«Λέπρα. Περίπτωση 1. Γυναίκα 30 ετών ζωντανή στο χωριό […]. Έχει έναν αδελφό και μία αδελφή, που επίσης πάσχουν, όπως και ορισμένοι κάτοικοι του χωριού αυτού. Η ασθένεια άρχισε σε ηλικία 8 ετών. Μορφή κηλιδώδης-νευρική. Εξήλθε σε όμοια κατάσταση». Αυτή είναι μία από τις πολλές ζωτικές περιπτώσεις που αποκαλύπτουν οι καταγραφές του έτους 1908-1909 στο πλαίσιο της Παθολογικής κλινικής του καθηγητή Νικόλαου Μακκά.
Πρόκειται για μία μόνο από τις χιλιάδες σημαντικές περιπτώσεις που μπορεί να ανακαλύψει ένας ερευνητής στα ιατρικά αρχεία του Ιστορικού Αρχείου του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών.
«Τα αρχεία υγείας προσφέρουν σημαντικές πληροφορίες ανάλογα με το πώς τα ερμηνεύουμε, από τις μεθόδους παροχής ιατρικής φροντίδας του 19ου έως τον 20ο αιώνα, την πρόοδο της επιστήμης και την εφαρμογή διεθνών πρακτικών, καθώς και τον ρόλο και τη σημασία συγκεκριμένων ατόμων», δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ η Χάιδω Μπάρκουλα, υπεύθυνη των αρχειακών συλλογών του Ιστορικού Αρχείου του ΕΚΠΑ και μέλος του Εργαστηριακού Διδακτικού Προσωπικού του τμήματος Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου.
Έτσι, τα αρχεία μπορούν να «διηγηθούν» πολλές ιστορίες από το παρελθόν που σχετίζονται είτε με άτομα είτε με καταστάσεις και να τις φέρουν στην επιφάνεια του σήμερα, όχι μόνο για ερευνητικούς, αλλά και για πρακτικούς σκοπούς.
«Μέσα από τη μελέτη των αρχείων ενός νοσοκομείου, οι ερευνητές μπορούν να αποκομίσουν συμπεράσματα σχετικά με την εξέλιξη κάποιας ασθένειας, τα ποσοστά ίασης και τις φαρμακευτικές και άλλες μεθόδους, παρακολουθώντας πώς αυτές εξελίσσονται στην πάροδο του χρόνου. Μπορούν επίσης να αντλήσουν πληροφορίες σχετικά με την εισαγωγή νέων θεραπευτικών προσεγγίσεων και την εφαρμογή τους», επεσήμανε η κ. Μπάρκουλα.
«Ακόμη αναδεικνύεται μέσα από μία σειρά τεκμηρίων (επιστημονικά συνέδρια, συγγράμματα, έρευνες κ.λπ.) και η γενικότερη εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης στην Ελλάδα αλλά και διεθνώς, καθότι το διδακτικό προσωπικό της Σχολής πάντοτε θα διατηρούσε άμεση σύνδεση με την παγκόσμια επιστημονική κοινότητα», συμπλήρωσε.
Ενδεικτική είναι η περίπτωση του καθηγητή Οφθαλμιατρικής Ανδρέα Αναγνωστάκη, ο οποίος το 1849 ολοκλήρωσε τις σπουδές του στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών και μετεκπαιδεύτηκε στο Παρίσι και στο Λονδίνο. «Εκεί εφηύρε το οφθαλμοσκόπιο, ένα απλό και χρήσιμο ιατρικό εργαλείο που υπήρξε μία από τις σημαντικότερες ιατρικές ανακαλύψεις της εποχής και συνέβαλε στη διάδοση της διαγνωστικής μεθόδου», τόνισε η κ. Μπάρκουλα.
Επιπλέον, όπως προκύπτει από τα τεκμήρια του Ιστορικού Αρχείου του ΕΚΠΑ, πολλές νέες μέθοδοι ή τεχνολογίες δεν άργησαν να φθάσουν στην Ελλάδα. Αυτό δηλώνει ότι οι καθηγητές του Πανεπιστημίου παρακολουθούσαν στενά τις ευρωπαϊκές και διεθνείς εξελίξεις. «Για παράδειγμα, όταν ανακαλύφθηκε η αναισθησία το 1845 στις ΗΠΑ, αυτή έγινε γρήγορα γνωστή στην Ευρώπη και στην Ελλάδα, το ίδιο ισχύει και για τις μεθόδους αποστείρωσης», σημείωσε η κ. Μπάρκουλα.
Η σημασία της ύπαρξης και της διαφύλαξης ενός πανεπιστημιακού αρχείου, ειδικότερα της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου Αθηνών, είναι αναμφισβήτητη, καθώς διαδραμάτισε καθοριστικό ρόλο στη διαμόρφωση του υγειονομικού συστήματος της πρωτεύουσας. Το Πανεπιστήμιο Αθηνών ίδρυσε τα δικά του νοσοκομεία (Αρεταίειο, Αιγινήτειο, Συγγρού) και άλλους ιατρικούς θεσμούς, όπως το Οφθαλμιατρείο και η Αστυκλινική, ενώ το διδακτικό προσωπικό του ήταν υπεύθυνο για το σύνολο των υπηρεσιών υγείας.
