του Nial Ferguson (*)
Όταν ήμουν 11 ετών, είχα κατατρομάξει με μια σειρά στο BBC που λεγόταν Survivors. Η εκπομπή ξεκινούσε με έναν κινέζο επιστήμονα που φορούσε μάσκα και κρατούσε ένα γυάλινο σωληνάκι, το οποίο έπεσε κι έσπασε. Στη συνέχεια βλέπουμε τον επιστήμονα να επιβιβάζεται σε ένα αεροπλάνο για τη Μόσχα, όπου αρχίζει να αισθάνεται άσχημα. Ξαφνικά, ένα γυμνό χέρι πέφτει άψυχο στην οθόνη. Βλέπουμε σφραγίδες διαβατηρίων για το Βερολίνο, τη Σιγκαπούρη, τη Νέα Υόρκη, το Λονδίνο. Κι ύστερα μια κόκκινη κηλίδα απλώνεται στην οθόνη.
Η πλοκή εκτυλισσόταν στην Αγγλία της μεσαίας τάξης, που πολύ γρήγορα γύριζε πίσω στον 14ο αιώνα. Γιατί το σωληνάκι του κινέζου επιστήμονα περιείχε ένα βακτήριο ακόμη πιο θανατηφόρο από το Yersinia pestis, που σήμερα θεωρείται ότι είχε προκαλέσει τον Μαύρο Θάνατο.
Ο Μαύρος Θάνατος, η βουβωνική πανώλη δηλαδή, σκότωσε 75-200 εκατομμύρια ανθρώπους καθώς μεταδιδόταν προς τα ανατολικά κατά μήκος της Ευρασίας τη δεκαετία του 1340. Η ασθένεια μεταδιδόταν από τους ψύλλους, που ταξίδευαν με τα τρωκτικά. Το 60% του πληθυσμού της Ευρώπης έχασε τη ζωή του. Η σειρά Survivors επινόησε μια ακόμη χειρότερη επιδημία, που ξεκίνησε, όπως και ο Μαύρος Θάνατος, από την Κίνα. Τα θύματα, όπως και τον 14ο αιώνα, πέθαιναν μέσα σε μια εβδομάδα από τη μόλυνσή τους. Οι αρουραίοι είχαν πρωταγωνιστικό ρόλο.
Πίστευα πάντα ότι, παρά τις προόδους της ιατρικής, είμαστε πολύ πιο ευάλωτοι σε μια ανάλογη πανδημία παρά στην κλιματική αλλαγή. Η βουβωνική πανώλη έπληξε επανειλημμένα την Ευρώπη μέχρι τον 18ο αιώνα και αφάνισε για μια ακόμη φορά την Κίνα και την Ινδία τις δεκαετίες του 1850 και του 1890. Την περίοδο 1918-19, η ισπανική γρίπη σκότωσε γύρω στα 20-50 εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο, το 1%-3% του παγκόσμιου πληθυσμού. Ακόμη και σε μια κανονική χρονιά, οι αναπνευστικές ασθένειες που προκαλεί η γρίπη σκοτώνουν γύρω στα 650.000 άτομα σε όλο τον κόσμο.
Δεν θα εκπλαγείτε λοιπόν αν μάθετε ότι παρακολουθώ την πορεία του κορωνοϊού της Ουχάν από τη στιγμή που, καθυστερημένα, οι κινεζικές αρχές παραδέχθηκαν ότι μεταδίδεται από άνθρωπο σε άνθρωπο.
Ο κορωνοϊός είναι πολύ πιο τρομακτικός από τον Εμπολα, ο οποίος έχει προκαλέσει επιδημίες σε ορισμένες αφρικανικές χώρες αλλά όχι και μια παγκόσμια πανδημία καθώς η μετάδοση μέσω σωματικών υγρών είναι δύσκολη. Ιοί όπως αυτός που ξεκίνησε στην Ουχάν είναι ιδιαίτερα μολυσματικοί γιατί μεταδίδονται με τον αέρα. Η συγκεκριμένη ποικιλία είναι ακόμη πιο επικίνδυνη γιατί τα συμπτώματα εμφανίζονται δύο εβδομάδες μετά τη μόλυνση του φορέα – ο οποίος ενδεχομένως την έχει ήδη μεταδώσει.
Δεν γνωρίζουμε ακόμη αρκετά πράγματα για να κρίνουμε πόσο μεγάλο θα είναι το πρόβλημα. Ανάμεσα στα πράγματα που δεν ξέρουμε είναι πόσα άτομα μπορεί να μολύνει κάθε φορέας και πόσοι είναι οι θάνατοι ανά 100 κρούσματα. Οι αρχικές εκτιμήσεις (1,4 – 2,5 άτομα και 2,2% ποσοστό θνησιμότητας) ενδέχεται να είναι χαμηλότερες του πραγματικού. Στα πρώτα στάδια, τα 27 από τα 41 άτομα που είχαν μολυνθεί είχαν άμεση επαφή με την αγορά τροφίμων της Ουχάν, όπου – όσο απίστευτο κι αν ακούγεται, δεδομένων των κινδύνων – πωλούνταν ζωντανές νυχτερίδες για το κρέας τους. Μέσα σε ένα μήνα, η ασθένεια έφτασε σε κάθε γωνιά της Λαϊκής Δημοκρατίας. Η ασθένεια μεταδίδεται λοιπόν πολύ ταχύτερα από τον Sars την περίοδο 2002-3.
Μία εξήγηση είναι η αυξημένη εναέρια κυκλοφορία. Τα 100 κινεζικά αεροδρόμια με τη μεγαλύτερη κίνηση εξυπηρέτησαν πέρυσι 1,2 δισεκατομμύρια επιβάτες, έναντι 170 εκατομμυρίων την εποχή του Sars. Το αεροδρόμιο της Ουχάν είχε πέρυσι την ίδια κίνηση που είχε το αεροδρόμιο του Χονγκ Κονγκ το 2002. Η επιδημία, επιπλέον, ξέσπασε λίγο πριν από τις διακοπές της Πρωτοχρονιάς και οι αρχές άργησαν να καταλάβουν πόσο μεταδοτικός είναι ο ιός.
Σε μια μελέτη τους που δημοσιεύτηκε στο New England Complex Systems Institute, οι Τζόζεφ Νόρμαν, Γιανίρ Μπαρ-Γιαμ και Νασίμ Νίκολας Ταλέμπ προειδοποιούν ότι πρέπει να ληφθούν άμεσες και ριζικές αποφάσεις και να μη θεωρηθεί ότι η ανησυχία για μια πιθανή καταστροφή ισοδυναμεί με παράνοια.
Είναι ώρα να ξαναδούμε τους Survivors. Στο σπίτι, φυσικά.
(*) Ο Νάιαλ Φέργκιουσον είναι βρετανός ιστορικός και συγγραφέας
(Πηγή: The Sunday Times)
