Η νέα εποχή των μέσων μαζικής ενημέρωσης, τα ψηφιακά μέσα αλλά και ”ο έλεγχος των γεγονότων” για την αντιμετώπιση των fake news βρέθηκαν στο επίκεντρο της συνέντευξης που παραχώρησε στο Αθηναϊκό- Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων, ο καθηγητής Ιστορίας της Δημοσιογραφίας στο Πανεπιστήμιο του Σέφιλντ, Μάρτιν Κόνμποι, στο πλαίσιο του 8ου Διεθνούς Συνεδρίου της ESPRit με θέμα «Περιοδικός Τύπος και Οπτικός Πολιτισμός» που πραγματοποιήθηκε στην Αθήνα. Ο Μάρτιν Κόνμποι είναι συγγραφέας 7 βιβλίων που σχετίζονται με τη δημοσιογραφία και ειδικότερα με την ιστορία της αλλά και με τη γλώσσα των ειδήσεων και των εφημερίδων. Έχει διεξάγει έρευνες σχετικά με τη γλώσσα των ειδήσεων στον Τύπο της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ από την περίοδο 1833-1988 ενώ περισσότερα από 60 άρθρα του έχουν δημοσιευθεί σε επιστημονικά περιοδικά.
Ακολουθεί η συνέντευξη που παραχώρησε ο καθηγητής Μάρτιν Κόνμποι στο Αθηναϊκό – Μακεδονικό Πρακτορείο Ειδήσεων και την Ιωάννα Καρδάρα
ΕΡ: Πώς θεωρείτε ότι η νέα εποχή στα μέσα μαζικής ενημέρωσης έχει επηρεάσει τον περιοδικό Τύπο αλλά και τις εφημερίδες;
ΑΠ: Ένα από τα πιο ενδιαφέροντα δεδομένα σχετικά με τις εφημερίδες είναι ότι καμία μεγάλη εθνική εφημερίδα δεν έχει υπερβεί τις δραστηριότητές της λόγω της ψηφιακής επανάστασης. Μέχρι τώρα όλες χάνουν αναγνώστες αλλά εξακολουθούν να χαμογελούν και να προσπαθούν να βρίσκουν προσωρινές λύσεις. Ακόμη και αν χάνουν 10-12% των αναγνωστών τους κάθε χρόνο, εξακολουθούν να διατηρούν ένα συγκεκριμένο μερίδιο κέρδους. Υπάρχουν ωστόσο πιθανές λύσεις. Το ένα είναι τo paywall, μια μέθοδος περιορισμού της πρόσβασης στο περιεχόμενο μέσω μιας συνδρομής επί πληρωμή. Έχει αρκετή επιτυχία γενικά. Το άλλο είναι η ελεύθερη ανοιχτή πρόσβαση ελπίζοντας ότι η μέθοδος αυτή θα φέρει διαφημίσεις. Το τρίτο μοντέλο είναι αυτό της Guardian, η δημιουργία δηλαδή ανεπίσημων δωρεών από ανθρώπους που πιστεύουν σε υψηλής ποιότητας δημοσιογραφία.
Κατά τη γνώμη μου η ανοιχτή πρόσβαση είναι η πιο δημοφιλής μέθοδος για τις διαδικτυακές ειδήσεις σε όλο τον κόσμο. Όπως η περίπτωση της Daily Mail , που παρότι μπορεί να ξαφνιάζεστε είναι ιδιαίτερα δημοφιλής. Εφημερίδες όπως η Telegraph και οι Times έχουν το μοντέλο paywall καθώς είναι εφημερίδες με κύρος και υψηλής ποιότητας περιεχόμενο. Είναι περίπλοκο ζήτημα. Επίσης θεωρώ ότι δεν γνωρίζουμε ακόμη πολλά για τον τρόπο που οι άνθρωποι “καταναλώνουν” εφημερίδες, περιοδικά αλλά και στο διαδίκτυο. Ασφαλώς οι διαφημιστές που έχουν κάνει αρκετή μελέτη πάνω σε αυτό παρατηρούν ότι η διαφήμιση είναι καλύτερη όταν είναι σταθερή και στατική σε μια σελίδα. Αυτό το είδος των διαφημίσεων που πετάγονται δεξιά και αριστερά μπροστά στους αναγνώστες δεν δουλεύει πια.
ΕΡ: Έχετε γράψει βιβλία για τη γλώσσα των ειδήσεων και για τη γλώσσα των εφημερίδων. Πώς θεωρείτε ότι η γλώσσα των ειδήσεων διαμορφώνει τις ίδιες τις ειδήσεις και γενικότερα την κοινή γνώμη.
