ΠΗΓΗ: ΑΘΗΝΟΡΑΜΑ / Από τον Σπύρο Πετρουνάκο
Ξεχωρίζουμε ορισμένα από τα εξαιρετικά βιβλία της (σχετικά) πρόσφατης εκδοτικής παραγωγής, τώρα που για το δικό μας καλό αλλά και των άλλων οφείλουμε να μείνουμε σπίτι, ενώ στις πόλεις αρχίζει να επικρατεί σιγή αναγνωστηρίου. Ας μη ξεχνάμε και όσους ζουν μόνοι ή, για τον ένα ή άλλο λόγο, παραμένουν ούτως ή άλλως σπίτι. Όταν τους τηλεφωνήσετε, μην τους ρωτήσετε απλώς αν είναι καλά αλλά κάντε τους τηλεφωνική επίσκεψη και πείτε τους για το βιβλίο που διαβάζετε.
Ελληνικό και Μεταφρασμένο Μυθιστόρημα
Η Πεταλούδα» του Wilhelm Busch (εκδ. Κίχλη) είναι ένα παραμύθι-αλληγορία για ενηλίκους, όχι από αυτά που μας χαϊδεύουν με ένα happy end ή διαγράφουν απλώς έναν ψυχαγωγικό κύκλο, αλλά μια κλωστή που οδηγεί «σε κείνο το χοντρό κουβάρι του απείρου με το οποίο δεν ξεμπλέκεις με τίποτα» με έναν κεντρικό ήρωα που αντιμετωπίζει διαδοχικές δοκιμασίες και ήττες. Ένα σχόλιο για την ανθρωπότητα και ειδικά για τις επιβλαβείς εξιδανικεύσεις της.
Στο «Σπίτι με ονόματα» (εκδ. Ίκαρος) ο Colm Toibin απομακρύνεται προσωρινά τη μέχρι τώρα θεματολογία του και βουτάει στα βάθη της ανθρώπινης ψυχής με όρους αρχαίας τραγωδίας, χωρίς ωστόσο την εξιλέωση της θεϊκής παρουσίας. Στο μυθιστόρημα «Τα σπλάχνα» του Νίκου Ξένου (εκδ. Κριτική), ο «επιβλητικός κι ευθυτενής, αμετακίνητος στις απόψεις» του Άλκης Δομέστικος χτίζει τη δική του εκδοχή κανονικότητας αποβάλλοντας κάθε σκέψη (ή βίωμα) που μπορεί να διαταράξει την αγέλαστη ισορροπία του. Παρόλα αυτά, δεν είναι λίγα τα σημεία που καταφέρνει να συμπαρασύρει τον αναγνώστη του, πριν καν το καταλάβει, στην αλληλουχία των άτεγκτων σκέψεών του.
Ο Ίαν ΜακΓιούαν στρέφεται σε ένα θέμα που τον απασχολεί ιδιαίτερα, όπως μας είχε εξάλλου αποκαλύψει στη συνέντευξη του πέρυσι. Στο ιδιαίτερα προκλητικό «Μηχανές σαν κι εμένα» (εκδ. Πατάκης), ο ΜακΓιούαν επινοεί μια εναλλακτική εκδοχή του παρελθόντος και πάει στην καρδιά του ζητήματος της τεχνητής νοημοσύνης, δηλαδή στον «ψυχικό» κόσμο των μηχανών και το πλέγμα των συσχετισμών τους με τους ανθρώπους.
Στο μυθιστόρημα «Στους δικούς μας κύκλους» της Elizabeth Harrower (εκδ. Gutenberg), οι ζωές των τεσσάρων κεντρικών χαρακτήρων στο μεταπολεμικό Σύδνεϋ γίνονται η αφορμή για ένα εξαιρετικό ψυχογράφημα λεπτών ισορροπιών που δείχνει πώς οι καταβολές και η προσωπική βιογραφία του καθενός δημιουργούν από μόνες τους σημεία επαφής ή αγεφύρωτα κενά με τους άλλους.
Στα «Άπαντα τα πεζά» (εκδ. Καστανιώτη) του συγγραφέα και καλλιτέχνη Μπρούνο Σούλτς, αυτής της «ανυπέρβλητης ιδιοφυίας της πολωνικής λογοτεχνίας», επικρατεί μια πανδαισία αναμνήσεων, παρατηρήσεων, χρωμάτων, ενός καταιγισμού σκέψεων που συχνάεκτρέπονται προς υπερρεαλιστικές κορυφώσεις. Δεν είναι λίγοι από τους μεγάλους σημερινούς συγγραφείς, μεταξύ τους οι Ρομπέρτο Μπολάνιο, Ντάβιντ Γκρόσμαν και Φίλιπ Ροθ, που τον μνημονεύουν στα έργα τους ως φόρο τιμής στο πολυσχιδές ταλέντο του. Τα περιέχουν το σύνολο της λογοτεχνικής του παραγωγής, ό,τι πρόλαβε να γράψει πριν την εν ψυχρώ δολοφονία του από τους Ναζί.
