“Θέλουμε να μάθουμε ποιος είναι εκεί έξω, κάτω από τους πάγους, και για πόσο καιρό έχει βρεθεί εκεί” λέει ο γεωλόγος Μιχάλης Στύλλας, ένας από τους λιγοστούς ειδικούς επιστήμονες στον κόσμο, που ταυτόχρονα είναι δεινός και πολύπειρος ορειβάτης, μιλώντας για το μοναδικό, παγκόσμιο πρότζεκτ με τίτλο “Vanishing Glaciers”, στο οποίο θα συμμετάσχει ήδη από τα πρώτα στάδια. Ο Έλληνας γεωλόγος, που θα ταξιδέψει εκεί όπου ελάχιστοι κοινοί θνητοί θα βρεθούμε, μίλησε στον ραδιοφωνικό σταθμό του ΑΠΕ- ΜΠΕ, “Πρακτορείο 104,9FM” για το διεθνές πρόγραμμα, που -λόγω και της κλιματικής αλλαγής- έχει λιγοστό χρόνο για να ολοκληρωθεί και μπορεί να ξεκλειδώσει επιστημονικές ανακαλύψεις για την προέλευση και την εξέλιξη της ζωής στον πλανήτη μας με την ολοκλήρωσή του.
“Μετά από 15 χρόνια σχεδόν μόνιμης διαμονής στον Όλυμπο ως διαχειριστής καταφυγίου και στο πλαίσιο των διδακτορικών μου σπουδών, βρέθηκα στη Γαλλία όπου έκανα τις μεταδιδακτορικές μου σπουδές, σε σχέση με τους παγετώνες και τις κλιματικές αλλαγές στον Όλυμπο. Έτσι πέρυσι έλαβα ένα μήνυμα από έναν καθηγητή τον οποίο γνώριζα από το Πολυτεχνείο της Λoζάνης που έψαχνε έναν γεωλόγο-ορειβάτη για ηγηθεί κάποιων εξειδικευμένων ερευνητικών αποστολών σε πολλές χώρες του κόσμου. Δεν μπορούσα να προσπεράσω εύκολα αυτή την πρόσκληση και έτσι είμαι εδώ” εξηγεί ο κ.Στύλλας, ενώ περιγράφει τη συναρπαστική επιστημονική αποστολή, που για χρόνια θα αναζητά απαντήσεις σε ερωτήματα των επιστημόνων, εκεί όπου δεν είχαν μέχρι σήμερα αναζητηθεί. Μια αποστολή, που έχει ως πυρήνα ένα ερευνητικό πρόγραμμα, “το οποίο έχει ως στόχο να μελετήσει τους μικροργανισμούς και τα βακτήρια, που ζούνε στους πάγους των υψηλότερων οροσειρών του πλανήτη”.
Πέραν του Μιχάλη Στύλλα, που είναι και ο expeditions leader, η ομάδα αποτελείται από τον Hannes Peter (ειδικό στη μικροβιακή οικολογία υδάτινων συστημάτων- aquatic microbial ecology), Matteo Tolosano και Vincent de Staercke (αλπινιστές και περιβαλλοντικούς βιολόγους). Όπως εξηγεί δε ο κ.Στύλλας, η αποστολή ξεκινά από τη Γροιλανδία, “ένα καίριο γεωγραφικό σημείο για τις κλιματικές αλλαγές, αφού οι πάγοι λιώνουν πολύ πιο γρήγορα από ό,τι σε άλλες περιοχές και άρα είναι ένα σημαντικό μέρος, που καταγράφει τις κλιματικές αλλαγές του πλανήτη”.