ΑΠ: Υπάρχουν δύο πράγματα υποθέτω. Πρώτα από όλα, ο τρόπος που αντιλαμβανόμαστε τη γλώσσα των ειδήσεων σχετίζεται και συνδέεται με τον τρόπο που επιλέγονται οι ειδήσεις, επομένως είναι καθοριστική τόσο η στιγμή που διαμορφώνονται οι ειδήσεις όσο και η στιγμή που ένας δημοσιογράφος ή ένας αρχισυντάκτης ή μια εφημερίδα αποφασίζει και επιλέγει το θέμα με το οποίο θα ασχοληθεί. Επιπλέον υπάρχει ένας διαχωρισμός ανάμεσα σε αυτό που λέμε ” hard news” δηλαδή σε ειδήσεις που συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον μεγάλης μερίδας κόσμου και σε αυτό που λέμε ”πραγματικό γεγονός και γνώμη”. Όσον αφορά τη γλωσσική οπτική, υπάρχουν τρόποι παρουσίασης των γεγονότων με γλωσσικές μεθόδους που παρακινούν τον αναγνώστη να διαβάσει τα γεγονότα με τρόπο που η ίδια η εφημερίδα θα ήθελε ο αναγνώστης να τα ερμηνεύσει. Το καλύτερο παράδειγμα γι αυτά είναι οι τίτλοι. Όλο και περισσότεροι άνθρωποι διαβάζουν μέσω διαδικτύου μόνο τους τίτλους και δεν διαβάζουν τα άρθρα. Επομένως είναι αρκετά σημαντικός ο τρόπος με τον οποίο τοποθετούνται σε μία σελίδα. Αυτό που παραμένει εντυπωσιακό είναι το γεγονός ότι τον 19ο αιώνα οι τίτλοι ήταν εξίσου σημαντικοί για έναν αναγνώστη και ήταν αυτοί που κέντριζαν το ενδιαφέρον. 140 χρόνια μετά εξακολουθούν να είναι τόσο σημαντικοί και να συμβάλλουν στην προσέλκυση αναγνωστών.
ΕΡ: Θεωρείτε λοιπόν ότι ο κόσμος διαβάζει περιοδικά και εφημερίδες ή περιορίζεται στην ανάγνωση των ειδήσεων από το διαδίκτυο και από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης;
ΑΠ: Θα κάνω έναν παραλληλισμό. Σκεφτείτε λίγο τις κατσίκες και τα πρόβατα. Τι κάνουν; ”Τσιμπολογάνε και μασουλάνε” λίγο από εδώ και λίγο από κει, δεν συγκεντρώνονται σε έναν τομέα. Κι αυτό θεωρώ ότι είναι το περιβάλλον και η σχέση των αναγνωστών με τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Ένα άλλο ανησυχητικό στοιχείο σχετίζεται με τη διαφορετική μορφή δημοσιεύσεων στις ειδήσεις της τηλεόρασης. Στην Μεγάλη Βρετανία οι ειδήσεις στην τηλεόραση είναι οι πιο αξιόπιστες και πρέπει από το νόμο να είναι αυθεντικές και ισορροπημένες, ωστόσο συνεχώς οι τηλεθεατές μειώνονται. Ειδικότερα, η νέα γενιά δεν παρακολουθεί τις ειδήσεις στην τηλεόραση, έχει απομακρυνθεί από αυτές. Είναι ανησυχητικό αυτό για τα δεδομένα στη Μεγάλη Βρετανία.
ΕΡ: Πώς μπορεί ο περιοδικός Τύπος να χρησιμοποιήσει τα νέα πολυμέσα και τα εργαλεία της ”ψηφιακής επανάστασης” ώστε να επιβιώσει στην καινούρια εποχή;
ΑΠ: Θεωρώ πως είναι μία πολυσύνθετη ερώτηση και είναι μία ερώτηση που αν κάποιος εκδότης έβρισκε την απάντηση θα έβγαζε πολλά χρήματα. Σε θεωρητικό επίπεδο, αυτό που χρειάζεται να κάνουν οι δημοσιογράφοι και οι εκδότες πρώτα από όλα είναι να βρουν χορηγίες και επιδοτήσεις ώστε να διασφαλίσουν ότι τα ψηφιακά μέσα χρησιμοποιούνται για να αυξηθεί η ποιότητα και όχι μόνο για να μειωθούν οι τιμές. Πολύ σημαντικό επίσης είναι ο ”έλεγχος των γεγονότων”(fact checking), η διασταύρωσή τους. Κάποιοι ισχυρίζονται ότι ο ‘έλεγχος των γεγονότων” είναι η νέα ερευνητική δημοσιογραφία. Ο ψηφιακός έλεγχος των γεγονότων με τη σειρά του είναι πολύ πιο εύκολος να συμβεί, ωστόσο είναι αρκετά χρονοβόρα διαδικασία και κάποιος θα πρέπει να πληρώσει γι αυτήν.
ΕΡ: Θεωρείτε ότι ο ”έλεγχος των γεγονότων” (fact checking) είναι η απάντηση στο φαινόμενο των fake news?
ΑΠ: Είναι σίγουρα μέρος της λύσης για τα fake news. Νομίζω ότι αποτελεί μεγάλο μέρος της προσπάθειας ώστε να διασταυρώσουμε τις ειδήσεις που διαβάζουμε και να βεβαιωθούμε ότι πρόκειται για κάτι πραγματικό. Παρουσιάζοντας τα πραγματικά γεγονότα δίνεις στον αναγνώστη τη δυνατότητα να κρίνει εκείνος και να σχηματίσει και την άποψή του με βάση όμως ένα πραγματικό γεγονός.
