του Δημήτρη Κωνσταντακόπουλου*
Απελπισία πιάνει καμιά φορά τον προσεκτικό αναγνώστη τον ειδήσεων και των μελετών που δημοσιεύονται όλο και πιο συχνά αναφερόμενες στην οικολογική υποβάθμιση του πλανήτη. Τα όλο και μεγαλύτερα προβλήματα μιας άναρχης «ανάπτυξης» και μιας έκρηξης τεχνολογιών εμφανίζονται ανάγλυφα και διερωτάται κανείς αν η ανθρωπότητα θα αντιληφθεί εγκαίρως τον κίνδυνο εξαφάνισης της ίδιας και των άλλων μορφών ζωής. Κι αν, όταν ένας επαρκής αριθμός ανθρώπων τον αντιληφθεί, θα δράσει ορθολογικά; Αλλά και αν, όταν και εφόσον αυτό συμβεί, θα υπάρχουν τα περιθώρια αντιμετώπισης;
Πολλές από τις μεταβολές που τώρα συμβαίνουν και, ακόμα περισσότερο, οι μέλλουσες να συμβούν είναι δύσκολα ή και, από ένα σημείο και πέρα, μη αντιστρέψιμες. Οι άνθρωποι όμως εκπαιδευόμαστε από την εμπειρία μας, όπως τα μικρά παιδιά που βάζουν το χεράκι τους στο μάτι της κουζίνας και καταλαβαίνουν τι σημαίνει. Αυτός ο τρόπος εκμάθησης ουδέποτε υπήρξε πραγματικά επαρκής, αλλά τώρα είναι τελείως ανεπαρκής γιατί πολλές από τις ζημιές δεν είναι αντιστρεπτές και μεταξύ αυτών είναι και ζημιές που θέτουν σε κίνδυνο τις ίδιες τις προϋποθέσεις της ζωής. Όταν συνειδητοποιήσουμε τι κάναμε δεν θα μπορούμε να το ξεκάνουμε και, μετά το 1945, η ανθρωπότητα συνυπάρχει με τον κίνδυνο της οριστικής αυτοκαταστροφής της. Μόνο μια ριζική αλλαγή του ανθρώπινου πολιτισμού θα μπορούσε να αντιμετωπίσει το πρόβλημα.
Οι περισσότεροι άνθρωποι παραμένουμε παγιδευμένοι σε μια κατανοητή μεν ψυχολογικά, απολύτως δε πλαστή αίσθηση βεβαιότητας ότι ο κόσμος μας, βασισμένος στην επιστήμη και την τεχνολογία, είναι ένας κόσμος ασφαλής και ελεγχόμενος, από όπου η αίσθηση του θανάτου έχει απομακρυνθεί όσο είναι αυτό δυνατό. Δεν αντιλαμβανόμαστε ότι η απειλή, πρωτοφανής στην ιστορία του ανθρώπινου γένους και της ζωής, προέρχεται από τα ίδια τα μέσα, την επιστήμη και την τεχνολογία, στα οποία στηριζόμαστε, υποτίθεται, για να την αντιμετωπίσουμε. Κινητοποιούμε συχνά τους μηχανισμούς άρνησης που εισήγαγε και κατέστησε διάσημους στη μελέτη του ψυχολογικού μας Είναι ο Ζίγκμουντ Φρόιντ. Μηχανισμούς που «βοηθάνε» οι «συνωμοσίες» ισχυρότατων οικονομικών συμφερόντων, που θέλουν να πείσουν τους ανθρώπους ότι δεν υφίστανται οι κίνδυνοι για τους οποίους προειδοποιεί η επιστήμη. Συχνά μάλιστα αντιστρέφουν την πραγματικότητα, εμφανίζοντας ως συνωμοσία τα πορίσματα της επιστήμης, όπως συμβαίνει τώρα με την ανθρωπογενή κλιματική αλλαγή.
«Αποκάλυψη των Εντόμων»
Μια νέα μελέτη που δόθηκε στη δημοσιότητα στη Βρετανία υπογραμμίζει ότι το 40% του ενός εκατομμυρίου γνωστών ειδών εντόμων πιθανώς χάθηκε για πάντα ή αντιμετωπίζει κίνδυνο εξαφάνισης, εξαιτίας της καταστροφής του φυσικού περιβάλλοντος και της βαριάς χρήσης παρασιτοκτόνων. Η επερχόμενη «Αποκάλυψη των Εντόμων» δεν αφορά μόνο τα ίδια τα έντομα, θέτει σε κίνδυνο τη ζωή στον πλανήτη στην ολότητά της. Τη μελέτη πραγματοποίησε ο καθηγητής Dave Goulson του βρετανικού Πανεπιστημίου του Sussex, για λογαριασμό της οργάνωσης Wildlife Trusts.
Μεταξύ των ειδών που πλήττονται ιδιαίτερα είναι οι μέλισσες και σφήκες, των οποίων έχουν χαθεί 23 είδη. Εξαφανίσθηκε επίσης το 77% των ειδών από πεταλούδες που ζουν σε ειδικά περιβάλλοντα και το 46% από τις πεταλούδες (τα είδη τους) που ζουν στο γενικό περιβάλλον. Με τη σειρά της, η μείωση των εντόμων οδήγησε σε μείωση άλλων ειδών που τρέφονται από αυτά, όπως τα spotted flycatcher, των οποίων ο πληθυσμός έχει μειωθεί κατά 93% από το 1967.
