Πυρετωδώς εργάζεται η διοίκηση του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας (ΕΧΕ), προκειμένου η λειτουργία της Ενεργειακής Χρηματοπιστωτικής Αγοράς να αρχίσει νωρίτερα από το αρχικό χρονοδιάγραμμα, που ήταν στο τέλος του καλοκαιριού του 2020, όπως επισημαίνει σε συνέντευξή του στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο πρόεδρος του ΕΧΕ, Αθανάσιος Σαββάκης.
«Το αρχικό μας χρονοδιάγραμμα ήταν να αρχίσει η λειτουργία της αγοράς παραγώγων κατά το τέλος του καλοκαιριού του 2020, με υποκείμενη αγορά τη νέα Αγορά Επόμενης Ημέρας. Το χρονοδιάγραμμα αυτό, όχι απλά δεν μετακινείται προς τα πίσω, αλλά επιταχύνεται, ώστε η εισαγωγή προθεσμιακών προϊόντων να γίνει με υποκείμενη αγορά τον υφιστάμενο Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό (ΗΕΠ)» σημειώνει.
Κληθείς να σχολιάσει την κριτική ότι η «χρηματιστικοποίηση» του τομέα της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα δημιουργεί περαιτέρω κινδύνους κερδοσκοπίας πάνω σε ένα βασικό αγαθό, ενώ η ενοποίηση της ελληνικής αγοράς με τις ευρωπαϊκές πιθανότατα θα αυξήσει το κόστος του ρεύματος, επισημαίνει: «Δεν υπάρχει καμία αμφιβολία ως προς το γεγονός ότι το αγαθό είναι βασικό, αυτό όμως δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να απολαμβάνει τα οφέλη εύρυθμων και αποδοτικών αγορών. Η ελληνική αγορά είναι ήδη συνδεδεμένη με άλλες αγορές, μέσω των ελληνικών διασυνδέσεων. Το μοντέλο- στόχος και η επερχόμενη σύζευξη τιμών θα αυξήσει την αλληλεπίδραση και θα οδηγήσει στην επιθυμητή ενοποίηση. Δεν αντιλαμβάνομαι γιατί κάποιοι προεξοφλούν αυξήσεις στο κόστος ενέργειας λόγω της σύζευξης, ειδικά όταν στην Ελληνική χονδρική αγορά επικρατούν, κατά μέσο όρο, υψηλότερες τιμές σε σχέση με τις όμορες αγορές». Ο κ.Σαββάκης επιβεβαιώνει ακόμη το χρονοδιάγραμμα, σύμφωνα με το οποίο στο τέλος του 2020 αναμένεται η ολοκλήρωση των εργασιών σύζευξης της ελληνικής με την ιταλική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας, ενώ έχουν αρχίσει και οι διαδικασίες για τη βουλγαρική, που αναμένεται να τελεσφορήσουν το 2021.
Ερωτηθείς αν θεωρεί ρεαλιστικό τον στόχο για την πλήρη απολιγνιτοποίηση στην Ελλάδα ώς το 2028, εκφράζει την πεποίθηση ότι από τη στιγμή που αυτή αποτελεί επιταγή της ΕΕ και βασική προτεραιότητα στον ενεργειακό σχεδιασμό της χώρας, «(η απολιγνιτοποίηση ώς το 2028) θα συμβεί, εφόσον υλοποιηθεί ο κατάλληλος δημόσιος διάλογος προς αυτή την κατεύθυνση». Οσον αφορά τις ραγδαίες αλλαγές στην ελληνική αγορά ενέργειας, μετά και την είσοδο της ΔΕΗ στο φυσικό αέριο, αλλά και παρόχων αερίου στη διανομή ηλεκτρικής ενέργειας, εκφράζει την πεποίθηση ότι σε αυτή την υπό διαμόρφωση αγορά «μέσα στα επόμενα δύο έως τέσσερα χρόνια θα έχουν παγιωθεί συγκεκριμένα εταιρικά σχήματα και θα έχει ξεκαθαρίσει το τοπίο του ανταγωνισμού στον συγκεκριμένο κλάδο».