Πρωταρχικός στόχος των επιστημόνων είναι να κερδίσουν την κούρσα με τον χρόνο: “Ξέρουμε πλέον πιο πολλά πράγματα για τους μικροοργανισμούς και τα βακτήρια που ζούνε μέσα στα ηφαίστεια, στα βάθη των ωκεανών, στον βόρειο και στο νότιο πόλο, αλλά με τους παγετώνες που βρίσκονται κάτω από το Έβερεστ, στις Άνδεις, στις υψηλότερες οροσειρές του πλανήτη δεν είχε ασχοληθεί κανένας μέχρι τώρα” εξηγεί ο Έλληνας ειδικός γεωλόγος, σημειώνοντας δε με έμφαση πως το συγκεκριμένο πρωτοποριακό πρόγραμμα έχει και μια πτυχή φιλοσοφική, αφού “είναι ένα από τα ερευνητικά προγράμματα αιχμής που ψάχνει να δει τη ζωή από μια άλλη άποψη”.
ΕΡ. Δεν είναι εν έτει 2019 γνωστά όλα αυτά που περιγράφονται στους βασικούς στόχους της επιστημονικής αποστολής;
ΑΠ. Κι όμως όχι. Για αυτό το συγκεκριμένο ερευνητικό πρόγραμμα έλαβε μια μεγάλη χρηματοδότηση. Ξέρουμε πλέον πιο πολλά πράγματα για τους μικροοργανισμούς και τα βακτήρια που ζούνε μέσα στα ηφαίστεια, στα βάθη των ωκεανών, στον βόρειο και στο νότιο πόλο, αλλά με τους παγετώνες που βρίσκονται κάτω από το Έβερεστ, στις Άνδεις, στις υψηλότερες οροσειρές του πλανήτη δεν είχε ασχοληθεί κανένας μέχρι τώρα.
Υπάρχει μάλιστα και μια πιο φιλοσοφική εικασία, ότι η ζωή ίσως να μην ξεκίνησε από τα βάθη των ωκεανών, αλλά ΝΑ ξεκίνησε από τα βουνά. Να σχηματίστηκαν οι πάγοι όλης της Γης πριν από εκατομμύρια χρόνια στη Γη και όταν άρχισαν να λιώνουν -και τα μεγάλα υψόμετρα είναι σημεία στα οποία η ακτινοβολία είναι ίσως πιο δυνατή- βρήκαν αυτοί οι μικρoοργανισμοί στο έδαφος τα ακραία περιβάλλοντα και τα κρύα νερά και σιγά-σιγά πέρασαν στα ποτάμια και κατρακύλησαν στα βάθη των ωκεανών. Αυτό βέβαια χρήζει συζήτησης, όμως ναι, δεν γνωρίζουμε πολλά για το ευρύτατο όλον της Γης, όπως αυτό υφίσταται στις υψηλότερες κορυφές, όσα γνωρίζουμε για τους ωκεανούς και την Ανταρκτική.
“Αλπικοί παγετώνες, vanising glaciers” ήταν πράγματι λοιπόν ο τίτλος του πρότζεκτ επειδή και οι παγετώνες λόγω της κλιματικής αλλαγής είναι υπό εξαφάνιση και δεν είναι μόνο τα έμβια όντα που απειλούνται από εξαφάνιση, είναι και τα πιο ‘άψυχα’ όντα όπως είναι οι παγετώνες, η διάβρωση των πετρωμάτων, που έχουν πολλαπλές επιπτώσεις.
Έτσι, ορμώμενοι από το γεγονός ότι στην Ελβετία τουλάχιστον, όπου οι αλλαγές είναι ιδιαίτερα καταγεγραμμένες, (μέχρι το 2050 υπολογίζουν ότι θα έχουν χάσει το 30% από τους παγετώνες, με όποιες συνέπειες θα έχει αυτό για το οικοσύστημα, την υδροηλεκτρική ενέργεια και σε διάφορους άλλους τομείς, π.χ τον τουρισμό), οι καθηγητές του Πολυτεχνείου της Λωζάνης είπαν πως όταν χάσουμε το νερό, θα χάσουμε και αυτή τη βιοποικιλότητα. Οπότε τώρα είναι μια καλή ευκαιρία να κάνουμε μια αποστολή σε όλον τον πλανήτη να δούμε τι βλέπουμε από εκεί κάτω, πόσα χρόνια είναι εκεί – είναι εκατομμύρια χρόνια;- αλλά και όχι μόνο.
