των Μπενουά Βιτκίν και Ρομέν Σου (*)
H 75η επέτειος της απελευθέρωσης του Άουσβιτς θα έπρεπε να αποτελέσει μια ευκαιρία μνήμης και ενότητας. Όμως στη Μόσχα και στη Βαρσοβία, οι ηγέτες εργαλειοποιούν την ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου για εθνικιστικούς σκοπούς.
Ο Βλαντίμιρ Πούτιν, που έχει ξεκινήσει μια εκστρατεία αναθεώρησης του ρόλου που έπαιξε η Σοβιετική Ένωση στον πόλεμο, προσεκλήθη στις σημερινές τελετές στο Γιαντ Βασέμ του Ισραήλ, αλλά όχι την ερχόμενη Δευτέρα στο Άουσβιτς. Ο πολωνός ομόλογός του Αντρέι Ντούντα, πάλι, θα απουσιάσει από τις σημερινές εκδηλώσεις στο Ισραήλ, αλλά θα είναι παρών στο Άουσβιτς.
Η μάχη είναι περισσότερο πολιτική από επετειακή. Η μη συμμετοχή της Πολωνίας στις εκδηλώσεις του Ισραήλ εξελήφθη στη Μόσχα ως νίκη. «Η Μόσχα εξαπέλυσε τον Δεκέμβριο μια προληπτική επίθεση σε αυτή τη σύγκρουση που ξεκίνησε η Βαρσοβία», έγραψε μια ερευνήτρια σε ένα άρθρο που δημοσίευσε το ρωσικό Ινστιτούτο στρατηγικών μελετών.
Ο Πούτιν προσπάθησε αρχικά να σχετικοποιήσει τη σημασία της συμφωνίας Ρίμπεντροπ-Μολότοφ το 1939, που προέβλεπε το μοίρασμα της ανατολικής Ευρώπης μεταξύ Βερολίνου και Μόσχας, και να της αποδώσει την ίδια σημασία με άλλες συμφωνίες που υπέγραψε η ναζιστική Γερμανία, όπως εκείνη του 1938 με τη Γαλλία, τη Βρετανία και την Ιταλία. Αλλά αυτό δεν είναι καινούργιο, ένας νόμος του 2014 προβλέπει τη δίωξη όποιου επικρίνει τη συμφωνία Ρίμπεντροπ-Μολότοφ.
Ο βασικός στόχος του Πούτιν ήταν να καταγγείλει τον ρόλο που υποτίθεται ότι έπαιξε η Πολωνία στο ξέσπασμα του πολέμου. Σε μια συνάντησή του στις 20 Δεκεμβρίου με ομολόγους του από την περιοχή, ισχυρίστηκε ότι η Πολωνία είχε λάβει μέρος στον «τεμαχισμό» της Τσεχοσλοβακίας, όπου εξαπέλυσε «τρομοκρατικές επιθέσεις».
Μερικές ημέρες αργότερα, ο Πούτιν χαρακτήρισε τον πολωνό πρεσβευτή στο προπολεμικό Βερολίνο «αντισημιτικό γουρούνι», επειδή είχε υποστηρίξει τη μεταφορά των Εβραίων της Ευρώπης στην Αφρική. Ο Γιόζεφ Λίπσκι είναι όμως γνωστός επειδή βοήθησε Εβραίους να διαφύγουν από τη Γερμανία. «Αυτό που έχει σημασία είναι η επιλογή και η ερμηνεία των ιστορικών εγγράφων», εξηγεί ο ιστορικός Σεργκέι Ραντσένκο, από το πανεπιστήμιο του Κάρντιφ.
Η Πολωνία αρχικά αιφνιδιάστηκε. Χρειάστηκαν εννιά ημέρες για να απαντήσει ο πρωθυπουργός Ματέους Μοραβιέτσκι ότι η Πολωνία ήταν το πρώτο θύμα του πολέμου, η πρώτη χώρα που υπέστη την ένοπλη επίθεση της χιτλερικής Γερμανίας και της σοβιετικής Ρωσίας και η πρώτη χώρα που αγωνίστηκε για μια ελεύθερη Ευρώπη. Η πολωνική Δεξιά έρχεται έτσι με τη σειρά της να υποβαθμίσει τη σημασία των εγκλημάτων και τη στάση ορισμένων ενόπλων οργανώσεων εναντίον των Εβραίων.
Στις 17 Ιανουαρίου, το ρωσικό υπουργείο Άμυνας δημοσιοποίησε νέα ντοκουμέντα που δείχνουν τη στήριξη των σοβιετικών στρατευμάτων στην εξέγερση της Βαρσοβίας, το 1944, κάτι που αντιτίθεται στην άποψη ότι ο Κόκκινος στρατός άφησε την πολωνική αντίσταση να συντριβεί προτού επέμβει.
Η πολιτικοποίηση της ιστορικής αφήγησης από τη ρωσική ηγεσία δεν είναι κάτι νέο και δεν αφορά μόνο τον ρόλο της χώρας στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Η σταλινική καταστολή αναθεωρείται κι αυτή, ενώ οργανώσεις όπως η «Μνήμη» θεωρούνται εχθρικές και διώκονται.
«Η νομιμότητα της ρωσικής εξουσίας, είτε στο εσωτερικό είτε στο εξωτερικό, έχει σε μεγάλο βαθμό οικοδομηθεί πάνω στο αφήγημα της νίκης και των γεωπολιτικών κερδών της μεταπολεμικής περιόδου», επισημαίνει ο πρώην διπλωμάτης και αναλυτής Βλαντίμιρ Φρολόφ. «Ο Πούτιν θυμάται καλά το λάθος του Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, ο οποίος άνοιξε τη συζήτηση για τα εγκλήματα του Στάλιν και τη συμμαχία του με τον Χίτλερ, προκαλώντας την υπονόμευση της σοβιετικής εξουσίας τόσο στη χώρα όσο και στην ανατολική Ευρώπη».
Σύμφωνα με τον αρθρογράφο του Bloomberg Λεονίντ Μπερσίντσκι, η Πολωνία αποτελεί έναν ευάλωτο στόχο, τόσο επειδή διατηρεί μια τρικυμιώδη σχέση με την ΕΕ, όσο κι επειδή έχει εμπλακεί και σε άλλες διαμάχες γύρω από τη μνήμη, κυρίως με το Ισραήλ.
(*) Ο Μπενουά Βιτκίν είναι ανταποκριτής της Monde στη Μόσχα. Ο Ρομέν Σου είναι συνεργάτης της εφημερίδας στη Βαρσοβία.
(Πηγή: Le Monde)