«Το Αρχείο μας περιέχει πολλά τεκμήρια από υγειονομικούς θεσμούς όπως νοσοκομεία, κλινικές και εργαστήρια που διαχειρίστηκε το ΕΚΠΑ. Ενδεικτικά, μπορούμε να αναφέρουμε τεκμήρια σχετικά με την ίδρυση της Αστυκλινικής στις αρχές της δεκαετίας του 1850, η οποία είχε σκοπό τη πρακτική άσκηση των φοιτητών καθώς και την παροχή δωρεάν περίθαλψης σε αναγκευμένους κατοίκους της πρωτεύουσας. Σε πολλές περιπτώσεις, όταν οι ασθενείς αδυνατούσαν να μεταβούν, οι εφημερεύοντες γιατροί προσέφεραν κατ’ οίκον νωσηλεία και το νοσοκομείο διατηρούσε και εξωτερικά ιατρεία. Σε περιόδους μεγάλων επιδημιών (τύφου, χολέρας, ευλογιάς κ.ά.) η Αστυκλινική είχε καθοριστικό ρόλο στην περίθαλψη του πληθυσμού», υπογράμμισε η κ. Μπάρκουλα.
Επίσης, ενδιαφέρον παρουσιάζει η συλλογή τεκμηρίων που καταδεικνύουν τη συμβολή της Ιατρικής Σχολής και των παραρτημάτων της σε περιόδους εθνικών κρίσεων και πολέμων. «Αυτές οι μαρτυρίες δεν αναφέρονται μόνο στη μεταφορά της επιστημονικής γνώσης στη χώρα μας αλλά και στην εφαρμογή της κατά τη διάρκεια κρίσιμων περιόδων, όπως η ανακάλυψη των ακτίνων Ραίντγκεν το 1896 και η άμεση χρήση τους για τη διενέργεια ακτινογραφιών σε πλήθος τραυματιών από τον πόλεμο του 1897. Αντίστοιχα τεκμήρια ανακύπτουν και από τους Βαλκανικούς Πολέμους, τον Α΄ και Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο που αποδεικνύουν τη συμβολή της Σχολής και των πανεπιστημιακών νοσοκομείων στην παροχή περίθαλψης στους πολεμικούς τραυματίες», ανέφερε η κ. Μπάρκουλα.
Υπάρχουν πολλές ιστορίες να αφηγηθούν, παρόλο που, όπως σημείωσε η κ. Μπάρκουλα, αυτές θα μπορούσαν να είναι περισσότερες αν δεν είχαν καταστραφεί πολλά από τα αρχεία υγείας – όχι μόνο των πανεπιστημιακών αλλά και των νοσοκομείων και άλλων υγειονομικών φορέων.
Μάλιστα, σε πρόσφατη ημερίδα που διοργάνωσε το Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ για την Παγκόσμια Ημέρα Αρχείων, αναδείχθηκε η σημασία της διάσωσης των αρχείων υγείας, τα οποία δεν είναι αυτονόητα. «Η διάσωση των αρχείων υγείας είναι μία περίπλοκη διαδικασία που οφείλεται στην έλλειψη αρχειακής κουλτούρας στη χώρα μας, με συχνά αποτελέσματα την καταστροφή ανεκτίμητων επιστημονικών, πολιτιστικών και ιστορικών πόρων», πρόσθεσε η κ. Μπάρκουλα.
Λίγα Λόγια για το Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ
Το Ιστορικό Αρχείο του Πανεπιστημίου Αθηνών ιδρύθηκε το 1991 και λειτουργεί ως ερευνητικό και διοικητικό κέντρο του πανεπιστημίου. Στεγάζεται σε ένα μεσοπολεμικό κτίριο, που είναι κληροδότημα του Κωνσταντίνου Κριεζή, στην οδό Σκουφά.
Ο κύριος στόχος του είναι να διαφυλάξει τον αρχειακό πλούτο του αρχαιότερου πανεπιστημίου της Ελλάδας, του Πανεπιστημίου Αθηνών, το οποίο ιδρύθηκε το 1837. Λόγω της σημαντικής του ιστορικής διαδρομής και του περιπετειώδους ρόλου του, διαθέτει πλούσιες αρχειακές συλλογές που αφορούν, από τη μία πλευρά, τη συγκρότηση και την ανάπτυξη των επιστημονικών πεδίων και, από την άλλη, την κάλυψη λειτουργικών αναγκών του κρατικού μηχανισμού.
«Το Ιστορικό Αρχείο του ΕΚΠΑ, το μεγαλύτερο και πιο σημαντικό αρχείο πανεπιστημιακού θεσμού στην Ελλάδα, δεν αποτελεί απλώς μία πηγή για την πολιτική, κοινωνική και πολιτισμική ζωή της χώρας. Συνιστά ένα μοναδικό παρατηρητήριο για την ελληνική ιστορία του 19ου και 20ού αιώνα, έναν ανοιχτό χώρο αυτογνωσίας που επιτρέπει τη μελέτη των διαδικασιών και συγκρούσεων, των συναινέσεων και των ρήξεων, καθώς και των οραμάτων και προσδοκιών της ελληνικής κοινωνίας για το μέλλον της», τόνισε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο Βαγγέλης Καραμανωλάκης, καθηγητής Θεωρίας και Ιστορίας της Ιστοριογραφίας (ΕΚΠΑ) και πρόεδρος της Διοικούσας Επιτροπής του Ιστορικού Αρχείου ΕΚΠΑ.
