Καθημερινά, το σπίτι στο μικρασιατικό Αϊβαλί, στις ιστορικές Κυδωνίες, όπου γεννήθηκε και έζησε ο μεγάλος Έλληνας λογοτέχνης Ηλίας Βενέζης μέχρι τα 18 του χρόνια, καταρρέει. Απομονωμένο και παραμελημένο από τους άγνωστους ιδιοκτήτες του, αυτή η εμβληματική κατοικία για τον Μικρασιατικό Ελληνισμό βιώνει μια συνεχώς επιδεινούμενη κατάσταση. Ο πάνω όροφος της οικίας έχει αρχίσει να καταρρέει, κυρίως λόγω της υπερεκατοντάχρονης ηλικίας της και της αρχιτεκτονικής της δομής, η οποία κατασκευάστηκε σύμφωνα με τις αντισεισμικές μεθόδους της εποχής, οι οποίες ήταν ιδιαίτερα επιβαρυμένες από τους σεισμούς της περιοχής στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα.
Η οικία Μιχαήλ Μέλλου, πατέρα του συγγραφέα και μητέρας του από λεσβιακή καταγωγή, βρίσκεται σε ένα πλατύ σοκάκι του Αϊβαλιού, κοντά στην εκκλησία της Αγίας Τριάδας, η οποία επίσης βρίσκεται σε κατάσταση παρακμής. Στους τοίχους της οικίας έχουν διαδραματιστεί τραγικά γεγονότα που περιγράφει ο Βενέζης στο ιστορικό του βιβλίο «Το Νούμερο 31328», τα οποία αφορούν τον αφανισμό του Μικρασιατικού Ελληνισμού στην Αϊβαλιώτικη Πολιτεία, τη σύλληψη του και τους 14 μήνες ταλαιπωρίας του στα Τάγματα Εργασίας, μέχρι την απελευθέρωσή του μαζί με ελάχιστους επιζώντες.
Ο Ηλίας Βενέζης, μόλις 18 ετών κατά τη σύλληψή του, γεννήθηκε στο Αϊβαλί το 1904 και μετανάστευσε στη Μυτιλήνη με την οικογένειά του κατά τη διάρκεια του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου. Επέστρεψαν στην πατρίδα τους το 1919 και αποφοίτησε από το ιστορικό Γυμνάσιο Κυδωνιών. Μετά την απελευθέρωσή του, συνέδεσε τη λογοτεχνική του πορεία με τον Στρατή Μυριβήλη, ο οποίος τον ενθάρρυνε να καταγράψει τις εμπειρίες του, με αποτέλεσμα να δημιουργηθεί το έργο «Το Νούμερο 31328», που δημοσιεύθηκε στα «Καμπάνα» της Μυτιλήνης.
Αξιοσημείωτο είναι ότι ο Βενέζης και ο Μυριβήλης μοιράστηκαν το πρώτο Κρατικό Βραβείο Πεζογραφίας στην ιστορία, και οι δύο υπήρξαν υποψήφιοι για την έδρα της Λογοτεχνίας στην Ακαδημία Αθηνών το 1956, όπου και εκλέχθηκε ο Βενέζης. Μετά από τα «Το Νούμερο 31328», ακολούθησαν τα μυθιστορήματα «Γαλήνη» και «Αιολική Γη». Ο Βενέζης, διωγμένος κατά τη δικτατορία του Μεταξά και συλληφθείς κατά τη διάρκεια της Κατοχής, υπήρξε θύμα πολιτικών διώξεων, γεγονός που τον οδήγησε στη συγγραφή του θεατρικού του έργου.
Με πλούσιο λογοτεχνικό έργο, ο Βενέζης υπήρξε υποψήφιος για το βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας το 1960 και το 1963. Πέθανε το 1973 και σύμφωνα με τις επιθυμίες του, θάφτηκε σε ανώνυμο τάφο στο νεκροταφείο του Μολύβου, με μια μόνο λέξη, «ΓΑΛΗΝΗ», να τον συνοδεύει. Το σπίτι του, γνωστό πλέον σε λίγους, ταυτοποιήθηκε από το 1970, όταν η αδελφή του με τον γιο της επισκέφτηκαν το Αϊβαλί και φωτογραφήθηκαν έξω από αυτό.
Σήμερα, 102 χρόνια μετά τη Μικρασιατική Καταστροφή, η κατάσταση του σπιτιού του Ηλία Βενέζη επιδεινώνεται συνεχώς και αν δεν ληφθούν άμεσα πρωτοβουλίες από τα αρμόδια υπουργεία και τους αυτοδιοικητικούς φορείς, το μνημείο αυτό κινδυνεύει να εξαφανιστεί. Η σωτηρία του είναι εφικτή και επιτακτική.
