Η τεχνητή νοημοσύνη είναι σήμερα σε κάθε πτυχή της ζωής μας, από τα κινητά τηλέφωνα και τα έξυπνα ρολόγια, τις ταινίες και τους εικονικούς βοηθούς μέχρι τις ιατρικές διαγνωστικές συσκευές και τις εκπαιδευτικές αίθουσες. Την ίδια ώρα, υπολογίζεται ότι μέχρι το 2030 η αγορά της τεχνητής νοημοσύνης θα συνεισφέρει 15,7 τρισεκατομμύρια δολάρια στην παγκόσμια οικονομική δραστηριότητα. Η επίδραση, λοιπόν, της τεχνητής νοημοσύνης είναι και θα συνεχίσει να είναι τεράστια, όμως ποιες είναι οι αξίες που πρέπει να διέπουν τη χρήση αυτής της τεχνολογίας; Απάντηση σε αυτό το ερώτημα επιχείρησαν να δώσουν μέσα από έρευνα επιστήμονες του Δημόκριτου.
Ερευνητές του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών προχώρησαν σε μετα-ανάλυση σημαντικών μελετών από όλον τον κόσμο, οι οποίες συγκεντρώνουν κατευθυντήριες γραμμές για την ηθική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης. Συγκεκριμένα, ερευνήθηκαν δέκα μελέτες, που δημοσιεύθηκαν από το 2018 μέχρι το 2023, οι οποίες παρουσιάζουν δεκάδες ή εκατοντάδες επιστημονικά άρθρα και κείμενα πολιτικής με κατευθυντήριες γραμμές για την ηθική χρήση της τεχνητής νοημοσύνης, δημοσιευμένα από ιδιωτικούς και δημόσιους φορείς, οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και ακαδημαϊκά ιδρύματα. Τα αποτελέσματα αυτής της ανάλυσης, που δημοσιεύθηκε στα πρακτικά του φετινού διεθνούς συνεδρίου για την ηθική και κοινωνική επίδραση της Πληροφορικής «ETHICOMP», παρουσίασε η ερευνήτρια και μία από τους συγγραφείς της μελέτης, Ξένια Ζιούβελου, κατά τη διάρκεια του Θερινού Σχολείου για την Τεχνητή Νοημοσύνη, που διοργάνωσε το «Ελληνικό Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών» (HIAS) στον Δημόκριτο.
Σύμφωνα με τα αποτελέσματα αυτής της μετα-ανάλυσης, παρά το γεγονός ότι οι αυξανόμενες ανησυχίες που εγείρονται από την ταχεία εξέλιξη των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης έχουν οδηγήσει σε δεκάδες κατευθυντήριες γραμμές για την αντιμετώπιση ηθικών ζητημάτων, διαπιστώνεται στις μελέτες ευρεία σύγκλιση σε τέσσερις κυρίαρχες ηθικές αξίες που πρέπει να διέπουν τη δημιουργία και χρήση συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης: Λογοδοσία, προστασία της ιδιωτικής ζωής, δικαιοσύνη, διαφάνεια.
Ωστόσο, καταγράφονται παραλλαγές σε σχέση με τον ορισμό, την ερμηνεία και το πεδίο εφαρμογής αυτών των αξιών, ενώ αρκετές από τις κατευθυντήριες γραμμές που οι μελέτες παρουσιάζουν είναι πολύ αφηρημένες δημιουργώντας δυσκολία στην υιοθέτησή τους κατά τον σχεδιασμό συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης. Επιπλέον, εντοπίστηκε ότι οι προτεινόμενες κατευθυντήριες γραμμές επικεντρώνονται κυρίως στον αλγοριθμικό σχεδιασμό και τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων, κάτι που ωστόσο αποτελεί μόνο ένα κομμάτι του ηθικού σχεδιασμού των συστημάτων τεχνητής νοημοσύνης, χωρίς να αναδεικνύεται ο ανθρώπινος παράγοντας που εμπλέκεται στη δημιουργία και χρήση αυτών των συστημάτων.