Με τη διπλή ιδιότητα του προέδρου του ΕΧΕ και του Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος (ΣΒΕ), επισημαίνει ότι το υψηλό ενεργειακό κόστος στην Ελλάδα εξακολουθεί να αποτελεί πολύ βασικό ανασταλτικό παράγοντα για την παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων ανταγωνιστικών προϊόντων “made in Greece”, δεδομένου ότι μια ενεργοβόρος βιομηχανία στη χώρα μας πληρώνει 66 ευρώ τη μεγαβατώρα, όταν, π.χ., στη Γερμανία το αντίστοιχο κόστος είναι 37 ευρώ. «Είναι προφανές ότι το συγκεκριμένο ζήτημα πρέπει να λυθεί» υπογραμμίζει.
Για την πιθανή επίπτωση του BREXIT στην ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας σημειώνει πως παρότι είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν σχετικές “αναταράξεις”, το θέμα θα αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της συμφωνίας για την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου από την ΕΕ και άρα εντέλει δεν αναμένεται να δημιουργηθεί μείζον ζήτημα για την ευρωπαϊκή βιομηχανία.
Ο πρόεδρος του ΕΧΕ και του ΣΒΕ απαντά ακόμα στα ερωτήματα του ΑΠΕ-ΜΠΕ για τους ενεργειακούς αγωγούς και τα κοιτάσματα υδρογοναθράκων στο Αιγαίο, το αν μπορούν ενεργοβόρες βιομηχανίες, όπως αυτή του χάλυβα ή του τσιμέντου να λειτουργήσουν σε μαζική παραγωγή χρησιμοποιώντας ηλεκτρική ενέργεια που δεν προέρχεται από τα ορυκτά καύσιμα, για το Χρηματιστήριο Ρύπων και τον ρόλο που θα διαδραματίσει στο μέλλον, τις ανανεώσιμες πηγές ενέργειας και το αν η επένδυση που γίνεται σήμερα παγκοσμίως σε ‘Ερευνα και Ανάπτυξη στον ενεργειακό τομέα είναι επαρκής.
Πού βρισκόμαστε 16 μήνες μετά την ίδρυση του ΕΧΕ
Όπως υπενθυμίζει ο κ.Σαββάκης, το Μοντέλο-Στόχος (target model) για την ενεργειακή αγορά της Ελλάδας προβλέπει τέσσερις αγορές: Την Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά (Αγορά Παραγώγων του ΕΧΕ), την Αγορά Επόμενης Ημέρας, την Ενδοημερήσια Αγορά και την Αγορά Εξισορρόπησης. Η τελευταία ανήκει στις αρμοδιότητες του ΑΔΜΗΕ, ενώ το ΕΧΕ θα λειτουργεί τις πρώτες τρεις.
Ως προς την Ενεργειακή Χρηματοπιστωτική Αγορά, «το αρχικό μας χρονοδιάγραμμα ήταν να αρχίσει η λειτουργία της κατά το τέλος του καλοκαιριού του 2020 με υποκείμενη αγορά τη νέα Αγορά Επόμενης Ημέρας. Προσαρμοζόμενοι όμως στην επιθυμία του ΥΠΕΝ για εκκίνησή της νωρίτερα, πριν τη μετάβαση στη νέα Αγορά Επόμενης Ημέρας, εργαζόμαστε πυρετωδώς για την έναρξή της με υποκείμενη αγορά τον υφιστάμενο Ημερήσιο Ενεργειακό Προγραμματισμό» εξηγεί και διευκρινίζει πως στο Ρυθμιστικό πλαίσιο, έχει ολοκληρωθεί η συγγραφή του Κανονισμού του ΕΧΕ και έχει επεκταθεί ο Κανονισμός της ATHEXClear. Επίσης, έχουν κατατεθεί οι απαιτούμενοι φάκελοι αδειοδότησης στις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές (ΡΑΕ & Επιτροπή Κεφαλαιαγοράς), ενώ εκπονούνται οι τεχνικές αποφάσεις που παρέχουν όλες τις απαιτούμενες λεπτομέρειες για τη λειτουργία των αγορών και γίνονται πολλαπλές εκδηλώσεις, συζητήσεις και συναντήσεις ώστε να προετοιμαστούν όλοι οι εμπλεκόμενοι.
