Δύο νέες επιστημονικές μελέτες, κάθε μία από τις οποίες είχε επικεφαλής έναν Έλληνα επιστήμονα της διασποράς, ρίχνουν περισσότερο φως στη σχιζοφρένεια και στις άλλες ψυχώσεις. Οι ανακαλύψεις -και στις δύο περιπτώσεις με τη βοήθεια συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης- θα βοηθήσουν, ώστε στο μέλλον οι θεραπείες να είναι πιο εστιασμένες και πιο αποτελεσματικές.
Η πρώτη, με επικεφαλής τον καθηγητή ακτινολογίας Χρήστο Νταβατζίκο της Ιατρικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια, αφορούσε 307 ασθενείς έως 45 ετών με σχιζοφρένεια και 364 υγιείς (ομάδα ελέγχου) σε τρεις χώρες (ΗΠΑ, Γερμανία, Κίνα). Παρουσιάστηκε στο περιοδικό νευροεπιστήμης “Brain” (Εγκέφαλος) και ανακάλυψε για πρώτη φορά ότι υπάρχουν δύο διαφορετικοί τύποι σχιζοφρένειας, διακριτοί μεταξύ τους από άποψη νευροανατομίας.
Η δεύτερη έρευνα, με επικεφαλής τον καθηγητή νευροδιαγνωστικών εφαρμογών στην ψυχιατρική Νικόλαο Κουτσουλέρη του Πανεπιστημίου Λούντβιχ Μαξιμίλιανς του Μονάχου, η οποία δημοσιεύθηκε στο αμερικανικό περιοδικό ψυχιατρικής “JAMA Psychiatry”, βρήκε ότι οι ασθενείς με ψύχωση (σχιζοφρένεια ή διπολική διαταραχή) μπορούν να καταταχθούν σε πέντε διαφορετικές μεταξύ τους ομάδες.
Η πρώτη έρευνα είναι η πρώτη που ανακαλύπτει διεθνώς ότι ο ένας τύπος σχιζοφρένειας, που είναι ο πιο συχνός, εμφανίζει μικρότερο όγκο φαιάς ουσίας στον εγκέφαλο σε σχέση με τους υγιείς ανθρώπους, ενώ ο δεύτερος τύπος (σχεδόν το 40% των ασθενών) έχει όγκο παρόμοιο με τον εγκέφαλο των υγιών. Η ανάλυση των απεικονιστικών εξετάσεων του εγκεφάλου όλων των ατόμων έγινε με τη βοήθεια του συστήματος τεχνητής νοημοσύνης “HYDRA”, που ανέπτυξε η ομάδα του ελληνικής καταγωγής ακτινολόγου.
«Πολλές άλλες μελέτες έχουν δείξει στο παρελθόν ότι οι άνθρωποι με σχιζοφρένεια έχουν σημαντικά μικρότερους όγκους εγκεφαλικού ιστού σε σχέση με τους υγιείς. Όμως τουλάχιστον στο ένα τρίτο των ασθενών», δήλωσε ο δρ Νταβατζίκος (απόφοιτος της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ το 1989, ειδικός σε θέματα βιοϊατρικής απεικόνισης και ανάλυσης), «βρήκαμε ότι αυτό δεν συμβαίνει, καθώς ο εγκέφαλος τους είναι σχεδόν τελείως φυσιολογικός. Στο μέλλον δεν θα συνεχίσουμε να λέμε ότι ‘ο ασθενής έχει σχιζοφρένεια’. Θα λέμε ότι ‘έχει αυτό τον υποτύπο σχιζοφρένειας’ ή ‘αυτό το μη φυσιολογικό πρότυπο’, αντί να έχουμε μια μεγάλη ομπρέλα κάτω από την οποία θα κατηγοριοποιούμε τους πάντες».
Οι ασθενείς με σχιζοφρένεια εμφανίζουν μεταξύ τους μεγάλες διαφορές τόσο όσον αφορά τα συμπτώματα, όσο και την ανταπόκριση τους στα αντιψυχωτικά φάρμακα. Η φαρμακευτική θεραπεία «δουλεύει» πολύ καλά σε μια μειονότητα ασθενών, ικανοποιητικά στην πλειονότητα και σχεδόν καθόλου σε μια άλλη μειονότητα.
Η νέα έρευνα -στην οποία συμμετείχαν και δύο άλλοι Έλληνες της διασποράς, ο επίκουρος καθηγητής βιοϊατρικής απεικόνισης και ανάλυσης Αριστείδης Σωτήρας του Πανεπιστημίου Ουάσιγκτον του Σεντ Λούις (απόφοιτος επίσης της Σχολής Ηλεκτρολόγων Μηχανικών του ΕΜΠ το 2006) και ο καθηγητής ψυχιατρικής Χρήστος Παντελής του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης- δείχνει ότι πιθανώς αυτές οι διαφορές έχουν και νευροανατομική βάση. Οι ερευνητές ευελπιστούν ότι όσο φωτίζεται η βιολογική βάση της σχιζοφρένειας, τόσο πιο εξατομικευμένες θεραπείες θα καταστούν εφικτές.
Σε αυτό ακριβώς αποσκοπεί και η δεύτερη έρευνα, που έγινε σε 1.223 ασθενείς σε βάθος 18 μηνών, σύμφωνα με την οποία οι ψυχώσεις πρέπει να διακρίνονται σε πέντε υπο-ομάδες: συναισθηματικές, αυτοκτονικές, καταθλιπτικές, άκρως λειτουργικές και σοβαρές. «Κάθε μία υποομάδα μπορεί να διακριθεί σαφώς από όλες τις άλλες με βάση τα κλινικά δεδομένα», δήλωσε ο δρ Κουτσουλέρης (γεννημένος στην Αθήνα στο 1976 και συνεργάτης του Χ.Νταβατζίκου στην πρώτη έρευνα).
Για παράδειγμα, οι ασθενείς της τελευταίας κατηγορίας (σοβαρή ψύχωση) είναι οι περισσότεροι άνδρες, με σημαντικά χαμηλότερο μορφωτικό επίπεδο, διάγνωση σχιζοφρένειας με σαφή συμπτώματα ψύχωσης, αλλά όχι κατάθλιψη ή μανία. Από την άλλη, οι ασθενείς της δεύτερης κατηγορίας (αυτοκτονική ψύχωση) έχουν σαφή τάση για αυτοκτονία, κάτι που δεν έχουν άλλες ομάδες ασθενών.
Μέχρι σήμερα είναι ανεπαρκείς οι διαγνωστικές μέθοδοι που είναι σε θέση να διακρίνουν ανάμεσα στους διαφορετικούς τύπους ψυχώσεων. Συνήθως οι ασθενείς ταξινομούνται σε δύο ευρείες κατηγορίες (διπολική διαταραχή ή σχιζοφρένεια) με βάση ορισμένα συμπτώματα.
Ο Κουτσουλέρης και οι συνεργάτες του έχουν αναπτύξει μια νέα μέθοδο, που επιτρέπει την κατηγοριοποίηση των ψυχωτικών ασθενών με τη βοήθεια ενός υπολογιστικού συστήματος τεχνητής νοημοσύνης (με μηχανική μάθηση). Το σχετικό online εργαλείο, που αναπτύχθηκε με χρηματοδότηση από ευρωπαϊκό πρόγραμμα έρευνας και κάνει επίσης πρόγνωση της έκβασης της ασθένειας, υπάρχει στη διεύθυνση www.proniapredictors.eu.
