Ανακαλύπτοντας την ιστορία της δημόσιας υγείας μέσα από εκατομμύρια ανθρώπινα οστά στις Κατακόμβες του Παρισιού. Βαθιά κάτω από το Παρίσι, οι νεκροί λένε την τελευταία τους λέξη. Αφηγούνται 1.000 χρόνια θανάτου στην πόλη: πόσοι είναι θαμμένοι στον λαβύρινθο των σηράγγων που αποτελούν τις Κατακόμβες (Les Catacombes), τι τους σκότωσε και πώς εξελίχθηκαν οι ασθένειες που τους έπλητταν στην πορεία των αιώνων. Στην πρώτη επιστημονική μελέτη του χώρου, μια ομάδα αρχαιολόγων, ανθρωπολόγων, βιολόγων και γιατρών εξετάζει μερικούς από τους σκελετούς περίπου 5-6 εκατομμυρίων ανθρώπων, τα οστά των οποίων πετάχτηκαν κυριολεκτικά σε φρεάτια λατομείων στα τέλη του 18ου αιώνα και στις αρχές του 19ου. Όσο εκπληκτικό κι αν φαίνεται, δεν έχει υπάρξει ποτέ μέχρι τώρα σοβαρή επιστημονική μελέτη των κατακομβών, δήλωσε ο Φιλίπ Σαρλιέ, ο οποίος ηγείται του προγράμματος.
Η έρευνά μας εξετάζει 1.000 χρόνια ιστορίας της δημόσιας υγείας στο Παρίσι και τα προάστιά του. Πρόκειται για την ιστορία της ιατρικής, των χειρουργικών επεμβάσεων στις οποίες υποβλήθηκαν οι άνθρωποι και των ασθενειών που υπέστησαν. Υπάρχουν και άλλα οστεοφυλάκια στον κόσμο, αλλά αυτό είναι ίσως το μεγαλύτερο, οπότε είναι μοναδικό. Είναι το ιδανικό μέρος για να πραγματοποιηθεί μια ανθρωπολογική και παλαιοανθρωπολογική μελέτη.
Μια πινακίδα στην είσοδο των Κατακομβών, ενός δικτύου σηράγγων 300 χιλιομέτρων 20 μέτρα κάτω από τη γη, προειδοποιεί με κεφαλαία γράμματα τους 550.000 ετήσιους επισκέπτες του χώρου: Σταματήστε! Αυτή είναι η αυτοκρατορία του θανάτου.
Στο δεύτερο μισό του 18ου αιώνα, οι αρχές της πόλης αποφάσισαν να εκταφιάσουν τα πτώματα που είχαν ταφεί στο κεντρικό Παρίσι, καθώς και από άλλα υπερπλήρη νεκροταφεία της πόλης, δήθεν για λόγους υγείας. Η ιστορία λέει ότι οι άνθρωποι έπιναν, έτρωγαν και χόρευαν σε μια υπόγεια ταβέρνα, όταν ένας τοίχος κατέρρευσε και πτώματα σε αποσύνθεση έπεσαν πάνω τους. Φανταστείτε τη σκηνή, δήλωσε ο Σαρλιέ.
Τότε ήταν που οι αρχές συνειδητοποίησαν ότι τα νεκροταφεία του Παρισιού δεν μπορούσαν πλέον να απορροφήσουν τον αριθμό των νεκρών που θάβονταν. Αποφάσισαν ότι η δυσωδία ήταν επικίνδυνη για τη δημόσια υγεία και έτσι συστάθηκε μια επιτροπή για να αποφασίσει τι θα γίνει με τα πτώματα. Η επίσημη αιτιολόγηση που αναφέρεται ήταν η δημόσια υγεία όπως αναφέρθηκε. Ωστόσο, υπάρχουν υποψίες ότι με τη δημογραφική πίεση που παρατηρείται εκείνη την περίοδο στο Παρίσι υπήρχε πραγματικό οικονομικό συμφέρον να γίνει μία έμμεση απαλλοτρίωση και να χρησιμοποιηθεί η γη για ιδιοκτησία.
Το 1788 ξεκίνησε μια υπόγεια επιχείρηση για την απομάκρυνση εκατομμυρίων θαμμένων σωμάτων. Τα ξέθαψαν και τα φόρτωσαν σε κάρα που κυκλοφορούσαν σε όλη την πόλη, συνοδευόμενα από έναν ιερέα. Τους έριχναν απλώς στα εγκαταλελειμμένα φρεάτια των λατομείων που είχαν χρησιμοποιηθεί στο παρελθόν για να φέρουν την πέτρα με την οποία κτίστηκε το Παρίσι.
