Το αποτύπωμά του στη βιομηχανία του κινηματογράφου είναι μόνιμο μέσω της επανάστασης του
Cinemascope, το οποίο καθιέρωσε την ευρεία οθόνη το 1953. Το συνολικό φιλανθρωπικό του έργο τον
κατατάσσει στους κορυφαίους ευεργέτες της σύγχρονης Ελλάδας. Ο λόγος για τον Σπύρο Σκούρα -ένα από
τα δέκα παιδιά της οικογένειας ενός φτωχού βοσκού που από το Σκουροχώρι Ηλείας, ο οποίος το 1910, σε
ηλικία επτά ετών, έφτασε στο Σεντ Λιούις του Μισούρι και έμελλε να αναδειχθεί σε μία από τις
σπουδαιότερες μορφές της αμερικανικής βιομηχανίας κινηματογράφου, ως διευθυντικό στέλεχος σε
κινηματογραφικές εταιρείες και πρόεδρος της 20th Century Fox από το 1942 έως και το 1962.
Ο Ηλίας Χρυσοχοΐδης, συνεργάτης ερευνητής στο Τμήμα Μουσικής στο Πανεπιστήμιο του Στάνφορντ
(Research Associate, Department of Music Academic staff, Stanford Continuing Studies Stanford
University) μελετά εδώ και χρόνια τα έργα και τις ημέρες του Σπύρου Σκούρα. Πρόσφατα μελέτησε νέο
αρχειακό υλικό, που -μεταξύ άλλων- περιλαμβάνει τα πρακτικά των συνεδριάσεων της Εξ Αμερικής
Ελληνικής Πολεμικής Περίθαλψης, που έσωσε τρία εκατομμύρια Έλληνες από τον λιμό στη διάρκεια της
Κατοχής, και περίπου 100 ώρες ιδιωτικών ηχογραφήσεων όπου ο Σκούρας μιλά για τη ζωή,
τη σταδιοδρομία του και την Ελλάδα. Πρόκειται, όπως δηλώνει ο κ. Χρυσοχοΐδης σε συνέντευξη που
παραχώρησε στο Αθηναϊκό/ Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, για μοναδικό θησαυρό σε ό,τι αφορά την
τεκμηρίωση της ιστορίας της Ελληνικής ομογένειας στην Αμερική τον 20 αιώνα και της επιρροής της στην
μεταπολεμική Ελλάδα.
Ακολουθεί το πλήρες κείμενο της συνέντευξης του ερευνητή Ηλία Χρυσοχοϊδη στη Σμαρώ
Αβραμίδου για το Αθηναϊκό/ Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων:
Ερώτηση: Ως επιμελητής των απομνημονευμάτων του Σπύρου Σκούρα έχετε επί χρόνια
μελετήσει σε βάθος τη ζωή και τα έργα του. Ποιες είναι οι σημαντικότερες νέες πληροφορίες
που έρχονται στο φως από την έρευνά σας στα νέα αρχεία;
Απάντηση: Οι δύο σημαντικότερες, ιστορικές κατά την εκτίμησή μου, ανακαλύψεις είναι:
α) οι 15 τόμοι πρακτικών των συνεδριάσεων του Διοικητικού Συμβουλίου της “Εξ Αμερικής Ελληνικής
Πολεμικής Περίθαλψης” (Greek War Relief Association) στη δεκαετία του 1940, όταν ο Σκούρας ήταν
επικεφαλής της. Το υλικό αυτό ανοίγει το δρόμο για μια ενδελεχή αποτίμηση του ρόλου αυτής της
οργάνωσης στη σωτηρία από το λιμό έως και τριών εκατομμυρίων Ελλήνων στη διάρκεια της Κατοχής.
β) οι εκατό περίπου ώρες ιδιωτικών ηχογραφήσεων του Σκούρα, οι οποίες επρόκειτο να
χρησιμοποιηθούν για τη συγγραφή των απομνημονευμάτων του.
Επιπλέον, έχουμε σειρά άγνωστων μέχρι σήμερα φωτογραφιών, αλλά και τρεις κούτες με τα ημερολόγια
του γραφείου του, που καταγράφουν τις καθημερινές επαφές του από το 1954 μέχρι το 1969.