Στην Αγορά Επόμενης Ημέρας και την Ενδοημερήσια Αγορά, διευκρινίζει, στο ρυθμιστικό πλαίσιο έχει ολοκληρωθεί η συγγραφή τόσο του Κανονισμού Λειτουργίας όσο και του Κανονισμού Εκκαθάρισης. Επίσης έχουν ολοκληρωθεί οι πέντε από τις οκτώ μεθοδολογίες που προβλέπονται στον Κανονισμό Λειτουργίας και απαιτούν την έγκριση της ΡΑΕ, ενώ ολοκληρώνονται οι υπόλοιπες τρεις. Έχουν εκπονηθεί οι τρεις τεχνικές αποφάσεις του Κανονισμού Εκκαθάρισης που απαιτούν την έγκριση της Ρυθμιστικής Αρχής Ενέργειας (ΡΑΕ). «Όσον αφορά στις νέες πλατφόρμες λογισμικού που απαιτούνται για τη λειτουργία των αγορών, έχει ολοκληρωθεί ο σχεδιασμός και η ανάπτυξη και βρισκόμαστε σε στάδιο εσωτερικών δοκιμών» σημειώνει, ενώ ερωτηθείς εντός ποιου χρονοδιαγράμματος εκτιμά ότι το ΕΧΕ θα έχει φτάσει στο σημείο να εκπληρώνει πλήρως τον σκοπό της ύπαρξής του -σύζευξη με τις άλλες ευρωπαϊκές αγορές ενέργειας, ενίσχυση του ανταγωνισμού/ μείωση ενεργειακού κόστους και ασφάλεια του ενεργειακού εφοδιασμού- απαντά ότι δεδομένου πως ο σκοπός του ΕΧΕ είναι ιδιαίτερα ευρύς, «θα διανύσουμε μακρύ δρόμο έως να εκπληρώσουμε πλήρως τον ιδρυτικό σκοπό μας».
Είναι ρεαλιστικός ο στόχος για πλήρη απολιγνιτοποίηση ώς το 2028;
«Εφόσον η απολιγνιτοποίηση αποτελεί επιταγή της Ευρωπαϊκής Ενωσης και βασική προτεραιότητα στον ενεργειακό σχεδιασμό της χώρας, πιστεύω ότι θα συμβεί εφόσον υλοποιηθεί ο κατάλληλος δημόσιος διάλογος προς αυτήν την κατεύθυνση» υπογραμμίζει ο πρόεδρος του ΕΧΕ και προσθέτει: «Ένα τόσο κρίσιμο θέμα για την εθνική μας οικονομία και την επιβίωση της μεταποιητικής δραστηριότητας στη χώρα, είναι αναγκαίο να συζητηθεί με κάθε ενδιαφερόμενο, ούτως ώστε να βρεθεί κοινή συνισταμένη των προϋποθέσεων που θα πρέπει να τεθούν για τον ενεργειακό μετασχηματισμό της χώρας, στον οποίο προτεραιότητα προφανώς έχει η απολιγνιτοποίηση. Αναμένουμε ο δημόσιος διάλογος να ξεκινήσει το αμέσως προσεχές διάστημα, ούτως ώστε να τεθούν οι συγκεκριμένες προϋποθέσεις απολιγνιτοποίησης της χώρας, χωρίς βεβαίως να θιγεί σε καμία περίπτωση η ανταγωνιστικότητα της εγχώριας βιομηχανίας».
Υπάρχει χώρος για όλους στην ελληνική αγορά ηλεκτρικής ενέργειας;
Μετά και την πρόσφατη είσοδο της ΔΕΗ στην αγορά φυσικού αερίου, αλλά και παρόχων φυσικού αερίου στο πεδίο της διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, το τοπίο στην ενεργειακή αγορά της Ελλάδας αλλάζει άρδην. Υπάρχει χώρος για όλους; Ποιοι θα επικρατήσουν; «Η πρόσφατη είσοδος της ΔΕΗ στην αγορά φυσικού αερίου, αλλά και άλλων παρόχων φυσικού αερίου στο πεδίο διανομής ηλεκτρικής ενέργειας, αποδεικνύει ότι πρόκειται για μια πολλά υποσχόμενη, άρα αρκετά δυναμική αγορά. Αποτελεί θετικό γεγονός ότι ο ανταγωνισμός μεταξύ των επιχειρήσεων διανομής ηλεκτρικής ενέργειας αποβαίνει σε όφελος του καταναλωτή και των επιχειρήσεων. Σε κάθε περίπτωση, η συγκεκριμένη αγορά είναι υπο διαμόρφωση. Πιστεύω ότι μέσα στα επόμενα δύο έως τέσσερα χρόνια θα έχουν παγιωθεί συγκεκριμένα εταιρικά σχήματα και θα έχει ξεκαθαρίσει το τοπίο του ανταγωνισμού στο συγκεκριμένο κλάδο. Όπως σε όλες τις περιπτώσεις ανάδειξης νέων επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, έτσι και στην αγορά ενέργειας για την Ελλάδα, μετά την άρση του μονοπωλίου παραγωγής και διανομής ηλεκτρικής ενέργειας από τη ΔΕΗ, όσες επιχειρήσεις είναι βιώσιμες και κερδοφόρες θα παραμείνουν στην αγορά» σημειώνει ο κ.Σαββάκης.