Στο «Πρωτόλειο» (εκδόσεις Δώμα) ο Άντριου Μάρτιν γραφεί με αμείλικτο σαρκασμό τον ναρκισσισμό μιας σειράς χαρακτήρων, ευρύτερα αντιπροσωπευτικών μιας γενιάς ή μιας στάσης, που θεωρούν ότι δικαιωματικά δεν πρέπει να υπάρχει κανένας περιορισμός στα όσα υπαγορεύουν οι εναλλαγές της διάθεσης ή οι στιγμιαίες ορέξεις τους, οι οποίες συχνά αναλώνονται σε προφάσεις ηδονής ή βολικές εκλογικεύσεις. Ταυτόχρονα, βιώνουν την καθημερινότητά με την αυταρέσκεια αυτού που θεωρεί ότι κάθε του στιγμή, όσο ασήμαντη και αν είναι, αποτελεί πρώτη ύλη για ένα αξιοθαύμαστο αυτοβιογραφικό αφήγημα.
Στο «Βιβλίο των Μικρών Θαυμάτων» (εκδ. Opera), ο Χουάν Χαθίντο Μουνιόθ Ρένχελ κινείται στα χνάρια του Μπόρχες και του Καλβίνο σε ένα αναπάντεχο βιβλίο μικροσυμβάντων, ή καλύτερα «μια πραγματεία μικροεπιστημονικής φαντασίας». Σε μια από τις ιστορίες, για παράδειγμα, ο συγγραφέας αντιστρέφει τη ροή του χρόνου όταν ένας θαμώνας μπαρ φεύγει με την όπισθεν, με γεμάτο πορτοφόλι και χωρίς ίχνος αλκοόλ στις φλέβες του, έχοντας προφανώς πιεί το ποτό του με ανάλογο τρόπο.
Στο «”Ολίγη μπέσα, ωρέ μπράτιμε!”: η τελευταία ώρα του Οδυσσέα Ανδρούτσου» του Θωμά Κοροβίνη (εκδ. Άγρα) ο εμβληματικός οπλαρχηγός δίνει από τη φυλακή της Ακρόπολης μια πολυσχιδή εικόνα της επανάστασης και της μεγάλης αδικίας που υφίσταται, με γλώσσα ανάμεικτη από λαϊκά στοιχεία και δάνεια από την αλβανική, τουρκική και ιταλική. Ωστόσο, την ύστατη ώρα ο Ανδρούτσος είναι κάθε άλλο παρά υπερόπτης βάζοντας και τον εαυτό του μέσα στα ανθρώπινα πάθη που εξιστορεί.
Στο «Οι αδιάφοροι» (εκδ. Ελληνικά Γράμματα), το πρώτο και ιδιαίτερα πολυσυζητημένο βιβλίο του περίφημου Ιταλού συγγραφέα Alberto Moravia, πέντε χαρακτήρες παγιδεύονται στις προσδοκίες, απαιτήσεις, ερωτικές περιπλοκές αλλά και τη βαθιά υπαρξιακή κρίση και έλλειψη νοήματος του μικρόκοσμού τους. Σαράντα δυο αφηγήματα που τυπώθηκαν στην Μυτιλήνη το 1930, το «Σπασμένες Κολώνες» του Αθανάσιου Γκράβαλη (εκδ. Νεφέλη) εξιστορεί επεισόδια και κομμάτια μνήμης από «αλλιώτικους ανθρώπους που ζήσανε κάποτε ανάμεσά μας … ανθρώπους που δεν μοιάζουν ούτε ο ένας με τον άλλον ούτε με όλους τους άλλους».
Οι εκδόσεις Παπαδόπουλος μας φέρνουν ένα από τα σημαντικότερα κείμενα της Αμερικανικής πεζογραφίας, το «Αγαπημένη» της νομπελίστριας Toni Morrison. Με αφορμή μια προσωπική της ιστορία «απελευθέρωσης» και ένα συγκλονιστικό κείμενο του 1856 που δεν αφήνει «ελάχιστο χώρο στη φαντασία», η Morrison γράφει ένα μυθιστόρημα που είναι πιστό τόσο στην ιστορική αλήθεια της δουλείας όσο και στα μείζονα ζητήματα των γυναικών σήμερα.
