Του Αντώνη Πολυχρονάκη
Τη δημιουργία μίας «Ευρωπαϊκής Ενεργειακής Κοινότητας» με πρωτοπόρο τη Γαλλία, ζητούσε με άρθρο του στη γαλλική Figaro το 2013, ο πρώην πρόεδρος της Κομισιόν Ζακ Ντελόρ, παραπέμποντας στην «Διακήρυξη Σουμάν» του 1950 με την οποία τέθηκαν τα θεμέλια της Ευρωπαϊκής Οικονομικής Κοινότητας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Μεταξύ άλλων έγραφε: «Πριν από εξήντα και πλέον χρόνια, στην αυγή της δημιουργίας της σύγχρονης Ευρώπης, η συγκέντρωση της παραγωγής άνθρακα και χάλυβα, υπό την αιγίδα μίας κοινής Ανώτατης Αρχής, έμελλε να αποτελέσει ένα μείζον βήμα προς μία ενισχυμένη μορφή αλληλεγγύης στον ενεργειακό τομέα ανάμεσα στις έξι χώρες-εταίρους και μία αναμφίβολη επιτυχία στην πορεία της Γηραιάς Ηπείρου. Είναι επείγον να αναδείξουμε μία νέα φιλοδοξία δημιουργώντας μία πραγματική «Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Κοινότητα».
Το 2015, ο Ζαν Κλοντ Γιουνκέρ θα συμπεριλάβει στις 10 προτεραιότητες της Ευρωπαϊκής Ένωσης της επόμενης πενταετίας την μεταρρύθμιση της ενεργειακής πολιτικής «σε μια νέα Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση. Κάτι τέτοιο δεν είναι μόνο θέμα υπεύθυνης πολιτικής ενάντια στην κλιματική αλλαγή. Αποτελεί, ταυτόχρονα, αναγκαιότητα για τη βιομηχανική πολιτική, εάν θέλουμε μεσοπρόθεσμα να έχουμε στην διάθεση μας ενέργεια σε προσιτό κόστος. Γι’ αυτό επιθυμώ η Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση να καταστεί η πρώτη, σε παγκόσμιο επίπεδο, σε ότι αφορά τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας». Πρόσφατα συνηγορούσε και η νέα πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν: «Επιθυμώ η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία να αποτελέσει το σήμα κατατεθέν της Ευρώπης. Η συμφωνία αυτή πηγάζει από τη δέσμευσή μας να γίνουμε η πρώτη κλιματικά ουδέτερη ήπειρος στον κόσμο. Υπαγορεύεται επίσης από μια μακροπρόθεσμη οικονομική επιταγή: όσοι ενεργούν πρώτοι και ταχύτερα, θα είναι εκείνοι που θα αξιοποιήσουν τις ευκαιρίες από την οικολογική μετάβαση. Επιθυμώ η Ευρώπη να είναι πρωτοπόρος».
Και η μεν κ. φον ντερ Λάιεν προς το παρόν απλώς διακηρύσσει τις προθέσεις της, η Ευρώπη όμως προχωρά στον δρόμο που χάραξε ο κ. Γιουνκέρ ή μάλλον η ομώνυμη Επιτροπή του. Οι πέντε στόχοι της για την Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση παραμένουν οι ίδιοι και για την περίοδο 2021-2030: Εξασφάλιση του ενεργειακού εφοδιασμού, στενή συνεργασία και διασύνδεση των ενεργειακών δικτύων των κρατών μελών, ενοποιημένη εσωτερική αγορά ενέργειας, βελτίωση της ενεργειακής απόδοσης ώστε να μειωθεί η εξάρτηση από τις εισαγωγές ενέργειας, μείωση των εκπομπών διοξειδίου του άνθρακα και στήριξη της έρευνας και της καινοτομίας των πράσινων τεχνολογιών.
Διάγραμμα 1: Μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές ανά κράτος-μέλος της Ε.Ε., 2017 (ως % της αναθάριστης τελικής κατανάλωσης ενέργειας) / Πηγή: Eurostat, Ιανουάριος 2019.
Η ενέργεια στην Ε.Ε. σε αριθμούς
- η Ε.Ε. εισάγει το 53% της συνολικής ενέργειας που καταναλώνει με ετήσιο κόστος 350 δισεκατομμύρια ευρώ.