Το 1810, ο γενικός επιθεωρητής των λατομείων, ο ευγενής Λουί-Ετιέν Ερικάρ ντε Θουρί, αποφάσισε ότι έπρεπε να επιδειχθεί κάποιος σεβασμός στους νεκρούς και τοποθέτησε κρανία και μακριά οστά σε διακοσμητικούς τοίχους, γνωστούς ως hagues. Ο Θουρί τους μετέτρεψε σε ένα μέρος που θα μπορούσε να επισκεφθεί κανείς, όχι μόνο οι τουρίστες, αλλά ένα είδος φιλοσοφικού θαλάμου με χαραγμένες επιγραφές. Ωστόσο, πίσω από τις επιμελώς τοποθετημένες προσόψεις, τα υπόλοιπα οστά βρίσκονταν σε ένα χάος που έμοιαζε με μπάζα.
Σήμερα, σε ένα άλλο τμήμα του λαβύρινθου των σηράγγων, οι μάστορες που έχουν προσληφθεί από την Catacombes de Paris, η οποία διαχειρίζεται το μνημείο πολιτιστικής κληρονομιάς, επιδιορθώνουν ένα τμήμα της στοάς που έχει καταρρεύσει λόγω διαρροής νερού. Είναι η ίδια τεχνογνωσία που χρησιμοποιείται στην κατασκευή ενός ξηρού τοίχου, δήλωσε ο Φλοράν Μπασταρόλι.
Μετά την κατάρρευση μιας από τις στοές το 2022, δόθηκε η ευκαιρία στην ομάδα του Σαρλιέ από το Πανεπιστήμιο των Βερσαλλιών και του Saint-Quentin-en-Yvelines να μελετήσει τον χώρο. Εκτός από την εξέταση των ακρωτηριασμών, των τεμαχισμών, των αυτοψιών και των ταριχεύσεων που υπέστησαν οι νεκροί, η μελέτη περιλαμβάνει αυτό που οι επιστήμονες αποκαλούν παλαιοπαθολογία. Πρόκειται δηλαδή για την μελέτη που έχει σκοπό να προσδιοριστούν οι ασθένειες και οι παρασιτικές λοιμώξεις που υπέστησαν, καθώς και οι δηλητηριάσεις από βαρέα μέταλλα, όπως ο μόλυβδος, ο υδράργυρος, το αρσενικό και το αντιμόνιο.
Ο Σαρλιέ λέει ότι οι ασθένειες που αφήνουν ίχνη στα ανθρώπινα οστά, όπως η ραχίτιδα, η σύφιλη και η λέπρα, είναι πιο εύκολο να εντοπιστούν, αλλά η εξαγωγή DNA από τα δόντια τους επιτρέπει να εντοπίσουν μολυσματικούς παράγοντες όπως η πανούκλα. Μπορούμε επίσης να δούμε, για παράδειγμα, αν η σύφιλη που σκότωσε κάποιον τον 16ο αιώνα είναι η ίδια με τη σύφιλη του σήμερα ή αν ο μολυσματικός παράγοντας της νόσου έχει μικρο-εξελιχθεί. Μέχρι στιγμής, η ομάδα του Σαρλιέ σαρώνει οστά και λαμβάνει δείγματα. Αναμένει ότι ο αριθμός θα ξεπεράσει τα 6 εκατομμύρια.
Το έργο βρίσκεται πλέον στο τρίτο έτος και η ομάδα θα παρουσιάσει τα πρώτα προκαταρκτικά ευρήματα πριν από το τέλος του έτους. Ο Σαρλιέ προβλέπει ότι το έργο θα διαρκέσει περισσότερο από την καριέρα του. Το έργο είναι τεράστιο. Είναι μια μελέτη χωρίς τέλος. Νομίζω ότι τα παιδιά των μαθητών μου θα το συνεχίσουν και αυτό είναι καλό, δήλωσε. Ο αριστοκράτης κόμης ντε Θουρί προτίμησε να μην κοιτάξει πολύ μακριά στο μέλλον. Όπως υπενθυμίζει στους επισκέπτες μία από τις επιγραφές που τοποθέτησε στις κατακόμβες: Σκεφτείτε το πρωί ότι μπορεί να μην τα καταφέρετε μέχρι το βράδυ και το βράδυ ότι μπορεί να μην τα καταφέρετε μέχρι το πρωί.
