Πίσω από τις διεθνείς σχέσεις του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικής Φυσικής (CERN) με τα συνδεδεμένα κράτη μέλη και τα κράτη-μη μέλη, βρίσκεται ένας Έλληνας επιστήμονας, ο πειραματικός φυσικός, Εμμανουήλ Τσεσμελής.
Με την ευκαιρία του εορτασμού των 70 χρόνων του μεγαλύτερου ευρωπαϊκού ερευνητικού εργαστηρίου σωματιδιακής φυσικής, ο κ. Τσεσμελής μιλάει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ για όσα έχει επιτύχει το CERN, αλλά και για το μέλλον του Οργανισμού με τον σχεδιασμό ενός νέου επιταχυντή, του Μελλοντικού Κυκλικού Επιταχυντή (FCC).
Ο σχεδιασμός του νέου επιταχυντή καταδεικνύει ένα πολύ φιλόδοξο πρότζεκτ. Το τούνελ μέσα στο οποίο θα βρίσκεται, θα έχει μήκος περίπου 100 χιλιομέτρων και θα περνάει κάτω από 41 δήμους στη Γαλλία και την Ελβετία, με τους οποίους γίνεται ήδη διαβούλευση. Με την έναρξη λειτουργίας του, ίσως στο δεύτερο μισό της δεκαετίας του 2040, ο FCC αναμένεται να αποτελέσει ένα πολύ ισχυρό μικροσκόπιο και τηλεσκόπιο ταυτόχρονα, που θα μας φέρει ακόμα πιο κοντά στην ώρα μηδέν της Μεγάλης Έκρηξης. Εξάλλου, «η γνώση μας για το Σύμπαν δεν έχει τελειώσει», όπως υπογραμμίζει ο κ. Τσεσμελής, ο οποίος είναι επίσης επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης και liaison μεταξύ του CERN και της Ελλάδας.
«Με την ερευνητική υποδομή που έχουμε σήμερα και με τον μελλοντικό επιταχυντή που σχεδιάζουμε, το CERN είναι και νομίζω ότι θα παραμείνει το μεγαλύτερο εργαστήριο φυσικής στον κόσμο», τονίζει ο κ. Τσεσμελής και υπενθυμίζει ότι το CERN δεν είναι μόνο η ερευνητική υποδομή του. Κατά τη διάρκεια των 70 χρόνων λειτουργίας του, έχει βοηθήσει να κατασκευαστούν νέα συστήματα και κέντρα γύρω από την Ιατρική (ένα τέτοιο, το SEEIIST, σχεδιάζεται στη νοτιοανατολική Ευρώπη με τη συμμετοχή και της Ελλάδας), ενώ έχει καταρτίσει χιλιάδες νέους επιστήμονες και υπαλλήλους άλλων ειδικοτήτων.
«Το CERN είναι μια διεθνής κοινότητα που φέρνει τον κόσμο μαζί, σε ενσωματώνει και νιώθεις ότι συνεισφέρεις», όπως λέει χαρακτηριστικά.
Ακολουθεί η πλήρης συνέντευξη του Εμμανουήλ Τσεσμελή στη Μαρία Κουζινοπούλου, στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων
Ερ.: Ποια είναι τα κύρια μηνύματα που απορρέουν από την 70ετή λειτουργία του CERN;
Απ.: Το CERN έχει μια πολύ σημαντική ιστορία στα 70 χρόνια λειτουργίας του, όχι μόνο στην επιστήμη, έχουμε αναπτύξει επίσης διεθνείς συνεργασίες με περίπου 110 κράτη από όλο τον κόσμο. Από άποψη επιστημονική, με την ερευνητική υποδομή που έχουμε σήμερα και στο μέλλον με τον μελλοντικό επιταχυντή που σχεδιάζουμε, τον Future Circular Collider (FCC), το CERN είναι και νομίζω ότι θα παραμείνει το μεγαλύτερο εργαστήριο φυσικής στον κόσμο στην βασική έρευνα σωματιδιακής φυσικής.
