Άρρηκτα συνδεδεμένη με τη γιορτή των Χριστουγέννων είναι τα τελευταία χρόνια στα Χανιά η θεία λειτουργία για τη γέννηση του Θεανθρώπου που τελείται στη σπηλιά Αϊ Γιάννη στην Μαραθοκεφάλα Κισάμου.
Μέσα σε ένα απόλυτα φυσικό περιβάλλον με κατάνυξη και θεία μεγαλοπρέπεια η θεία λειτουργία τελείται την παραμονή των Χριστουγέννων και σε αυτήν χοροστατεί ο μητροπολίτης Αμφιλόχιος.
Το σπήλαιο και η εκκλησία που βρίσκονται σε ύψωμα κοντά στο χωριό Κολυμπάρι πήραν το όνομά τους από τη διαμονή του Αγίου στην περιοχή
Εδώ και μερικά χρόνια, καθιερώθηκε να γίνεται εκεί η παραδοσιακή αναπαράσταση της Γεννήσεως του Χριστού με την παρουσία και συμμετοχή πλήθους πιστών από κάθε γωνιά της Κρήτης.
Η ατμόσφαιρα είναι κατανυκτική καθώς στη μέση της σπηλιάς δεσπόζει η επιβλητική φάτνη με τον Ιωσήφ, την Παναγία, τον νεογέννητο Χριστούλη και ζωάκια που τον ζεσταίνουν με τα χνώτα τους. Τα κεριά ανάβουν και οι ιερείς ψάλλουν ύμνους, στέλνοντας το μήνυμα της Γέννησης του Κυρίου.
Στην είσοδο του σπηλαίου λάμπει φωτεινό το αστέρι της Βηθλεέμ.
Το ζύμωμα του χριστόψωμου, το σφάξιμο του χοίρου, τα κρητικά κάλαντα και το
σημαντήρι των Χριστουγέννων αποτελούν και στις ημέρες μας έθιμα που τηρούνται στη δυτική Κρήτη. Ακόμα και σήμερα το χριστόψωμο ένα παραδοσιακό κρητικό γλυκό ψωμί παρασκευάζεται με ιδιαίτερη φροντίδα.
Οι γυναίκες πλάθουν το ζυμάρι και φτιάχνουν μια κουλούρα και το στολίζουν με ξόμπλια με διάφορους συμβολισμούς, βάζουν ένα καρύδι στη μέση και κάνουν ένα σταυρό και θεωρείται ευλογημένο.
Ένα ακόμα έθιμο που διατηρείται κυρίως σε χωριά είναι το ανάθρεμμα του χοίρου που διαρκεί μήνες μέχρι να έλθουν τα Χριστούγεννα όταν και γίνεται το σφάξιμο του γουρουνιού.
Από αυτό παρασκευάζονται λουκάνικα, απάκια και σύγκλινα προϊόντα που «τιμούν» δεόντως στο χριστουγεννιάτικο τραπέζι.
Όπως σε όλη τη χώρα τα κάλαντα κρατούν ακόμη τα σκήπτρα των εθίμων με τα παιδιά να γυρνάνε από σπίτι σε σπίτι είτε με τη λύρα και λαούτα είτε με τα τρίγωνα.
Τα τελευταία χρόνια οι τοπικές δημοτικές μπάντες βρίσκονται από νωρίς στους δρόμους παίζοντας τα κάλαντα, ενώ το σκηνικό συμπληρώνουν και πολίτες με όργανα.