66 ευρώ η μεγαβατώρα στην Ελλάδα, 37 στη Γερμανία
Κληθείς να σχολιάσει πώς επιδρά στην ανάπτυξη της ελληνικής βιομηχανίας, το κόστος της ηλεκτρικής ενέργειας στην Ελλάδα, ο κ.Σαββάκης υπενθυμίζει ότι σύμφωνα με τα πλέον πρόσφατα στοιχεία οι τιμές ηλεκτρικής ενέργειας στην Ευρώπη είναι κατά 30% υψηλότερες από τις τιμές που επικρατούν στις ΗΠΑ, ενώ οι τιμές του φυσικού αερίου είναι υπερδιπλάσιες. Τα ίδια στοιχεία καταγράφουν ότι η Ελλάδα εμφανίζει μια από τις υψηλότερες τιμές ηλεκτρικής ενέργειας και αερίου εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης. «Αξίζει να συγκρίνουμε τις τιμές που ισχύουν για το βιομηχανικό ρεύμα σε χώρες ανταγωνιστικές προς την Ελλάδα, για να καταδειχθεί ακριβώς το μεγάλο πρόβλημα που έχει η εγχώρια βιομηχανία σε όρους ανταγωνιστικότητας. Συγκεκριμένα, μια ενεργοβόρα βιομηχανία στην Ελλάδα πληρώνει 66 ευρώ την μεγαβατώρα, ενώ στο Βέλγιο η αντίστοιχη τιμή είναι 49,7 ευρώ, στη Γαλλία 42 ευρώ, στην Ολλανδία 39,4 και στην προηγμένη βιομηχανικά Γερμανία 37 ευρώ ανά μεγαβατώρα. Σε κάθε περίπτωση, το υψηλό ενεργειακό κόστος στην Ελλάδα αποτελεί ένα πολύ βασικό ανασταλτικό παράγοντα για την παραγωγή διεθνώς εμπορεύσιμων ανταγωνιστικών προϊόντων. Είναι προφανές ότι το συγκεκριμένο ζήτημα πρέπει να λυθεί αν πραγματικά θέλουμε να ενισχυθεί στην πράξη η διεθνοποίηση και η εξωστρέφεια της εγχώριας βιομηχανίας» λέει.
Αγωγοί και εκμετάλλευση υδρογονανθράκων, ταχύτητες πολύ διαφορετικές
Στο σημερινό διεθνές σκηνικό, όπου η διαφοροποίηση της ενεργειακής τροφοδοσίας είναι βασικό ζητούμενο ανά την υφήλιο, η Ελλάδα φαίνεται ότι αποκτά κομβικό στρατηγικό ρόλο, τόσο λόγω των υδρογονανθράκων στο Αιγαίο, όσο και χάρη στις οδεύσεις των αγωγών. Ωστόσο, τα οφέλη της εμπορικής εκμετάλλευσης των κοιτασμάτων αργούν, ενώ τα προβλήματα …βιάζονται, αφού οι ισορροπίες στη Μεσόγειο γίνονται πιο εύθραυστες. Πώς πρέπει να διαχειριστεί η Ελλάδα αυτή την πρόκληση; «Πρέπει να συνειδητοποιήσουμε» απαντά ο κ.Σαββάκης, «ότι υπάρχει χρονική διαφορά ανάμεσα στη δημιουργία αγωγών φυσικού αερίου και στην πιθανή εκμετάλλευση κοιτασμάτων υδρογονανθράκων. Στην μεν πρώτη περίπτωση οι αγωγοί μπορούν να σχεδιασθούν σχετικά γρήγορα, να υπάρξει συλλογή διεθνούς επενδυτικού ενδιαφέροντος που θα χρηματοδοτήσει τη δημιουργία ενός αγωγού, άρα σε εύλογο χρονικό διάστημα μπορεί μέσω ενός αγωγού να τροφοδοτηθεί μια αγορά. Από την άλλη μεριά η αξιοποίηση των κοιτασμάτων υδρογονανθράκων είναι περισσότερο μακροπρόθεσμη, αφού για να συμβεί η εκμετάλλευση πρέπει να ξεπεραστούν πολλά περισσότερα εμπόδια σε σχέση με αυτά για τη δημιουργία ενός αγωγού, με κύριο αυτό των γεωπολιτικών συγκρούσεων, ειδικά όταν πρόκειται για κοιτάσματα υδρογονανθράκων τα οποία είναι εντός της ΑΟΖ μιας χώρας».