Στο μυθιστόρημα, ή καλύτερα «περιπετειώδες αφήγημα», «Το Τέλος του Κόσμου σε Αγγλικό Κήπο» της Σώτης Τριανταφύλλου (εκδ. Πατάκη), ο Βενέδικτος Σίλκοξ, γράφει ενώ η όρασή του και βιογραφικός του χρόνος καλπάζουν προς το τέλος τους – αν και ελπίζει το τέλος να είναι γοργό καθότι, λόγω χρεών, θα βρεθεί αγρεργάτης στο νησί Μπαρμπέιντος. Ο Σίλκοξ αφηγείται την ιστορία του Λούσιους Πρέσκοτ που «ήρθε στον κόσμο από μια πράξη επιείκειας», μέσα από διάφορες παρεμβάσεις του εκδότη του για φλέγοντα ζητήματα, όπως για παράδειγμα ποιος από τους δυο ρέπει περισσότερο προς την πορνογραφία, αν όσοι έχουν τζάκια μπογιατισμένα χρυσαφί πληρώνουν υψηλότερους φόρους, τους Κουάκερους που όταν έρχονταν να τυπώσουν φυλλάδια «έτρεμαν σύγκορμοι από την ευλάβεια», τα ισπανικά αφροδισιακά σκευάσματα από χρυσοπράσινα σκαθάρια.
Ιστορία, Πολιτική, Επιστήμες, Βιογραφία, Επιστολογραφία, Φιλοσοφία
Ο βραβευμένος με Πούλιτζερ Έντουαρντ Λάρσον περιγράφει τρεις ακραίες αποστολές που ήρθαν αντιμέτωπες με τον θάνατο, την ανταρσία και τις πλέον αντίξοες συνθήκες του πλανήτη. Στο «Ως τις Άκρες της Γης» (εκδ. Ψυχογιός), ο Λάρσον εξιστορεί την περιπετειώδη κατάκτηση των δυο άκρων και της πιο ψηλής κορυφής του κόσμου.
Το «Νεύρο-Φυλές – Το Κληροδότημα του Αυτισμού και το Μέλλον της νευρο-Διαφορετικότητας» του Στηβ Σίλμπερμαν (εκδ. Ποταμός) έχει ήδη μεταφραστεί σε 15 γλώσσες αποσπώντας σημαντικότατα βραβεία. Στο βιβλίο ο Σίλμπερμαν επιχειρεί μια ριζικά διαφορετική οπτική στον αυτισμό σε ένα κείμενο-σταθμό για την κατανόηση του φαινομένου που κάποτε ήταν γνωστό ως «παιδική ψύχωση». Το δύσκολο θέμα των ορίων και συνόρων, συνήθως εύφορο έδαφος για ανεξέλεγκτους συναισθηματισμούς ή ιδεολογικές εξάρσεις, αποτελεί το θέμα του βιβλίου του Tim Marshall, «Υψώνοντας τείχη» (εκδ. Διόπτρα). Απαραίτητο ανάγνωσμα για όσους αναζητούν μια σφαιρική οπτική και κυρίως μια επεξεργασμένη επιχειρηματολογία στην εποχή της ανταλλαγής συνθημάτων.
Μουσικοί και οι δυο στο εβραϊκό γκέτο της Βαρσοβίας στα χρόνια του Β Παγκοσμίου Πολέμου, ο περίφημος πιανίστας Βλαντίσλαφ Σπίλμαν και η τραγουδίστρια Βιέρα Γκραν είχαν εντελώς διαφορετικές τύχες και διαδρομές. Στο «Βιέρα Γκραν, Η κατηγορούμενη» (εκδ. Καπόν), η Αγκάτα Τουσίνσκα εξιστορεί τη συγκλονιστική ιστορία της Γκραν, η οποία διέφυγε από τους Ναζί, κατηγορήθηκε ότι ήταν διπλή πράκτορας, γύρισε όλον τον κόσμο τραγουδώντας σε καμπαρέ για να καταλήξει αυτοεξόριστη σε ένα μικρό διαμέρισμα στο Παρίσι.
«Ο Αόρατος Λεβιάθαν» (εκδ. Πόλις) του Κωνσταντίνου Τσουκαλά πραγματεύεται τις «πραγματικές εξουσίες πίσω από τα αδιαπέραστα πέπλα εξουσίας», οι οποίες ωστόσο έχουν απολύτως ορατές εκφάνσεις γύρω μας, σε κάθε πτυχή της ζωής μας, ως αυτό που συνήθως και κάπως αόριστα αποκαλούμε «το σύστημα». Οι «Ιστορίες Γενετικής» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης) απευθύνονται στον μη ειδικό και δεν προϋποθέτουν καμία απολύτως προηγούμενη «θητεία» στη βιολογία. Ο Κίτσος Λούης, ομότιμος Καθηγητής Γενετικής του Πανεπιστημίου Κρήτης, αφηγείται ιστορίες με πρωταγωνίστρια τη γενετική, σε μια διαδρομή που περνάει μέσα από την προϊστορία, τις ασθένειες του ανθρώπου, τη σχέση μας με άλλα έμβια όντα αλλά και τα καυτά προβλήματα της βιοηθικής.
