Του Χρίστου Καλουντζόγλου
Πριν από αρκετά χρόνια επιστρέφοντας από ένα επαγγελματικό ταξίδι στη Μέση Ανατολή, καθώς το αεροπλάνο πετούσε προς τα δυτικά, το ανάγλυφο του εδάφους που έβλεπα από ψηλά ήταν ο καλύτερος «οδηγός» που θα μπορούσα να έχω για να αντιληφθώ τις περίπλοκες σχέσεις ανάμεσα στα κράτη της περιοχής. Χρόνια αργότερα, από το παράθυρο ενός άλλου αεροπλάνου έβλεπα τη διάταξη των πετρελαιοπηγών στην έρημο, που από μόνη της ερμηνεύει ορισμένες από τις επιμέρους εντάσεις στην ίδια περιοχή.
Όταν ένας δημοσιογράφος έχει καλύψει γεγονότα σε εμπόλεμες ζώνες εκπαιδεύεται να αποκρυπτογραφεί τις εξελίξεις με βάση (και) τη γεωγραφία. Ο Tim Marshall, πολύπειρος ρεπόρτερ του Sky News, έχοντας καλύψει πολεμικές συρράξεις στη Μέση Ανατολή και στα Βαλκάνια, συγκεντρώνει στο βιβλίο «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας» τα συμπεράσματα που έβγαλε στο πεδίο του ρεπορτάζ, ως προς τον τρόπο με τον οποίο η γεωγραφία προσδιορίζει πολιτικές επιλογές σε όλο τον κόσμο και τελικά διαμορφώνει το ιστορικό γίγνεσθαι.
Κάθε ένα από τα δέκα κεφάλαια του βιβλίου αρχίζει με έναν χάρτη, και ακολουθεί το κείμενο, όπου επεξηγεί πώς καθορίζονται τα σύνορα, γιατί υπάρχουν διαφιλονικούμενες περιοχές, σε τί αποσκοπούν διάφορες πολιτικές επιλογές και πώς τελικά η φύση επιβάλλεται στον άνθρωπο και διαμορφώνει τη μοίρα των εθνών. «Το έργο του Μάρσαλ πιστοποιεί μια σημαντική όσο και παραγνωρισμένη αλήθεια: ο άνθρωπος ήταν και παραμένει homo geographicus», σημειώνει ο μεταφραστής του βιβλίου, Σπύρος Κατσούλας.
Το «ταξίδι» του συγγραφέα στη διεθνή σκακιέρα αρχίζει από τη Ρωσία, συνεχίζεται στην Κίνα, στις ΗΠΑ και στη Δυτική Ευρώπη, μετά στην Αφρική, τη Μέση Ανατολή, την Ινδία και το Πακιστάν, την Κορέα και την Ιαπωνία, για να φθάσει ως τη Λατινική Αμερική, πριν καταλήξει στην Αρκτική, όπου σήμερα πλέον είναι πασιφανές ότι η κλιματική αλλαγή και το λιώσιμο των πάγων αλλάζουν ισορροπίες αιώνων. Ο συγγραφέας τονίζει ότι «η γεωγραφία δεν προσδιορίζει τον ρου όλων των γεγονότων», αφού καθοριστικό ρόλο παίζουν οι ιδέες και οι ηγέτες. Όμως τελικά ο άνθρωπος, όσο σημαντική προσωπικότητα κι αν είναι, υποχρεώνεται να λειτουργήσει «εντός των ορίων που θέτει η γεωγραφία». Όπως γράφει ο Marshall στο κεφάλαιο για τη Ρωσία, “ αφήνοντας κατά μέρος τις συνοριακές γραμμές των εθνών-κρατών, ο χάρτης που είχε να αντιμετωπίσει ο Ιβάν ο Τρομερός είναι ο ίδιος με αυτόν που αναμετριέται σήμερα ο Βλαντίμιρ Πούτιν».
Στο ερώτημα που μπορεί να τεθεί εύλογα, πώς δηλαδή δικαιολογείται η «αιχμαλωσία» στη γεωγραφία την ώρα που ο άνθρωπος κατακτά το διάστημα, μεταφέροντας εκεί τις πολιτικές διαμάχες, ο Tim Marshall απαντά με μια παραδοχή: ότι «είμαστε ακόμη αιχμάλωτοι των αντιλήψεών μας, δέσμιοι της καχυποψίας για τον «άλλο» και της αρχέγονης πάλης για πρώτες ύλες». Και με μίαν ευχή: «Την ώρα που έχουμε απλώσει τα χέρια για να πιάσουμε τα αστέρια, οι προκλήσεις που έχουμε μπροστά μας είναι τέτοιες που ίσως θα πρέπει να ενώσουμε τα χέρια για να τις αντιμετωπίσουμε: να ταξιδέψουμε στο σύμπαν όχι ως Ρώσοι, Αμερικανοί ή Κινέζοι, αλλά ως εκπρόσωποι του ανθρώπινου είδους».
Το έργο «Αιχμάλωτοι της Γεωγραφίας», που κυκλοφορεί στο πλαίσιο της σειράς «Ιστορία και Πολιτική», από τις εκδόσεις «διόπτρα», αποτελεί ένα απολύτως χρήσιμο βιβλίο για οποιονδήποτε επιθυμεί να κατανοήσει τη διεθνή πολιτική σκηνή, τις περίπλοκες σχέσεις ανάμεσα σε διάφορες χώρες και να διαμορφώσει γνώμη για γεγονότα που μερικές φορές προκύπτουν ως «κεραυνοί εν αιθρία». Η εμπειρία του Tim Marshall στο ρεπορτάζ, η οξυδέρκεια και η νηφαλιότητα με την οποία προσεγγίζει τα γεγονότα αποτυπώνονται στον τρόπο γραφής του. Δεν υποκύπτει στον πειρασμό να προσποιηθεί τον ακαδημαϊκό αναλυτή, κάνει αυτό που γνωρίζει καλά: γράφει με απλό και κατανοητό τρόπο – όπως πρέπει να κάνει κάθε καλός δημοσιογράφος – για τα γεγονότα που γνωρίζει. Έτσι το αποτέλεσμα της δουλειάς του διαβάζεται σαν μια απολαυστική «συζήτηση» με τον συγγραφέα για όσα συμβαίνουν στον πλανήτη και μας αφορούν.
Tim Marshall
Μετάφραση: Σπυρίδων Κατσούλας
Εκδόσεις διόπτρα, Αθήνα
(πρώτη ελληνική έκδοση Φεβρουάριος 2019, πρώτη ανατύπωση Μάιος 2019)
