«Όταν άρχισαν να παράγονται μαζικά τα πρώτα αυτοκίνητα, το μοντέλο “T” της Ford συγκεκριμένα, οι παραγωγοί μαστιγίων για κάρα στις ΗΠΑ άρχισαν να χάνουν ραγδαία τα μερίδια αγοράς τους.
Προσπάθησαν, αλλά μάταια, να αντιδράσουν με συμβατικό τρόπο σκέψης, προσθέτοντας στη γκάμα των προϊόντων τους νέα χρώματα, κάνοντας περισσότερη διαφήμιση, μειώνοντας τις τιμές κ.α. Κατ΄ουσίαν το μαστίγιο αντικαταστάθηκε από μια νέα τεχνολογία (το γκάζι), που εξυπηρετούσε ακριβώς την ίδια λειτουργία. Την επιτάχυνση. Ποιοι παραγωγοί μαστιγίων επιβίωσαν; Εκείνοι που μετέβησαν στην τεχνολογική καμπύλη της αυτοκίνησης, κάνοντας δύο σημαντικές ερωτήσεις:
Ποια είναι η πραγματική μας ικανότητα; Και γιατί να μην αλλάξουμε το προϊόν μας; Η πραγματική τους ικανότητα ήταν η γνώση της μεταποίησης του δέρματος. Επιβίωσαν λοιπόν όσοι άρχισαν να παράγουν δερμάτινα είδη για αυτοκίνητα! Για τους υπόλοιπους, υπάρχει μέχρι σήμερα ο όρος “buggy whip maker”, που αφορά τις επιχειρήσεις που δεν καταφέρνουν να μεταπηδήσουν με επιτυχία στην επόμενη τεχνολογική καμπύλη»: με τις λίγες αυτές φράσεις, ο Δρ Φώτης Φιλιππόπουλος, βραβευμένος ειδικός εταιρικής καινοτομίας και ιδρυτής της Curious, Inc. (curiousinc.app), μας εισάγει με ένα παράδειγμα στη μεγάλη συζήτηση γύρω από καινοτομία, μια έννοια τόσο πολυσυζητημένη, αλλά ακόμη τόσο αόριστη για πολλούς, ως προς το τι ακριβώς σημαίνει.
Στη συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ και τη δημοσιογράφο Αλεξάνδρα Γούτα, ο Δρ Φιλιππόπουλος, ένας εκ των ομιλητών του «The Mindspark» (mindspark.gr), που θα πραγματοποιηθεί στη Θεσσαλονίκη στις 11-12 Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο της 84ης ΔΕΘ, μιλάει για τους ευρέως διαδεδομένους μύθους γύρω από την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα. Εξηγεί ποιες επιλογές και ποιος τρόπος σκέψης αυξάνουν τις πιθανότητες ενός καινοτόμου προϊόντος να «περπατήσει» στις αγορές, ενώ στοιχειοθετεί τη θέση του ότι τα προγράμματα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας δεν θα πρέπει να περιλαμβάνουν ηλικιακά κριτήρια για τη χρηματοδότηση. Ο Δρ Φιλιππόπουλος εξηγεί ακόμη τι πιστεύει ότι σημαίνει για την Ελλάδα και τους επιστήμονές της η υποχώρηση της θέσης της χώρας στον Άτλαντα Οικονομικής Πολυπλοκότητας του Harvard.
Το δεύτερο ποντίκι τρώει το τυρί
Ο πρώτος μύθος γύρω από την καινοτομία και την επιχειρηματικότητα είναι ότι όλες οι επιχειρήσεις μπορούν και πρέπει να καινοτομήσουν. «Όχι βέβαια! Η καινοτομία είναι μια στρατηγική επιλογή» σημειώνει. Το πλεονέκτημα του πρωτοπόρου, του πρώτου που μπαίνει σε μια αγορά με ένα καινοτόμο προϊόν, είναι ένας επίσης ευρέως διαδεδομένος μύθος αναφέρει ο Δρ Φιλιππόπουλος, που τον Φεβρουάριο του 2017 βραβεύτηκε στις Βρυξέλλες με το Σήμα Αριστείας για Καλύτερη Παροχή Έρευνας και Πληροφόρησης στα Ευρωπαϊκά Βραβεία European Association Awards.