Αποτέλεσμα διεξοδικής έρευνας σε αρχεία στην Ελλάδα και στο εξωτερικό, το «Αθήνα 1204-1456: τα άγνωστα χρόνια» του Λευτέρη Καντζίνου (εκδ. Μεταίχμιο) είναι μια απεικόνιση της μεσαιωνικής Αθήνας στο διάστημα μεταξύ βυζαντινής και οθωμανικής κυριαρχίας. Βασιλείς με αυτοκρατορικές βλέψεις, τυχοδιώκτες, πριγκίπισσες, ισχυρές οικογένειες που βυθίστηκαν στη δολοπλοκία, ερωτικά πάθη, καθώς και το σκηνικό αρχαίων μνημείων πλαισιωμένων από το ανυπέρβλητο κάλλος της αττικής γης προσέδωσαν μια μυθική διάσταση στην πόλη που «ταξίδεψε» στα πέρατα της γης μέσα στις αφηγήσεις Ισλανδών λογοτεχνών και Αράβων επιστημόνων. Ο Καντζίνος κοιτά πίσω από τις «χονδροειδείς» γενικεύσεις για τον μεσαίωνα ως «δεισιδαιμονικό και καθυστερημένο», παρουσιάζοντας μια σπάνια όψη της Αθήνας και ερευνώντας την ίδια την έννοια της πόλης.
Ο Όσκαρ Ουάιλντ αποδίδει στον Άλφρεντ Ντάγκλας «μοχθηρά κίνητρα και ποταπές ορέξεις», ο Ναπολέων Βοναπάρτης εξομολογείται στην Ιωσηφίνα ότι του αιχμαλώτισε «όλες [του] τις λειτουργίες» και του απορρόφησε «όλο του το Είναι», ο Παζολίνι ομολογεί «το Κακό ήδη με έχει μολύνει, έγινε παθολογικό και ανίατο». Οι επιστολές στο «Περί Έρωτος» (εκδ. Κοβάλτιο) χαρακτηρίζονται σίγουρα από φλογερό πάθος και καυτή ειλικρίνεια.
Ο όρος «Αναγέννηση» φέρνει στο νου μια χρυσή εποχή του ανθρώπινου πνεύματος, γράφει ο Φώτης Μπαρούτσος στο «Αναγέννηση, η Ιστορία μιας Έννοιας» (εκδ. Εστία). Το βιβλίο μας βάζει μέσα σε ένα συναρπαστικό και ζωντανό διαλόγο σχετικά με το σύνολο των ιδεών και απόψεων που συναντιόνται στον όρο «Αναγέννηση» καθώς και στο ζήτημα του κατά πόσο οι εννοιολογήσεις αυτές μας επιτρέπουν να κατανοήσουμε τον ευρωπαϊκό πολιτισμό από το 1000 μ.Χ. και μετά.
Στο «Τα Όνειρα ενός Αλαφροΐσκιωτου επεξηγημένα μέσα από τα όνειρα της Μεταφυσικής» (εκδ. Εκκρεμές) ο Ιμμάνουελ Καντ, ίσως ο μεγαλύτερος φιλόσοφος όλων των εποχών, καταπιάνεται με παιγνιώδη σοβαρότητα με τον μυστικισμό και τη μεταφυσική. Αν και παραμένουν, εξίσου παιγνιωδώς, ασαφείς οι πραγματικές προθέσεις του φιλοσόφου, όπως κάθε φιλοσοφικό κείμενο μας δίνει τα εφόδια για να σκεφτούμε πολλά από τα σημερινά ζητήματα που φύονται στο σημείο συνάντησης της επιστήμης, της πίστης αλλά και του καθαρού παραλογισμού.
Στο «Επτά τύποι αθεϊσμού» (εκδ. Οκτώ), ένα άλλο φιλοσοφικό κείμενο-αντίδοτο κατά της πανδημίας της πολιτικά ορθής σκέψης και των σαρωτικών γενικεύσεων, ο φιλόσοφος John Gray επισημαίνει τους κινδύνους μιας υπεραπλούστευσης της διαμάχης μεταξύ θρησκείας και αθεϊσμού, παραθέτοντας επιχειρήματα πλαισιωμένα από συναρπαστικές ιστορικές διαδρομές.
