Η Ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού προσφέρει μια μοναδική ματιά στα ανθρώπινα ένστικτα και τον πόλεμο στην Αρκαδία κατά τον Εμφύλιο. Ακολουθώντας τη σκέψη του συγγραφέα, αν υποθέσουμε ότι μετά από διακόσια ή τριακόσια χρόνια έχει εκμηδενιστεί κάθε ίχνος της ανθρώπινης μνήμης, θα αναγκαστούμε να αντιμετωπίσουμε το γεγονός ότι το μυθιστόρημα ορθοκωστά του Θανάση Βαλτινού θα είναι η μόνη μαρτυρία για τις ζωές και τους πολέμους της περιόδου 1943-45 στις ορεινές περιοχές της Αρκαδίας και Γορτυνίας. Σ’ αυτή την παραδοξότητα θα μπορούσαν οι απόγονοί μας να αναδομήσουν την ιστορία των προγόνων τους, χρησιμοποιώντας ως μοναδικά τεκμήρια όσα περιγράφονται στο έργο αυτό.
Το μυθιστόρημα προσφέρει μια ξεκάθαρη και σφοδρή ανατροπή της ιστοριογραφίας, καθώς ο Βαλτινός φωτίζει την ανθρώπινη φύση και τις δοκιμασίας της ζωής κατά τη διάρκεια του πολέμου, αγνοώντας τα εξωτερικά πολιτικά στοιχεία που καθόρισαν την εποχή. Ο αφηγητής, βλέποντας μόνο το μαχαίρι, αποκαλύπτει μια ανθρώπινη φύση σε πλήρη αγριότητα, όπου οι Ελασίτες και οι Ταγματασφαλίτες καταλήγουν αλληλοσφαγμένοι, με μια επαναλαμβανόμενη αλληλουχία βίας και θανάτου.
Στη βάση της λογοτεχνίας του Βαλτινού, φανερώνεται η αντίθεση ανάμεσα στην αλήθεια και την επιλησμονή. Ο συγγραφέας, αποτυπώνοντας το βίωμα των ηρώων του, ενώ προσπαθεί να αναδείξει τις αντιφάσεις και τις δοκιμασίες που έζησαν, ταυτόχρονα καταγγέλλει την ευκολία με την οποία αποκρύβονται οι βίαιες πράξεις και η μνήμη τους.
Το έργο αυτό, πέρα από τις ιστορικές ή πολιτικές αναφορές, εστιάζει στην ουσία της ανθρωπότητας, προσκαλώντας τον αναγνώστη να αναλογιστεί τα δεσμά της λήθης και της μνημονικής απώλειας, και την απόκριση του ανθρώπου στις δύσκολες στροφές της ιστορίας.