«Δεν μπορούμε να είμαστε σίγουροι, αλλά σε αριθμούς, ίσως έχουμε χάσει το 50% του αριθμού εντόμων που είχαμε το 1970, αλλά θα μπορούσαν οι απώλειες να είναι και πολύ μεγαλύτερες, απλώς δεν το ξέρουμε. Αν δεν σταματήσουμε την απώλεια των εντόμων θα υπάρξουν βαθιές συνέπειες για κάθε είδος ζωής και για την ανθρώπινη ευημερία», λέει ο καθηγητής Goulson, από τους γνωστότερους διεθνώς γνώστες του θέματος, στη βρετανική εφημερίδα Γκάρντιαν.
Για τον Gary Mantle, εκτελεστικό διευθυντή της οργάνωσης Wiltshire Wildlife Trust, αυτή η «αποκάλυψη των εντόμων που δεν έχουμε προσέξει πρέπει να σημάνει συναγερμό, διότι θέτουμε σε κίνδυνο μερικά από τα θεμέλια της ζωής. Το ευχάριστο είναι ότι αν παρθούν άμεσα μέτρα τα έντομα μπορούν εύκολα να ξανααναπτυχθούν. Αρκεί να σταματήσουμε να τα σκοτώνουμε και να αποκαταστήσουμε το περιβάλλον που ζούσαν, αναλαμβάνοντας δράση στους κήπους, τα πάρκα, τα αγροκτήματα και τους χώρους δουλειάς».
Τα έντομα είναι απαραίτητα σε όλα τα οικοσυστήματα ως επικονιαστές, τροφή άλλων ειδών και ανακυκλωτές θρεπτικών ουσιών. Μπορούν να σωθούν με αυστηρούς περιορισμούς στη χρήση παρασιτοκτόνων και κάνοντας τα αστικά πάρκα και τους κήπους πιο φιλικούς στην άγρια ζωή.
Η πρώτη παγκόσμια μελέτη για την εξέλιξη των εντόμων δημοσιεύτηκε τον περασμένο Φεβρουάριο και διαπιστώνει ότι το φαινόμενο πλήττει πολλές χώρες, από τη Γερμανία μέχρι το Πόρτο Ρίκο, δύο περιοχές όπου σημειώθηκε απότομη κατάρρευση του πληθυσμού των εντόμων. Κάνει λόγο για εκτεταμένη παρακμή των πληθυσμών εντόμων που θα μπορούσαν να οδηγήσει σε «καταστροφική κατάρρευση των οικοσυστημάτων της φύσης». Η εξαφάνιση των εντόμων σημειώνεται εξάλλου ενώ ο πλανήτης βρίσκεται στην αρχή της έκτης μαζικής εξαφάνισης ειδών στην ιστορία του.
Σύμφωνα με τη μελέτη αυτή (https://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0006320718313636) τα μισά είδη εντόμων παρακμάζουν γρήγορα και το ένα τρίτο απειλείται με εξαφάνιση. Οι κύριες αιτίες είναι η αλλαγή του περιβάλλοντος όπου ζουν τα έντομα και η μόλυνση, ιδιαίτερα η εντατικοποίηση της γεωργίας τις τελευταίες έξι δεκαετίες, κυρίως με τη χρήση συνθετικών παρασιτοκτόνων. Χωρίς αλλαγή της γεωργίας, τα έντομα θα εξαφανιστούν σε μερικές δεκαετίες, με καταστροφικές συνέπειες για τα οικοσυστήματα, δεδομένου ότι είναι η δομική και λειτουργική βάση πολλών από αυτά από το τέλος της Δεκαβινικής Περιόδου, περίπου πριν από 400 εκατομμύρια χρόνια.
Η κατάσταση μπορεί να αντιστραφεί, αρκεί κυρίως να ξανασχεδιαστεί με πιο «βιολογικό» τρόπο η γεωργία. Σύμφωνα με πολλές μελέτες και πειράματα, αυτό μπορεί να γίνει χωρίς καν να μειωθεί η οικονομική αποδοτικότητα και κερδοφορία των αγροκτημάτων, προσκρούει όμως βέβαια στα τεράστια συμφέροντα των βιομηχανιών που παράγουν τα παρασιτοκτόνα και εντομοκτόνα και στη δυνατότητα που έχουν να κάνουν λόμπινγκ στην ΕΕ. Γι’ αυτό και ο καθηγητής Gouldon παρατήρησε ότι, ανεξαρτήτως του αν κανείς υποστηρίζει ή όχι το Brexit, αν τυχόν πραγματοποιηθεί θα μπορούσε, τουλάχιστο θεωρητικά, να αποτελέσει και μια μεγάλη ευκαιρία να ξανασχεδιαστεί η βρετανική γεωργία.
* Ο Δημήτρης Κωνσταντακόπουλος είναι δημοσιογράφος και συγγραφέας
Τα κείμενα που φιλοξενούνται στη στήλη «Ιδέες και Απόψεις» του ΑΠΕ- ΜΠΕ δημοσιεύονται αυτούσια και απηχούν τις απόψεις των συγγραφέων και όχι του πρακτορείου.