- 6 κράτη μέλη βασίζονται σε έναν και μόνον εξωτερικό προμηθευτή για όλο το φυσικό αέριο που εισάγουν.
- το 75% των κατοικιών της Ε.Ε. είναι ενεργειακά μη αποδοτικές.
- το 94% των μεταφορών εξαρτάται από πετρελαϊκά προϊόντα, το 90% των οποίων είναι εισαγόμενα.
- οι τιμές χονδρικής πώλησης της ηλεκτρικής ενέργειας και του φυσικού αερίου είναι υψηλότερες απ’ ό,τι στις ΗΠΑ κατά 30% και πάνω από 100% αντιστοίχως
Πηγή: Ευρωπαϊκή Επιτροπή
Διάγραμμα 2
Που βρισκόμαστε σήμερα;
Στόχος της Επιτροπής Γιούνκερ ήταν να εξασφαλισθεί στους πολίτες της Ε.Ε. ασφαλής, βιώσιμη, ανταγωνιστική και οικονομικά προσιτή πράσινη ενέργεια σε μια ενοποιημένη και διασυνδεδεμένη Ευρωπαϊκή Ενεργειακή Ένωση, η κοινωνικά δίκαιη μετάβαση στην καθαρή ενέργεια, η μόχλευση οικονομικής ανάπτυξης, η δημιουργία νέων θέσεων εργασίας και ένα υγιέστερο περιβάλλον. Αλλά που βρισκόμαστε σήμερα; Σύμφωνα με την τελευταία έκθεση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής / Κομισιόν (δημοσιεύτηκε στις 9 Απριλίου 2019), η Ευρωπαϊκή Ένωση είναι παγκοσμίως πρωτοπόρα στην καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής, έχει ενισχύσει την εσωτερική αγορά ενέργειας, επενδύει σε νέες έξυπνες υποδομές (συμπεριλαμβανομένων των διασυνοριακών), προχωρά σε ένα σύγχρονο σχεδιασμό της αγοράς και την καθιέρωση μηχανισμού συνεργασίας των κρατών μελών. Ιδού μερικά σημαντικά επιτεύγματά της:
- Η κατανάλωση ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές στη Ε.Ε. υπερδιπλασιάστηκε από το 2004 (8,5%) και 2017 (17,5%), πλησιάζοντας τον στόχο του 20 % έως το 2020. Υπάρχουν όμως ακόμα μεγάλες αποκλίσεις μεταξύ των χωρών της. (Διάγραμμα 1)
- Το μέσο μερίδιο της ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές που χρησιμοποιείται στις μεταφορές ανήλθε από 1,4% το 2004 σε 7,6 % το 2017. Στη Σουηδία αυξήθηκε κατά 38,6 %, στη Φινλανδία 18,8 % και 9,7 % στην Αυστρία, ενώ αυξήθηεκ έως λιγότερο από 2,0 % στην Ελλάδα, στην Κροατία και την Εσθονία. (Διάγραμμα 2)
- Η ενέργεια που παράγεται από ανανεώσιμες πηγές στην Ε.Ε. αυξήθηκε συνολικά κατά 64,0 %, την περίοδο 2007-2017, ποσοστό που ισοδυναμεί με μέση ετήσια αύξηση 5,1 %. Τα υψηλότερα ποσοστά κατανάλωσης ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές καταγράφονται στη Λετονία (42,5 %), στη Σουηδία (41,2 %), και στη Φινλανδία (34,7 %). Στην Ελλάδα είναι 12%, ενώ ο μέσος όρος Ε.Ε. 13,9%.
- Η αιολική ενέργεια αποτελεί, για πρώτη φορά, τη σημαντικότερη πηγή ηλεκτρικής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές, αυξήθηκε κατά 37,2 % την τελευταία δεκαετία, ακολουθούμενη σε μικρή απόσταση από την υδροηλεκτρική ενέργεια, η οποία παρέμεινε σε παρόμοια επίπεδα από το 2007.