Ερ.: Θα λέγατε ότι το αποτύπωμα του Σκούρα είναι πιο έντονο στο χώρο της βιομηχανίας του
θεάματος, ή της φιλανθρωπίας; Ποια ταύτιση εκτιμάτε πως θα προτιμούσε εκείνος;
Απ.: Το αποτύπωμα του Σκούρα στη βιομηχανία του κινηματογράφου είναι μόνιμο μέσω της
επανάστασης του Cinemascope, το οποίο καθιέρωσε την ευρεία οθόνη το 1953. Το συνολικό
φιλανθρωπικό έργο του Σκούρα τον κατατάσσει στους μεγαλύτερους Αμερικανούς ανθρωπιστές όπως τον
Herbert Hoover, αλλά και έναν από τους κορυφαίους ευεργέτες της σύγχρονης Ελλάδας. Ο ίδιος δήλωσε
ότι ήθελε να τον θυμούνται τόσο για το Cinemascope όσο και για τη διάσωση από την πείνα τριών
εκατομμυρίων Ελλήνων στη διάρκεια της Κατοχής.
Ερ.: Μέσω ποιων ανθρώπων ήταν η επαφή του με την Ελλάδα την περίοδο της Κατοχής και με
ποιους τρόπους βοήθησε τους συμπατριώτες του;
Απ.: Μέσω λαθραίας ιδιωτικής αλληλογραφίας και στη συνέχεια με κάποιες σοκαριστικές, αρχικά μάλιστα
διαβαθμισμένες, φωτογραφίες από θύματα του λιμού, η οργανωμένη ομογένεια στις ΗΠΑ άρχισε να
κατανοεί το μέγεθος της εθνικής καταστροφής στην πατρίδα. Με πρωτεργάτες τον Αρχιεπίσκοπο
Αθηναγόρα, τα αδέλφια Σκούρα και άλλους, η GWRA κατάφερε να κινητοποιήσει το σύνολο σχεδόν του
ελληνισμού στις ΗΠΑ και τον Καναδά για τη συγκέντρωση τροφίμων και ιατροφαρμακευτικού υλικού για
αποστολή στην Ελλάδα. Ο ναυτικός αποκλεισμός της τελευταίας από τους Συμμάχους ήταν το
ανυπέρβλητο εμπόδιο για την πραγματοποίηση αυτού του στόχου. Η μεγάλη συμβολή του Σκούρα έγκειται
στο ότι πίεσε την αμερικανική κυβέρνηση και προσωπικά έπεισε τον Τσώρτσιλ, που ας σημειωθεί ότι ήταν
λάτρης της Έβδομης Τέχνης, για την μερική άρση του αποκλεισμού της Ελλάδας, ώστε να περάσουν τα
ανεφοδιαστικά πλοία και να σώσουν τον πληθυσμό της χώρας. Το υλικό έφτασε στην Ελλάδα υπό τη
σημαία του Διεθνούς Ερυθρού Σταυρού διότι οι δυνάμεις κατοχής δεν ήθελαν να χρησιμοποιηθεί η
αποστολή ως προπαγάνδα των Συμμάχων. Μέχρι και σήμερα εκατομμύρια Έλληνες αγνοούν ότι στα μαύρα
χρόνια της Κατοχής τούς συντηρούσαν οι αδελφοί και οι αδελφές τους στην Αμερική. Η δε μεταπολεμική
βοήθεια στην Ελλάδα δεν ήρθε εξ ουρανού. Ήδη πριν από τη λήξη του πολέμου ο Σκούρας και η GWRA
άρχισαν να πιέζουν την αμερικανική κυβέρνηση για συνέχιση της βοήθειας με σκοπό την ανασυγκρότηση
της χώρας.
Ερ.: Το όνομα Σκούρας σήμερα πιστεύετε ότι είναι περισσότερο γνωστό στις ΗΠΑ ή στην Ελλάδα;
Απ.: Είναι δύσκολο να δοθεί μια απάντηση χωρίς στοιχεία. Η αίσθησή μου είναι ότι, τουλάχιστον στον
ελληνισμό της Αμερικής, το όνομα «Σπύρος Σκούρας» αιωρείται μεταξύ μύθου και πραγματικότητας.
Ένας λόγος γι αυτό είναι η απουσία ακριβούς και τεκμηριωμένης ιστορικής αποτίμησης της ζωής και του έργου του.