Οι ερευνητές υπογραμμίζουν στη μελέτη τους ότι για να υπάρξει ολιστική προσέγγιση των κατευθυντήριων γραμμών στην ηθική της τεχνητής νοημοσύνης είναι απαραίτητη η κατανόηση των ανθρώπινων αξιών και του ρόλου των ανθρώπου που δημιουργεί την τεχνολογία. Σε αυτό το πλαίσιο, το εργαστήριο «AI Politeia Lab» του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του Δημόκριτου, στο οποίο είναι επικεφαλής η κ. Ζιούβελου, σχεδιάζει μία εφαρμογή λογισμικού, όπου μέσω εκπαιδευτικού υλικού θα έχει ως στόχο να βοηθήσει τους ερευνητές και προγραμματιστές να εξελίξουν τον εαυτό τους και το σύστημά τους ενώ το δημιουργούν.
Θερινό Σχολείο για την AI: ένα πεδίο διαλόγου
Το Θερινό Σχολείο για την Τεχνητή Νοημοσύνη, που οργάνωσε το ιδρυθέν από Έλληνες επιστήμονες της διασποράς «Ελληνικό Ινστιτούτο Προηγμένων Μελετών» (HIAS) στον Δημόκριτο, αποτέλεσε ένα μοναδικό πεδίο συνάντησης Ελλήνων ειδικών στην τεχνητή νοημοσύνη από πανεπιστήμια και ερευνητικά κέντρα της διασποράς και της Ελλάδας.
Κατά τη διάρκεια των τριών ημερών υλοποίησής του, περίπου 450 προπτυχιακοί, μεταπτυχιακοί και διδακτορικοί φοιτητές, αλλά και ερευνητές παρακολούθησαν 22 διαλέξεις για την τεχνητή νοημοσύνη. Στους ομιλητές συγκαταλέγονταν, μεταξύ άλλων, Έλληνες επιστήμονες από σημαντικά εκπαιδευτικά ιδρύματα όλου του κόσμου: Το Χάρβαρντ, το Κολούμπια, το ETH της Ζυρίχης, το Πανεπιστήμιο του Τέξας στο Όστιν, το Πανεπιστήμιο του Τορόντο, το Rice University, το Πανεπιστήμιο του Ουισκόνσιν και το Πανεπιστήμιο της Πενσιλβάνιας.
Μεγάλη μερίδα των παρουσιάσεων σχετίστηκε με τις πιο πρόσφατες εξελίξεις στα συστήματα τεχνητής νοημοσύνης. Επίσης, η παρουσίαση των χρήσεων της τεχνητής νοημοσύνης σε μία σειρά από τομείς αποτέλεσε μία σημαντική πτυχή της φετινής διοργάνωσης, αν και αυτή η ενότητα δεν ολοκληρώθηκε, εξαιτίας πυρκαγιάς στον Υμηττό. Λίγο πριν από αυτήν τη διακοπή, η καθηγήτρια Βιοϊατρικής Μηχανικής και Ακτινολογίας στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια, Ελίζα Κονοφάγου, παρουσίασε τη χρήση τεχνητής νοημοσύνης στη μελέτη των αποτελεσμάτων των απεικονιστικών ελέγχων σε μία σειρά από ασθένειες: Τον καρκίνο, τη νόσο Αλτσχάιμερ και τα καρδιακά νοσήματα. Μεταξύ άλλων, η τεχνητή νοημοσύνη έχει συμβάλει στην πρόγνωση της εξέλιξης του καρκίνου του μαστού, στον προσδιορισμό των γενετικών παραγόντων για εκδήλωση της νόσου Αλτσχάιμερ και στον εντοπισμό της στεφανιαίας νόσου. Μάλιστα, όπως είπε, δρομολογείται στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια η λειτουργία, το φθινόπωρο του 2024, του «Center for Innovation in Imaging Biomarkers and Integrated Diagnostics», διεπιστημονικού κέντρου, στο οποίο, μέσα από την ευρεία αξιοποίηση της τεχνητής νοημοσύνης και της Επιστήμης των Δεδομένων, θα επιδιωχθεί η ανάπτυξη αναλύσεων νέας γενιάς που θα παίξουν καθοριστικό ρόλο στην πρόληψη και θεραπεία ασθενειών. Διευθύντρια του Κέντρου θα είναι η επίσης ελληνικής καταγωγής Δέσποινα Κόντος, καθηγήτρια Ραδιολογίας και επιστήμονας Πληροφορικής με ειδίκευση στην τεχνητή νοημοσύνη, ενώ αναπληρώτρια διευθύντρια θα αναλάβει η Ελίζα Κονοφάγου.
