Παραδοσιακά κάλαντα, άναμμα μεγάλων φωτιών, μεταμφιέσεις και προετοιμασίες με τη γεύση του μελιού και της κανέλας κυριαρχούν και φέτος τα Χριστούγεννα σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας. Πρόκειται για έθιμα που επέζησαν στο χρόνο, ξυπνούν παιδικές μνήμες και μεταφέρονται στις νέες γενιές ως αναπόσπαστο κομμάτι της μεγάλης γιορτής της Χριστιανοσύνης.
Μηνύματα για καλή τύχη, καλή χρονιά και καλή σοδειά μεταφέρουν το Χριστόψωμο και το Χριστόξυλο, που δανείζονται το όνομά τους από τον ίδιο το Χριστό. Η παράδοση λέει ότι ο νοικοκύρης ψάχνει στα χωράφια και τους αγρούς για να εντοπίσει το καλύτερο, το ομορφότερο και το μεγαλύτερο ξύλο από πεύκο ή ελιά που θα πάρει την θέση που του αξίζει στην εστία του σπιτιού και θα καίει από τα Χριστούγεννα μέχρι τα Φώτα. Ο συμβολισμός είναι προφανής και σύμφωνα με αυτόν, το Χριστόξυλο θα κρατήσει ζεστό το σπιτικό για την έλευση του Θείου Βρέφους, αποτελώντας, παράλληλα, σημείο συνάντησης για όλη την οικογένεια που θα το υποδεχτεί.
Ξεχωριστή θέση στα έθιμα των Χριστουγέννων κατέχει και το Χριστόψωμο που σε πολλές περιοχές της Μακεδονίας φέρει και την ονομασία «το μέλωμα του Χριστού». Το ψωμί παρασκευάζεται την παραμονή με ψιλοκοσκινισμένο αλεύρι, ροδόνερο, μέλι, σουσάμι, κανέλα και γαρύφαλλα, ώστε να βρει τροφή ο νεογέννητος Χριστός.
Το συγκεκριμένο έθιμο έχει την τιμητική του στην περιοχή της Αρναίας Χαλκιδικής όπου οι κάτοικοι παρασκευάζουν ένα τεράστιο Χριστόψωμο βάρους πολλών δεκάδων κιλών με μέλι, καρύδια και κρασί, ενώ μοιράζεται σε κατοίκους και επισκέπτες συνοδεία μουσικής και τοπικών χορωδιών.
Ιδιαίτερα προσφιλές έθιμο σε περιοχές της Πέλλας και της Ημαθίας είναι το «Κόλιντα Μπάμπω», ονομασία που σημαίνει «σφάζουν γιαγιά». Σύμφωνα με το έθιμο, οι κάτοικοι μιας περιοχής ανάβουν φωτιές και φωνάζουν «Κόλιντα Μπάμπω» για να μάθουν οι άνθρωποι για τη σφαγή του Ηρώδη και να προστατευτούν. Πρόκειται όμως, ουσιαστικά, για κάλαντα που ψάλλονται άλλοτε από παιδιά, άλλοτε από νέους, άλλοτε από ηλικιωμένους.
Κάτι ανάλογο είναι και οι κλαδαριές, φωτιές που ανάβουν την παραμονή των Χριστουγέννων, μεταξύ άλλων, στη Νέα Μεσήμβρια, τη Φλώρινα, τη Σιάτιστα, την Κοζάνη και συμβολίζουν τη φωτιά που άναψαν οι ποιμένες της Βηθλεέμ για να ζεσταθεί ο νεογέννητος Χριστός.
Επιπλέον χαρακτηριστικό των Χριστουγεννιάτικων εθίμων στη Μακεδονία είναι και οι μεταμφιέσεις, προσαρμοζόμενες στη χριστιανική πίστη και αλλάζοντας ονομασίες ανά περιοχή: ραγκούτσια στη Χαλάστρα της Θεσσαλονίκης, ρουγκάτσια στην Ημαθία, ραγκουτσάρια στην Καστοριά, μπουμπουσάρια στη Σιάτιστα Κοζάνης, μωμόγεροι στο Κιλκίς και την Κοζάνη, κουδουνοφόροι στο Σοχό, αράπηδες και μπομπόγερα στη Δράμα.
Τέλος, έντονα θεατρικά στοιχεία χαρακτηρίζουν και το έθιμο της γκαμήλας που αναβιώνει στα Γιαννιτσά αλλά και σε άλλες περιοχές της κεντρικής Μακεδονίας όπως η Γαλάτιστα Χαλκιδικής αλλά και η Θέρμη Θεσσαλονίκης.