«Συγκεκριμένα, τα στοιχεία δείχνουν ότι σε ελάχιστες περιπτώσεις ο πρωτοπόρος εξακολουθεί να ηγείται της αγοράς την οποία δημιούργησε και ότι η μέση περίοδος ηγεσίας είναι μικρότερη από πέντε έτη. Το δεύτερο ποντίκι τρώει το τυρί» σημειώνει. Γιατί συμβαίνει αυτό; «Ο λόγος που συμβαίνει αυτό αφορά τον τρόπο με τον οποίο τόσο σε διοικητικό όσο και σε τεχνικό επίπεδο μια επιχείρηση μεταπηδά στην επόμενη τεχνολογική καμπύλη. Οι πρωτοπόροι συχνά “κλειδώνουν” στα στοιχεία που τους έκαναν επιτυχημένους και αναπτύσσουν αδυναμία αλλαγής της εταιρικής κουλτούρας, ακόμη και ενόψει σαφών απειλών της αγοράς. Το γεγονός αυτό λοιπόν ιφείλεται κυρίως στο φαινόμενο του “Cultural lock-in”» επισημαίνει.
Το πιο υπερεκτιμημένο πράγμα είναι η ιδέα
Μιλώντας για μύθους, είναι τελικά η ιδέα η …βασίλισσα όταν μιλάμε για επιχειρηματικότητα; «Το πιο υπερεκτιμημένο πράγμα είναι η ιδέα. Περισσότερο μετρούν η ομάδα, η εκτέλεση της ιδέας και οι συνθήκες της αγοράς. Η ιδέα είναι αρκετή για την απαρχή της διαδικασίας της διαρκούς αλλαγής. Για παράδειγμα, το Youtube ξεκίνησε σαν site γνωριμιών και στην πορεία άλλαξε» λέει ο Δρ Φιλιππόπουλος, ο οποίος σημειώνει ότι πέρα από τους μύθους που θολώνουν το τοπίο γύρω από την καινοτομία, ο ίδιος ο ορισμός της παραμένει για πολλούς ασαφής. Τι είναι τελικά η καινοτομία; «Προτιμώ τον ορισμό του ΜΙΤ: η καινοτομία ισούται με την ανακάλυψη επί την εμπορικοποίηση. Είναι το προϊόν των δυο δηλαδή, γιατί αν ένα από τα δύο είναι μηδέν, τότε δεν έχουμε καινοτομία, έχουμε απλά μια ανακάλυψη» σημειώνει.
Παυσίπονα, βιταμίνες και καραμέλες
Ποιες προϋποθέσεις χρειάζεται να πληροί ένα προϊόν με χαρακτηριστικά καινοτομίας, για να λανσαριστεί με επιτυχία στην αγορά; «Υπάρχουν τριών ειδών προϊόντα: αυτά που θα χαρακτηρίζαμε ως “τα παυσίπονα”, δηλαδή τα προϊόντα “must-have”, όσα οι άνθρωποι θεωρούν απαραίτητα. Μετά υπάρχουν αυτά που θα χαρακτηρίζαμε ως “βιταμίνες”, δηλαδή τα “nice to have”, που καλό είναι να τα έχεις και τέλος έχουμε αυτά που θα χαρακτηρίζαμε “καραμέλες”, όσα δηλαδή δεν είναι απαραίτητα. Όποιος ενδιαφέρεται να δημιουργήσει ένα επιτυχημένο προϊόν, πρέπει να είναι must-have για την περσόνα στην οποία απευθύνεται» σημειώνει.
Υπάρχουν όμως, προσθέτει, δύο στοιχεία που είναι όχι μόνο απαραίτητα, αλλά αποτελούν και τον πυρήνα της καινοτομίας. «Αυτά περιγράφονται με τους τεχνικούς όρους “οικειοποιησιμότητα” (appropriability) και “συμπληρωματικοί πόροι” (complimentary assets). Η οικειοποιησιμότητα αφορά τον έλεγχο της γνώσης που παράγεται από την καινοτομία, με πατέντες, copyright, νομοθεσία κ.α. Οι συμπληρωματικοί πόροι αφορούν τον έλεγχο των πόρων που είναι απαραίτητοι για την αξιοποίηση της καινοτομίας και τη μετάφραση της σε εμπορικά αποτελέσματα (know-how, brand, κανάλια διανομής, σχέσεις με πελάτες, παραγωγική ικανότητα, expertise, κ.α.). Aν κάποιος δεν τα διαθέτει, τότε δεν μπορεί και δεν πρέπει να επιχειρήσει να καινοτομήσει, πόσο μάλλον και αν το προϊόν είναι “βιταμίνη” ή ακόμη χειρότερα “καραμέλα”» λέει.