Ερ.: Ήταν οι συνθήκες τέτοιες τότε και ένα 7χρονο παιδί, γιος βοσκού, βρήκε ευκαιρία και
κατέκτησε το αμερικανικό όνειρο; Υπάρχει σήμερα το αμερικανικό όνειρο, υπάρχουν Έλληνες
που κυνηγάνε την όποια εξελιγμένη μορφή του;
Απ.: Ένα ακραίο καιρικό φαινόμενο στην ελληνική επαρχία των αρχών του 20ου αιώνα ήταν αρκετό για
να καταστρέψει περιουσίες και να διαμελίσει οικογένειες οδηγώντας τα αγόρια στην ξενιτιά και τα κορίτσια
σε γάμους κοινωνικής διάσωσης. Στην περίπτωση των Σκουραίων τα τρία από τα τέσσερα αγόρια έφυγαν ο
ένας μετά τον άλλον στην Αμερική σε αναζήτηση καλύτερης ζωής. Ο Σπύρος αναχώρησε δεύτερος,
το 1910, μετά τον Κωνσταντίνο και αργότερα ακολούθησε ο Γιώργος. Τα τρία αδέλφια επέδειξαν απίστευτη
συνοχή και αλληλεγγύη σε βαθμό να διατηρούν κοινό τραπεζικό λογαριασμό για σχεδόν είκοσι χρόνια.
Αυτό που τούς ξεχώρισε από άλλους Έλληνες μετανάστες ήταν ο πλήρης εναγκαλισμός της νέας
πραγματικότητας στην Αμερική. Πολιτογραφήθηκαν όλοι τους Αμερικανοί, παντρεύτηκαν Αμερικανίδες ,
όντας πολύ νέοι, επένδυσαν τις δυνάμεις τους σε μία νέα και ανερχόμενη βιομηχανία.
Το «αμερικανικό Όίειρο» ήταν η φαντασίωση που οδήγησε εκατομμύρια μετανάστες από τα πέρατα της
υφηλίου στο Νέο Κόσμο. Τις τελευταίες δεκαετίες, δυστυχώς, έχει μετατραπεί σε ρητορικό απολίθωμα της
αμερικανικής πολιτικής ζωής. Όλοι μιλάν γι΄ αυτό για να καλύψουν την ηχηρή απουσία του.
Η ελευθερία του επιχειρείν πάντοτε ευνοούσε τους υπερφιλόδοξους. Κάθε Elon Musk θα έχει ευκαιρίες για
την πραγματοποίηση των ονείρων του στη χώρα αυτή. Στατιστικά όμως τα άτομα αυτά αντιπροσωπεύουν
ένα ελάχιστο ποσοστό των 329 εκατομμυρίων Αμερικανών. Η μόνη περίοδος στην ιστορία των ΗΠΑ που
ένα μεγάλο μέρος του πληθυσμού μπόρεσε να ανορθωθεί οικονομικά ήταν τα πρώτα 15 μεταπολεμικά
χρόνια και, κυρίως, η οκταετία του Προέδρου Αϊζενχάουερ. Οι μόνοι Έλληνες που μπορεί να ανελιχτούν στην
αμερικανική κοινωνία είναι οι επιστήμονες, κυρίως των εφαρμοσμένων κλάδων.
Σε αντίθεση με τις ανθρωπιστικές σπουδές, που αυτή τη στιγμή είναι στο έλεος ιδεοληψίας και πολιτικής
χειραγώγησης στην Αμερική, η επιστήμη είναι στεγνή και στυγνή και δεν επηρεάζεται από το εθνικό
υπόβαθρο του ερευνητή.
Ερ.: Η επιρροή της ελληνικής ομογένειας στις ΗΠΑ έχει διαχρονικά αμιγώς πολιτικά
χαρακτηριστικά. Και ο ίδιος ο Σκούρας συνομιλούσε με τους πολιτικούς στο υψηλότερο επίπεδο.
