από το φαγητό και το ποτό- ξετρελαινόταν και με το γυναικείο φύλο. Οι ερωτικές του περιπέτειες πάμπολλες (Ντολόρες ντελ Ρίο, Όγια Κοντάρ κ.ά) και η ερωτική του επιθυμία ανεξάντλητη.
Μακριά από το Χόλιγουντ
Ο Γουέλς που απεχθανόταν τη διαδικασία να βρει τα κεφάλαια για τις ταινίες του και όλες τις γραφειοκρατικές διαδικασίες, θα γυρίσει συνολικά 12 ταινίες, με σημαντικότερες τον “Κύριο Αρκάντιν”, τον “Άρχων του Κακού”, τη “Δίκη” , την “Κυρία από τη Σαγκάη” (ακόμη μια ταινία που πετσοκόφτηκε στο μοντάζ) και την τριλογία του πάνω σε έργα του Σαίξπηρ, “Μάκμπεθ”, “Οθέλος” και “Φάλσταφ – Οι Καμπάνες του Μεσονυκτίου”. Ο Γουέλς, όπως έλεγε, η μοναδική ταινία για την οποία παίρνει την ευθύνη εξολοκλήρου είναι ο “Πολίτης Κέιν”, αλλά όλες του οι δημιουργίες είναι φανερό ότι φέρουν την υπογραφή του, το δικό του βλέμμα, τη σκηνοθετική μεγαλοφυΐα, πλάνα και σκηνές που είναι χαραγμένες στη μνήμη όλων των κινηματογραφόφιλων.
Ο Όρσον Γουέλς θα πεθάνει μόνος του, αφού είχε ξαναχωρίσει την τρίτη του γυναίκα, την Ιταλίδα ηθοποιό Πάολα Μόρι, από έμφραγμα και θα ταφεί μακριά από το Χόλιγουντ και τις ΗΠΑ, στη Ρόντα της Ανδαλουσίας, μετά από δική του επιθυμία. Μία αντιφατική προσωπικότητα, που όπως έλεγε ο ίδιος «όλοι μας αποτελούμαστε από αντιθέσεις, που δεν καταφέρνουμε να εναρμονίσουμε».
Χάρης Αναγνωστάκης