Ο μύθος του εικοσάχρονου επιχειρηματία
Μπορεί οι νεαρές και νεαροί επιχειρηματίες που ιδρύουν επιτυχημένες επιχειρήσεις να βρίσκονται συχνότατα στην «πρώτη γραμμή» της επικαιρότητας, αλλά στην πλειονότητα των εταιρειών που γνωρίζουν υψηλή ανάπτυξη, το “τιμόνι” κρατούν μεγαλύτεροι σε ηλικία ιδρυτές και ιδρύτριες. Με βάση έρευνα του MIT (http://bit.ly/2PnIfxC), στις νέες επιχειρήσεις με τον υψηλότερο ρυθμό ανάπτυξης ο μέσος όρος ηλικίας ιδρυτή ή ιδρύτριας είναι τα 45 χρόνια. Με βάση την ίδια έρευνα, που εξέτασε την πορεία 2,7 εκατομμυρίων ιδρυτών επιχειρήσεων από το 2007 ως το 2014, λιγότερο από το 1% των startups με υψηλή ανάπτυξη ιδρύθηκαν από εικοσάχρονους. Όπως εξηγεί ο βραβευμένος ειδικός εταιρικής καινοτομίας, «η χρυσή ηλικία για την επιχειρηματικότητα είναι αυτή μεταξύ των 35 και των 50 ετών κι άρα αυτή είναι η ηλικία στην οποία πρέπει να βασίζονται τα προγράμματα ενίσχυσης της επιχειρηματικότητας. Θα ήμουν υπέρ και του να μην υπάρχει όριο ηλικίας γενικά σε αυτά τα προγράμματα, γιατί όταν ο νομοθέτης ορίζει ως δικαιούχους μόνο τα άτομα ηλικίας έως 30-35 ετών, ουσιαστικά αποκόπτει από τη χρηματοδότηση το πιο σημαντικό και αποδοτικό για την επιχειρηματικότητα κομμάτι του πληθυσμού!».
Η σημασία της συλλογικής παραγωγικής γνώσης
Αν η καινοτομία συμβάλλει στη δημιουργία πιο σύνθετων, πολύπλοκων προϊόντων και η εξαγωγή σύνθετων προϊόντων συνεισφέρει στην ανάπτυξη μιας οικονομίας, τότε η υποχώρηση της Ελλάδας στην κατάταξη του Δείκτη Οικονομικής Πολυπλοκότητας (ECI) σίγουρα δεν αποτελεί καλή είδηση. Με βάση στοιχεία του 2017, η Ελλάδα κατατάσσεται 53η μεταξύ 133 χωρών, έχοντας χάσει τρεις θέσεις, σε σχέση με μια δεκαετία πριν. Όπως σημειώνει ο Δρ Φιλιππόπουλος, «με βάση τον Άτλαντα (http://atlas.cid.harvard.edu/countries/90) υπάρχει θετική σχέση ανάμεσα στην οικονομική πολυπλοκότητα (συλλογική παραγωγική γνώση) και τη διατήρηση της ευημερίας σε μια χώρα. Δυστυχώς η πολυπλοκότητα της ελληνικής οικονομίας μειώνεται συνεχώς, καθοδηγούμενη από την έλλειψη διαφοροποίησης στις εξαγωγές της. Αυτό σημαίνει για τους επιστήμονες και τους εργαζόμενους υψηλής εξειδίκευσης ότι θα γίνεται ολοένα και πιο δύσκολο να δραστηριοποιηθούν στην Ελλάδα. Αυτό λοιπόν που συνιστώ στους νέους και τολμηρούς, είναι: “διεξάγετε πρωτογενή έρευνα αγοράς, προσαρμοσμένη γύρω από μια persona σε μια αγορά προγεφυρώματος και αν αυτό που θέλετε να δημιουργήσετε είναι όντως must-have, τότε κάντε το εσείς. Στο εξωτερικό το ίδιο ακριβώς θα κληθείτε να κάνετε, αλλά για άλλους!” καταλήγει ο Δρ Φώτης Φιλιππόπουλος._