Το δεύτερο πολύ ενδιαφέρον, είναι η ανάπτυξη τα τελευταία 70 χρόνια τεχνολογίας και καινοτομίας που χρησιμοποιείται πέρα από τη βασική έρευνα. Υπάρχουν πολλά παραδείγματα που το CERN έχει βοηθήσει τις τελευταίες δεκαετίες να κατασκευαστούν νέα συστήματα για Ιατρική- ιατρική θεραπεία καρκίνου, ιατρική απεικόνιση και παράγουμε και ραδιοϊσότοπα για να μπορέσουμε να κάνουμε ιατρικά συστήματα επόμενης γενιάς θεραπείας, απεικόνισης και διάγνωσης. Νομίζω ότι το CERN είναι πρωτοπόρο και σε αυτό τον τομέα. Για παράδειγμα, οι ίδιοι άνθρωποι που έχουν σχεδιάσει και λειτουργούν σήμερα τον Μεγάλο Επιταχυντή Αδρονίων (LHC), είχαν τη δεκαετία του ‘90 αφιερώσει χρόνο να σχεδιάσουν μηχανές μικρότερες που σήμερα χρησιμοποιούνται σε μορφή κλινικής στην Αυστρία και την Ιταλία. Προσπαθούμε να αναπτύξουμε και ένα καινούριο ινστιτούτο για τη νοτιοανατολική Ευρώπη που ονομάζεται SEEIIST, ένα κέντρο γύρω από έναν επιταχυντή για ιατρική θεραπεία καρκίνου και ιατρική απεικόνιση και μπορεί και παραγωγή ραδιοϊσοτόπων. Γίνεται ο σχεδιασμός από μια ομάδα, η Ελλάδα είναι μέρος της ομάδας που τρέχει τη μελέτη, και, όπως βοηθήσαμε στην Αυστρία και την Ιταλία και στο SESAME στην Ιορδανία, όλη αυτή η υποδομή έχει γίνει υπό την αιγίδα του CERN, κάτι παρόμοιο, μια εγκατάσταση ιατρικής μορφής θέλουμε να δημιουργήσουμε και στην νοτιοανατολική Ευρώπη.
Το τελευταίο κομμάτι που το CERN έχει συνεισφέρει τα τελευταία 70 χρόνια είναι στην κατάρτιση και εκπαίδευση των νέων μέσα από προγράμματα προπτυχιακά, μεταπτυχιακά, διδακτορικής έρευνας και νέων επιστημόνων και μηχανικών και αυτό θέλω να το υπογραμμίσω, δεν είναι μόνο οι επιστήμονες, αλλά και πολλοί τεχνικοί και όσοι δουλεύουν στη διοίκηση. Όλα τα προγράμματά μας, είναι ανοιχτά και σε άλλους κλάδους πέρα από τη βασική έρευνα γιατί είναι πράγματι ένας διεθνής διακυβερνητικός οργανισμός, σαν μια μικρή χώρα που χρειάζεται όλες τις ειδικότητες. Η διακυβέρνηση του CERN είναι τόσο σταθερή που δεν έχει αλλάξει, το βασικό Σύνταγμα του CERN είναι όπως το γράψαμε το 1953 και όλη αυτή η προσπάθεια που κάνουμε σε όλους αυτούς τους κλάδους, είναι κάτω από τη Συνθήκη του CERN και κάτω από διεθνή συνεργασία με κράτη από όλο τον κόσμο.
Ερ.: Ποιο για εσάς ήταν το μεγαλύτερο επίτευγμα του CERN μέχρι σήμερα στον επιστημονικό χώρο;
Απ.: Η μεγαλύτερη τελευταία ανακάλυψη ήταν το σωματίδιο Χιγκς το 2012. Έπειτα από τη θεωρητική βάση, περιμέναμε μισό αιώνα για να έχουμε την υποδομή, δηλαδή τους επιταχυντές σε υψηλή ενέργεια και υψηλή φωτεινότητα, ώστε να μπορέσουμε να παράγουμε αυτά τα σωματίδια και να τα μελετήσουμε κάτω από συνθήκες εργαστηρίου. Έχουν γίνει και πολλές άλλες ανακαλύψεις, όχι μόνο σωματιδίων, αλλά και τεχνολογιών αιχμής που χρειάζονται για τους επιταχυντές, τους ανιχνευτές και την υπολογιστική υποδομή που χρησιμοποιείται όχι μόνο σε άλλα εργαστήρια βασικής έρευνας αλλά βρίσκει και τρόπους να μεταφερθεί στην κοινωνία. Η γνώση μας για το Σύμπαν δεν έχει τελειώσει τώρα. Με τον LHC που θα τρέξει τα επόμενα δύο χρόνια, μετά με την αναβάθμιση του LHC που θα τρέξει μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του 2040 και έπειτα με τον επόμενο επιταχυντή, τον FCC, ελπίζουμε ότι θα έχουμε την ευκαιρία, η Ευρώπη, το CERN και τα κράτη-μέλη, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα, να έχουμε ένα μακροπρόθεσμο πρότζεκτ για τον υπόλοιπο αιώνα.