Επεδίωξε ποτέ πιο ενεργή ανάμειξη στα κοινά;
Απ.: Ιστορικά, το πρώτο μέλημα κάθε ομογένειας στο εξωτερικό είναι η προστασία της ως μειονότητας
σε ένα ξένο και συχνά εχθρικό περιβάλλον. Τα πρώτα ρεύματα μεταναστών από την Ελλάδα στην Αμερική
αντιμετώπισαν διακρίσεις όπως και οι Ιρλανδοί, οι Εβραίοι και οι Ιταλοί. Η γενιά του Σκούρα, και σίγουρα
με τη συμβολή της τεράστιας ποιμαντικής ακτινοβολίας του Αρχιεπισκόπου Αθηναγόρα, κατάφερε να
συγκροτήσει πυρήνες για την ομαδική έκφραση και εκπροσώπηση της ομογένειας. Οι αδελφοί Σκούρα δεν
φαίνεται να είχαν ανάμειξη στις παροικιακές οργανώσεις μέχρι την ίδρυση του GWRA (1940). Η τελευταία
τούς έδωσε την ευκαιρία να αξιοποιήσουν τις οργανωτικές τους ικανότητες, αλλά και τις σχέσεις τους με
τον κόσμο του θεάματος, προς όφελος της δοκιμαζόμενης Ελλάδας. Ας σημειωθεί ότι, ιδιαίτερα ο Σπύρος
Σκούρας, θεωρούνταν ήρωας από τις αμερικανικές κυβερνήσεις στη διάρκεια του πολέμου διότι συνέλαβε
την ιδέα να διαθέτει πολεμικά ομόλογα του αμερικανικού Δημοσίου στις εκατοντάδες κινηματογραφικές
αίθουσες που έλεγχε, με αποτέλεσμα να συγκεντρώσει ένα αστρονομικό ποσό (περίπου 600 εκατομμύρια
δολάρια) για την πολεμική προσπάθεια των ΗΠΑ. Από όσο γνωρίζω δέχτηκε τέσσερις φορές προτάσεις για
να γίνει πρεσβευτής των ΗΠΑ στην Αθήνα, τις οποίες απέρριψε για πρακτικούς και ηθικούς λόγους.
Πίστευε ότι ήταν περισσότερο χρήσιμος ως απλός πολίτης.
Ερ.: Η μελέτη τέτοιων αρχείων μπορεί να προσθέσει ψηφίδες στη μεγάλη εικόνα της ιστορίας
ενός τόπου ή και μιας περιόδου, πέρα από το να σκιαγραφήσει μία σημαντική προσωπικότητα;
Απ.: Η ιστορία δεν έχει πεθάνει και το παρελθόν δεν είναι κουφάρι. Είναι οι ρίζες αυτού που ζούμε
σήμερα. Υπάρχουν ευεργέτες της ανθρωπότητας για τους οποίους ξέρουμε ελάχιστα. Υπάρχουν γεγονότα
τα οποία είτε δεν έχουν καταγραφεί είτε έχουν αποσιωπηθεί ή έχουν διαστρεβλωθεί. Η τραγική ιστορία
διχασμού και καταστροφής της Ελλάδας τον 20ο αιώνα μάς στέρησε πολύτιμα γραπτά τεκμήρια. Κάποια
έχουν χαθεί για πάντα, άλλα μπορεί να μας περιμένουν σε κρύπτες και άλλα θεωρούμενα χαμένα μπορεί
να ανακαλυφθούν. Το αρχείο Σκούρα δεν προσφέρει απλώς ψηφίδες, αλλά ουσιαστική γνώση για τους
ισχυρότατους δεσμούς μεταξύ των ΗΠΑ και της Ελλάδας μέσω της ομογένειας. Κανένα έθνος και καμία
χώρα δεν βοήθησε την Ελλάδα όσο οι ΗΠΑ και άνθρωποι σαν τον Σκούρα βρίσκονταν πίσω από αυτή την
εξέλιξη. Η εποποιία της Εξ Αμερικής Πολεμικής Περίθαλψης αποτελεί κορυφαία στιγμή για τον απόδημο
ελληνισμό και αποδεικνύει την οικουμενικότητα του ελληνισμού.
Ερ.: Τι προσπάθειες κάνετε για την ψηφιοποίηση του αρχείου;
Απ.: Θα πρέπει να γίνει σαφές το πλαίσιο της δραστηριότητάς μου στο αρχείο Σκούρα. Το Stanford
University είναι ένα ιδιωτικό πανεπιστήμιο που συντηρείται με δωρεές ιδιωτών και φιλανθρωπικών
ιδρυμάτων. Δεν χρηματοδοτεί την έρευνα και την ψηφιοποίηση αρχείων όπως του Σκούρα. Η έρευνά μου
αποτελεί προσωπική πρωτοβουλία χωρίς καμία θεσμική κάλυψη και χρηματοδότηση. Από το 2012
ενημερώνω ιδιώτες, πολιτειακούς παράγοντες και κοινωφελή ιδρύματα για την αξία του αρχείου και την
ανάγκη για την ψηφιοποίησή του. Μέχρι σήμερα δεν έχει υπάρξει καμία ανταπόκριση. Επειδή παράγω έργο
για την ανθρωπότητα και όχι απλώς για τους συγχρόνους μου, συνεχίζω αυτή τη δραστηριότητα με πυξίδα
το καθήκον προς την ιστορική αλήθεια και προς τη μνήμη ενός από τους μεγαλύτερους Έλληνες της σύγχρονης ιστορίας.
