Από τα θαυματουργά γιατροσόφια μέχρι τις θεωρίες συνωμοσίας, η παραπληροφόρηση σχετικά με τον ιό Covid-19 ξεχειλίζει στις ψηφιακές πλατφόρμες, οι οποίες κατά την διάρκεια των κρίσεων γίνονται φορείς μίας πλημμυρίδας fake news δύσκολα αντιμετωπίσιμης.
Από το σησαμέλαιο για ανοσία μέχρι την θεωρία συνωμοσίας ότι ο ιός είναι προϊόν εργαστηρίου στην πόλη Ουχάν…πλήθος φημών έχει κατακλύσει τις τελευταίες βδομάδες τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.
«Οι περισσότερες από τις πηγές αυτών των fake news αδιαφορούν αν θα τους πιστέψετε ή όχι. Χρησιμοποιούν αυτήν την επιδημία ως ιδεώδες όχημα για να επιτύχουν τους στόχους τους, είτε για να αποκομίσουν κέρδη ή για να δημιουργήσουν κλίμα καχυποψίας», σημειώνει ο Καρλ Μπέργκστρομ, καθηγητής του Πανεπιστημίου της Ουάσινγκτον και ειδικός στην online παραπληροφόρηση.
Ορισμένες από τις πηγές αυτές θέλουν να πουλήσουν προϊόντα και προσπαθούν να πείσουν ότι η κάνναβη επιτρέπει την θωράκιση του ανοσοποιητικού συστήματος απέναντι στον ιό, για παράδειγμα. Αλλοι επιδιώκουν views ή clic, πηγές διαφημιστικών προσόδων.
«Και έπειτα έχουμε τις εν εξελίξει επιχειρήσεις για να πληγούν οι δημοκρατίες και να δοθεί η εντύπωση ότι δεν μπορούμε να εμπιστευθούμε κανέναν», προσθέτει ο Καρλ Μπέργκστρομ. «Είναι η στρατηγική του λάστιχου ποτίσματος (δημιουργούμε πλημμύρα μέσω της προπαγάνδας), που είναι προσφυής τακτική της Ρωσίας, κυρίως».
Αμερικανοί αξιωματούχοι δήλωσαν την περασμένη εβδομάδα στο AFP ότι χιλιάδες λογαριασμοί που συνδέονται με την Ρωσία στα Twitter, Facebook, Instagram διασπείρουν αντιαμερικανική παραπληροφόρηση για τον νέο ιό για να προκαλέσουν καχυποψία και διχόνοια. Η Μόσχα το διέψευσε.
Μαζική επιδημία παραπληροφόρησης
Οι θεωρίες που εμφανίζονται περιλαμβάνουν την ιδέα ότι ο ιός δημιουργήθηκε από τις Ηνωμένες Πολιτείες, υπενθυμίζοντας τις προσπάθειες της KGB κατά τον Ψυχρό Πόλεμο να διαδώσει την θεωρία ότι ο ιός HIV υπήρξε εφεύρεση αμερικανών επιστημόνων.
Στις αρχές του Φεβρουαρίου, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας είχε χαρακτηρίσει «μαζική επιδημία παραπληροφόρησης» την πλημμυρίδα ανακριβών πληροφοριών για το θέμα, γεγονός που περιπλέκει την αποστολή του Οργανισμού και των υγειονομικών αρχών.
Εφοδος στις χειρουργικές μάσκες…
Τα fake news μπορούν να προκαλέσουν κινήσεις πανικού, όπως η έφοδος στις χειρουργικές μάσκες, στις υπηρεσίες επειγόντων περιστατικών ή αντίθετα αποφυγή δήλωσης από άτομα που παρουσιάζουν συμπτώματα από τον φόβο επιβολής φανταστικών περιοριστικών μέτρων.
Για τον συντονισμό της επιχείρησης αντιμετώπισης της επιδημίας παραπληροφόρησης, ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας συγκάλεσε εκπροσώπους των τεχνολογικών κολοσσών στην έδρα της Facebook στην Σίλικον Βάλεϊ.
Η Amazon ξεκίνησε την απόσυρση προϊόντων που υποτίθεται ότι θεραπεύουν την ασθένεια ή προστατεύουν από τον ιό, μετέδωσε το αμερικανικό δίκτυο CNBC.
Facebook, Twitter και Google (περιλαμβανομένου του YouTube) ενίσχυσαν τις ισχύουσες πολιτικές διαγραφής περιεχομένου που μπορεί να προκαλέσει φυσική βλάβη στο κοινό, διαφημίσεις για επικίνδυνα ψευτοφάρμακα, για παράδειγμα, και προβολής αξιόπιστης ενημέρωσης, όπως το πληροφοριακό υλικό του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας.
Fact checking και whak-a-mole…
Το Facebook, το κυρίαρχο μέσο κοινωνικής δικτύωσης, στηρίζεται στο «third party checking», το πρόγραμμα επιβεβαίωσης μέσω τρίτων που αναπτύχθηκε το 2016. Η Facebook συνεργάζεται με εξήντα περίπου μέσα ενημέρωσης ανά τον κόσμο, ανάμεσά τους και το AFP (Γαλλικό Πρακτορείο) για την χρησιμοποίηση των δικών τους συστημάτων fact checking στην πλατφόρμα της και στο Instagram.
Το δίκτυο περιορίζει σημαντικά την ακρόαση βίντεο ή την ανάγνωση άρθρων που χαρακτηρίζονται fake από τους μηχανισμούς επαλήθευσης.
Ομως, ο Καρλ Μπέργκστρομ και ο Τζέβιν Γουέστ, συγγραφείς βιβλίου που πρόκειται να κυκλοφορήσει με θέμα την παραπληροφόρηση θεωρούν ότι τα μέτρα αυτά είναι ασήμαντα. Καταγγέλλουν την υποκρισία των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, οι αλγόριθμοι και τα διαφημιστικά μοντέλα των οποίων ευνοούν την διάδοση πλαστού ή «κίτρινου» περιεχομένου.
«Είναι όπως το παιγνίδι whak-a-mole, μόνο που υπάρχουν ένα εκατομμύριο τυφλοπόντικες (moles) που πετάγονται από παντού και μόνο 5 παίκτες που προσπαθούν να τους συντρίψουν», δηλώνει ο Τζέβιν Γουέστ, καθηγητής Επιστημών Πληροφορικής.
Αλλοι πανεπιστημιακοί, που έχουν μελετήσει τα φαινόμενα της παραπληροφόρησης κατά την διάρκεια των κρίσεων του ιού Zika και του κίτρινου πυρετού στην Βραζιλία θεωρούν ότι οι προσπάθειες του fact checking μπορεί να αποδειχθούν αναποτελεσματικές, έως και αντιπαραγωγικές.
Στην μελέτη τους που δημοσιεύθηκε τον Ιανουάριο στο «Science Advances» συμπεραίνουν ότι «το να μιλάς για fake news μπορεί να τα καταστήσει περισσότερο οικεία και ακόμη πιο πιστευτά».