Ερ.: Ποιος είναι ο στόχος για τη λειτουργία του επόμενου επιταχυντή που σχεδιάζεται, του FCC;
Απ.: Πέρα από το Καθιερωμένο Πρότυπο (Standard Model), υπάρχουν θεωρίες με σωματίδια που προβλέπονται που δεν έχουμε ακόμα ανακαλύψει με τον LHC, μάλλον θα έχουν υψηλότερη μάζα που δεν μπορούμε να τα παράγουμε στον LHC. Αυτό που μας δίνει ο επόμενος επιταχυντής, είναι να έχουμε περίπου δέκα φορές υψηλότερη ενέργεια που σημαίνει ότι μπορούμε να παράγουμε και να καταγράφουμε σωματίδια με υψηλότερη μάζα που δεν παράγονται στον LHC. Ένας σκοπός του επιταχυντή μπορεί να λειτουργεί σαν ένα υπερμικροσκόπιο, δηλαδή μπορεί να δούμε μέσα στη δομή της ύλης. Σήμερα έχουμε φτάσει στα κουαρκς, 10-18 μέτρα σε διάσταση, αλλά δεν υπάρχει λόγος να σταματήσουμε εκεί. Οπότε φτιάχνουμε ένα πιο ισχυρό μικροσκόπιο. Το δεύτερο που μας δίνει ένας μεγάλος επιταχυντής, όπως ο FCC, είναι ότι φτιάχνουμε ένα πιο μεγάλο, πιο ισχυρό τηλεσκόπιο που μας μεταφέρει πιο κοντά στην ώρα μηδέν της Μεγάλης Έκρηξης. Τώρα φτάνουμε στα 10-12 δευτερόλεπτα μετά τη Μεγάλη Έκρηξη, δηλαδή αυτές οι συνθήκες που παράγουμε στη σύγκρουση μέσα στον LHC αναπαράγουν το Σύμπαν, όπως υπήρχε 10-12 δευτερόλεπτα μετά τη Μεγάλη Έκρηξη. Ο FCC θα μας φέρει δέκα φορές πιο κοντά στη Μεγάλη Έκρηξη και εκεί δεν ξέρουμε τι υπάρχει, δεν έχει ταξιδέψει κανείς σε εκείνη την περίοδο για να ξέρουμε τι υπάρχει.
Ερ.: Σε τι φάση βρίσκεται ο σχεδιασμός του FCC;
Απ.: Είμαστε στη φάση μελέτης, έχουμε ξεκινήσει το roadmap της Ευρωπαϊκής Στρατηγικής Στοιχειωδών Σωματιδίων και μέσα από αυτό το roadmap ελπίζουμε να έχουμε το πράσινο φως για να πάει στο Συμβούλιο του CERN τέλος του 2027- αρχές του 2028, ώστε να μας δώσει την έγκριση, τα κράτη μέλη βασικά, για να μπορέσουμε να ξεκινήσουμε την κατασκευή του στις αρχές της δεκαετίας του 2030 και να ξεκινήσει η πρώτη φάση της λειτουργίας του μέσα στη δεκαετία του 2040. Η πρώτη φάση θα έχει ηλεκτρόνια και αντιηλεκτρόνια μέσα στις δέσμες και θα μας δώσει ένα μεγάλο δείγμα Χιγκς για να μπορέσουμε να τα μελετήσουμε με μεγαλύτερη ακρίβεια από ό,τι σήμερα. Μια δεύτερη φάση θα ακολουθήσει μετά με πρωτόνια, όπως στον LHC, αλλά σε υψηλότερη ενέργεια.
Ερ.: Τι κρατάτε πιο έντονα μέσα σας από τα χρόνια που εργάζεστε στο CERN;
Απ.: Ξεκίνησα εκεί ως μεταπτυχιακός φοιτητής το 1989 και αμέσως αγάπησα το εργαστήριο και είπα στον εαυτό μου ότι εδώ θέλω να γυρίσω, να εργαστώ και πράγματι ήμουν τυχερός και έγινε. Αυτό που θυμάμαι πάντα είναι το sociology του οργανισμού. Πέρα από τη φανταστική επιστήμη και τεχνολογία, είναι μια διεθνής κοινότητα που φέρνει τον κόσμο μαζί, σε ενσωματώνει και νιώθεις ότι συνεισφέρεις. Αυτό είναι κάτι που μου άρεσε από την αρχή και είπα ότι εδώ θέλω να συνεισφέρω και εγώ.
Μαρία Κουζινοπούλου
Σ.Σ. Επισυνάπτεται φωτογραφία του Εμμανουήλ Τσεσμελή, καθώς και μια φωτογραφία του CERN Science Gateway, όπου θα γίνει η κεντρική εκδήλωση για τα 70 χρόνια του CERN την 1η Οκτωβρίου 2024