BREXIT και ευρωπαϊκή αγορά ενέργειας: Αναμένονται μεν αναταράξεις, αλλά όχι μείζονα ζητήματα
Πόσο σημαντική θα είναι η επίδραση του Brexit στην ευρωπαϊκή αγορά ηλεκτρικής ενέργειας; «Είναι σίγουρο ότι θα υπάρξουν σχετικές “αναταράξεις”. Οι “αναταράξεις” αυτές είναι φυσιολογικό να παρουσιαστούν, αφού η Μεγάλη Βρετανία παράγει και διακινεί ηλεκτρική ενέργεια. Σε κάθε περίπτωση όμως, είναι ένα θέμα το οποίο προφανώς θα αντιμετωπιστεί στο πλαίσιο της συμφωνίας για το Brexit. Ως εκ τούτου, πιστεύω ότι εν τέλει δεν θα δημιουργηθεί μείζον ζήτημα για την Ευρωπαϊκή βιομηχανία» εκτιμά ο πρόεδρος του Ελληνικού Χρηματιστηρίου Ενέργειας και του Συνδέσμου Βιομηχανιών Ελλάδος.
Μπορούν οι ενεργοβόρες βιομηχανίες χάλυβα, τσιμέντου, μεταφορών, παραγωγής πλαστικών κ.α. να παράγουν μαζικά χωρίς ορυκτά καύσιμα;
«Ένα μεγάλο ζήτημα που τίθεται είναι αυτό της μέτρησης και μείωσης του περιβαλλοντικού αποτυπώματος για τη βιομηχανία. Πιστεύω λοιπόν ότι οι ενεργοβόρες βιομηχανίες αυτών των κλάδων κάνουν τον ενεργειακό τους σχεδιασμό λαμβάνοντας υπόψη το ζήτημα της προστασίας του περιβάλλοντος και της -όσο το δυνατόν- μικρότερης παραγωγής ρύπων κάθε είδους. Στο πλαίσιο αυτό, επειδή οι συγκεκριμένες βιομηχανίες γνωρίζουν πολύ καλά το πρόβλημα, είμαι βέβαιος ότι κινούνται προς την κατεύθυνση εξεύρεσης λύσεων που θα αφορούν την κατανάλωση ηλεκτρικής ενέργειας που θα προέρχεται από Ανανεώσιμες Πηγές Ενέργειας (ΑΠΕ). Πιστεύω ότι αυτή είναι η τάση τα επόμενα χρόνια, για μεγάλες βιομηχανίες και πιστεύω πραγματικά ότι αυτές οι βιομηχανίες θα υποβοηθήσουν σημαντικά οποιαδήποτε προσπάθεια ανάπτυξης τεχνολογιών, που θα κάνουν τις υφιστάμενες τεχνολογίες παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ αποδοτικότερες προς όφελος της ίδιας της βιομηχανίας, αλλά και του περιβάλλοντος» εκτιμά.