Ο ερευνητής τεχνητής νοημοσύνης στη Google DeepMind, Γιάννης Ασσαέλ, παρουσίασε τις δυνατότητες χρήσης της τεχνητής νοημοσύνης στην αποκατάσταση των αρχαιοελληνικών επιγραφών μέσα από το μοντέλο Ithaca, το οποίο, όπως αποκάλυψε, ήδη δοκιμάζεται σε λατινικές επιγραφές, ενώ μία ομάδα συναδέλφων του πειραματίζεται με αρχαίες κινεζικές επιγραφές.
Μέλη της ερευνητικής ομάδας του Ινστιτούτου Επεξεργασίας του Λόγου στο ερευνητικό κέντρο Αθηνά, με επικεφαλής τον διευθυντή, Βασίλη Κατσούρο, παρουσίασαν το Meltemi, το πρώτο ελληνικό Μεγάλο Γλωσσικό Μοντέλο Τεχνητής Νοημοσύνης, και τις προκλήσεις που «κρύβει», καθώς, όπως περιέγραψε, η εκπαίδευση ενός γλωσσικού μοντέλου στα ελληνικά είναι πολύπλοκη και χρειάζεται σημαντικούς πόρους.
Ανοίγοντας τις εργασίες του Θερινού Σχολείου, ο πρόεδρος του HIAS και πρόεδρος του Τομέα Εφαρμοσμένων Μαθηματικών στη Σχολή Μηχανικής και Εφαρμοσμένων Επιστημών του Πανεπιστημίου Χάρβαρντ, Πέτρος Κουμουτσάκος, έκανε μία αναδρομή στην ιστορία της Πληροφορικής αλλά και της τεχνητής νοημοσύνης και στη συνέχεια, μιλώντας για το μέλλον, τόνισε ότι «οι υπολογιστές είναι εδώ για να μείνουν και πρέπει να σκεφτούμε την ηθική. Αυτό που βρίσκω φανταστικό ως προς την τεχνητή νοημοσύνη είναι ότι αν σκεφτούμε όλους τους μεγάλους φιλοσόφους και επιστήμονες κατά την αρχαιότητα, μπορούσαν να “διασχίσουν” διαφορετικές επιστημονικές απόψεις. Σε κάποιο σημείο οι διαφορετικές επιστημονικές απόψεις διαχωρίστηκαν και θεωρώ ότι η τεχνητή νοημοσύνη ενώνει και πάλι επιστήμονες διαφορετικών ειδικοτήτων». «Πρέπει να κατανοήσουμε την τεχνητή νοημοσύνη και να μην τη δούμε ως τέρας ή ως εχθρό που απειλεί την ανθρώπινη ύπαρξη», πρόσθεσε.
Ο διευθυντής του Ινστιτούτου Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του Δημόκριτου, Βαγγέλης Καρκαλέτσης, υπογράμμισε και εκείνος την ανάγκη η έρευνα στην τεχνητή νοημοσύνη να είναι διαθεματική, εμπλέκοντας και ερευνητές από άλλες επιστήμες.
Οι δράσεις του HIAS ολοκληρώνονται σήμερα με συνέδριο για την Αειφορία, στο Ευγενίδειο Ίδρυμα.
Μαρία Κουζινοπούλου