- Η συμβολή της ηλιακής ενέργειας στο σύνολο της ηλεκτρικής ενέργειας αυξήθηκε επίσης ραγδαία στην Ε.Ε. μεταξύ 2008 και 2017 και έφτασε από 0,7 % σε 12,3 %. Υπάρχουν όμως ακόμα σημαντικές αποκλίσεις στην συμμετοχή ηλεκτρικής ενέργειας γενικώς από ανανεώσιμες πηγές μεταξύ των κρατών μελών : Στην Αυστρία ανέρχεται στο 72,2 %, στη Σουηδία είναι 65,9 % και στη Δανία 60,4 %, στην Πορτογαλία σε 54,2 % και στη Λετονία 54,4 %. Στην Κύπρο, την Ουγγαρία, το Λουξεμβούργο και τη Μάλτα το ποσοστό ήταν μικρότερο από 10 %. Στην Ελλάδα είναι πάντως 24,5, ενώ ο μέσος όρος της Ε.Ε. είναι 30,7%.
- Το 2017 η ενέργεια για θέρμανση και ψύξη από ανανεώσιμες πηγές αντιπροσωπεύει το 19,5 % της συνολικής ενέργειας που καταναλώνεται στην Ε.Ε., ενώ το 2004 ήταν 10,4 %. Στην Σουηδία είναι 69,1%, στην Φινλανδία 54,8%, στην Λετονία 54,6%, στην Εσθονία 51,6% και στην Ελλάδα είναι 26,6%.
- Αλλά και το επίπεδο χρηματοδότησης πράσινων δράσεων, όπως εκείνων του μηχανισμού «Συνδέοντας την Ευρώπη» (ΔΣΕ) δεν είναι ευκαταφρόνητο. Από το 2014 έχουν χορηγηθεί από την Ε.Ε. 3,2 δισεκατομμύρια ευρώ για την χρηματοδότησή τους (Διάγραμμα 3) και 1,3 δισ. ευρώ από το Ευρωπαϊκό Ταμείο Στρατηγικών Επενδύσεων (ΕΤΣΕ). Χάρη στις χρηματοδοτήσεις αυτές έγιναν συνολικές επενδύσεις ύψους περίπου 50 δισ. ευρώ. Επιπλέον, η πολιτική συνοχής της ΕΕ έχει συνεισφέρει με 2,8 δισ. ευρώ σε έργα υποδομών φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας που είχαν επιλεγεί στα τέλη του 2018.
Διάγραμμα 3: Επίπεδο χρηματοδότησης ανά τομέα του μηχανισμού “Συνδέοντας την Ευρώπη” (ΔΣΕ)
Οι νέοι φιλόδοξοι στόχοι
Το επικαιροποιημένο νομοθετικό πλαίσιο της Επιτροπής Γιουνκέρ για την Ενεργειακή Ένωση έθεσε νέους φιλόδοξους στόχους για το 2030 (Διάγραμμα 4):
- μείωση των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου κατά τουλάχιστον 40 % σε σύγκριση με τα επίπεδα του 1990
- επίτευξη μεριδίου της ανανεώσιμης ενέργειας τουλάχιστον 32 %
- αύξηση της ενεργειακής απόδοσης κατά τουλάχιστον 32,5 %
- Διασυνδέσεις ηλεκτρικής ενέργειας για να βελτιωθεί η ασφάλεια εφοδιασμού έως 15 % σε κάθε κράτος μέλος.
- Μείωση των ανθρακούχων εκπομπών από τα αυτοκίνητα κατά 37,5, από τα ημιφορτηγά κατά 31 % και από τα φορτηγά κατά 30 %.
Διάγραμμα 4: Στόχοι για το 2030
Τέσσερα χρόνια μετά την έναρξη των εργασιών της Επιτροπής Γιουνκέρ για την Ενεργειακή Ένωση, το όραμα φαίνεται πως πράγματι μετατρέπεται σε πραγματικότητα. Η Ευρώπη μετά από σωρεία αποτυχιών τα τελευταία χρόνια το έχει ανάγκη και η ενεργειακή μεταρρύθμιση ίσως έχει τη δυναμική στη σημερινή συγκυρία, που όλοι μιλούν για το κλίμα, να δώσει ένα νέο προσανατολισμό στην ευρωπαϊκή ιδέα, όπως συνέβη με την Ευρωπαϊκή Ένωση Ανθρακα και Χάλυβα (ΕΚΑΧ) πριν από δεκαετίες. Τα ονόματα που χρησιμοποιούν οι ηγέτες της Κομισιόν -Ενεργειακή Κοινότητα, Ενεργειακή Ένωση- εκεί παραπέμπουν πάντως και έχουν τον συμβολισμό τους.