Ακόμα πιο χρήσιμο στο μέλλον το Χρηματιστήριο Ρύπων για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής
Το Χρηματιστήριο Ρύπων φαίνεται πως αποτελεί ένα από τα βασικά εργαλεία πολιτικής για την καταπολέμηση της κλιματικής αλλαγής και τον περιορισμό των εκπομπών ρύπων. Πόσο χρήσιμο εργαλείο αποδεικνύονται στην πράξη τα δικαιώματα εκπομπής ρύπων και πώς αναμένεται ότι θα κινηθεί η αγορά στα επόμενα χρόνια; «Μέχρι στιγμής το σχήμα αυτό έχει αποδειχθεί επιτυχημένο. Κατά τη γνώμη μου, το Χρηματιστήριο Ρύπων θα είναι ακόμα περισσότερο χρήσιμο στο μέλλον, ειδικά όταν όλοι γνωρίζουμε ότι η παγκόσμια τάση υπαγορεύει πλέον την παραγωγή προϊόντων με το μικρότερο δυνατόν περιβαλλοντικό αποτύπωμα. Επιπλέον, η εφαρμογή του μοντέλου της κυκλικής οικονομίας θα βοηθήσει με σαφήνεια στην παραγωγή πιο πράσινων, πιο οικολογικών και πιο κυκλικών προϊόντων, άρα στο πλαίσιο του παγκόσμιου παραγωγικού μοντέλου, το Χρηματιστήριο Ρύπων θα αποτελεί ένα σημαντικό εργαλείο τις επόμενες δεκαετίες» εκτιμά ο κ.Σαββάκης, ο οποίος ερωτηθείς ποιες πηγές ενέργειας εκτιμά ότι θα επικρατήσουν στο μέλλον, απαντά ότι οι Ανανεώσιμες Πηγές (ΑΠΕ) είναι το μέλλον στο πεδίο παραγωγής και κατανάλωσης ενέργειας: «Μάλιστα, θα υπογράμμιζα ότι η τάση για παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ κινητοποιεί θετικά πλήθος επιστημονικών πεδίων και επιχειρηματικών δραστηριοτήτων, ούτως ώστε να αναπτυχθούν τεχνολογίες τέτοιες που θα αναβαθμίζουν τόσο την ίδια την παραγωγή από ΑΠΕ, όσο, κυρίως, την αποθήκευση ηλεκτρικής ενέργειας που θα παράγεται από ΑΠΕ. Στο πλαίσιο αυτό πιστεύω ότι η συγκεκριμένη κατεύθυνση αποτελεί τριπλή πρόκληση την οποία θα πρέπει ν΄ αντιμετωπίσουμε: τεχνολογική, παραγωγική και οικονομική».
Επενδύονται αρκετά κεφάλαια στο R & D για την ενέργεια;
Από την εποχή της 1ης βιομηχανικής επανάστασης και μέχρι σήμερα, στην 4η, η πρόοδος της τεχνολογίας κατορθώνει να σώζει ακόμη και στο “ παρά πέντε” την παρτίδα της ενεργειακής κάλυψης του πλανήτη, παρά την αλματώδη ανάπτυξη και τη μεγάλη αύξηση του παγκόσμιου πληθυσμού. Είναι σήμερα επαρκής η χρηματοδότηση του R & D στον ενεργειακό τομέα; Πώς πρέπει να κινηθούν οι κυβερνήσεις σε αυτό το πεδίο; «Εξακολουθούν βεβαίως να διαδραματίζουν σπουδαίο ρόλο οι χρηματοδοτήσεις της έρευνας στην κατεύθυνση παραγωγής ενέργειας από ΑΠΕ, αλλά σημαντικό ρόλο διαδραματίζει και η κοινωνική τάση, η οποία ζητά την παραγωγή πράσινης ενέργειας. Ως εκ τούτου, και έχοντας συνειδητοποιήσει την ανάγκη αυτή, οι κυβερνήσεις των χωρών του κόσμου χρηματοδοτούν την επίλυση του προβλήματος με επάρκεια, ενθαρρύνοντας κάθε προσπάθεια προς αυτήν την κατεύθυνση. Πιστεύω όμως ότι τα όποια κονδύλια πρέπει να δίνονται με αυστηρά κριτήρια, με προφανή στόχο την καλύτερη αξιοποίησή τους και την παραγωγή αποτελεσμάτων, που θα είναι άμεσα εφαρμόσιμα στο κοινωνικό και επιχειρηματικό πεδίο» καταλήγει ο κ.Σαββάκης._