Μια πιο φιλόδοξη παράμετρος είναι ότι μπορεί όταν έλιωσαν οι πάγοι στον Άρη και σε εξωπλανήτες να υπήρξαν -ή και να υπάρχουν- οι συνθήκες, ώστε να έχει σχηματιστεί ζωή και σε αυτά τα περιβάλλοντα.
ΕΡ. Πόσο χρόνο θα διαρκέσει η αποστολή και σε πόσες χώρες του πλανήτη είναι προγραμματισμένο να βρεθείτε μέχρι το 2021;
ΑΠ. Είμαστε μια αρκετά μεγάλη επιστημονική ομάδα στο σύνολο. Κι εμείς που κάνουμε τις αποστολές στην ύπαιθρο -ήμασταν στη Νέα Ζηλανδία- μια μικρότερη. Είμαστε τέσσερα άτομα με ερευνητές άλλους που πάντα με πλαισιώνουν, τώρα έχουμε την αποστολή στη Γροιλανδία, ένα καίριο σημείο για τις κλιματικές αλλαγές αφού οι πάγοι λιώνουνε πολύ πιο γρήγορα από ό,τι σε άλλες περιοχές, είναι ένα σημαντικό μέρος που καταγράφει τις κλιματικές αλλαγές του πλανήτη.
Αμέσως μετά τη Γροιλανδία θα πάμε στην οροσειρά του Καύκασου και ίσως μετά στις Άλπεις, αυτά για την πρώτη χρονιά. Μετά υπάρχουν ταξίδια στα Ιμαλάια, στις Άνδεις, στο Εκουαδόρ, τελευταία σε παγετώνες στην Ουγκάντα και στο Κιλιμάντζαρο, που είναι ήδη υπό εξαφάνιση και εξατμίζονται κυριολεκτικά χρόνο με τον χρόνο. Τη δε τρίτη χρονιά θα κλείσουν οι ερευνητικές αποστολές με μια επίσκεψη στα βουνά της Βόρειας Αμερικής, στην Αλάσκα και στον Καναδά. Εκ των πραγμάτων δεν μπορούμε να επισκεφτούμε όλους τους παγετώνες, αλλά με αυτό τον τρόπο θα έχουμε για πρώτη φορά στα επιστημονικά δεδομένα μια παγκόσμια καταγραφή για το πώς τα οικοσυστήματα αυτά αντιδρούν σε διάφορες περιοχές του πλανήτη και τι υπάρχει εκεί.
Είναι γύρω στις 15 χώρες στο σύνολο εκτός απροόπτου. Έτσι θα είμαι μαζί με τις δύο μεγάλες μου αγάπες -εκτός από την οικογένεια μου, τη γυναίκα και το γιό μου- που θα συνδυάσω, την ορειβασία και την επιστημονική έρευνα.
ΕΡ. Τι λοιπόν είναι στόχος θα μελετηθεί; Ποιοι είναι οι μικροργανισμοί που ελπίζετε πως θα βρείτε;
ΑΠ.Στους μικροοργανισμούς που θα μελετήσουμε θα γίνουν αναλύσεις για το DNA, το RNA, θα πάρουμε όλες τις δυνητικές πληροφορίες, με την τεχνολογία που υπάρχει σήμερα μπορείς να μελετήσεις ακόμη και από μονοκύτταρο οργανισμό το DNA του. Από εκεί και πέρα θα τεθούν και πιο επιστημονικά ζητήματα, αλλά και πιο φιλοσοφικά, δηλαδή υπάρχουν π.χ πιθανότητες να υπάρχουν παρόμοιοι μικροοργανισμοί και σε άλλους πλανήτες; Αυτά είναι ακόμη υπό διερεύνηση και θα πάρει κάποια χρόνια (σ.σ. να δοθούν απαντήσεις), γιατί οι αναλύσεις είναι χρονοβόρες, ειδικά για το γενετικό υλικό, για το DNA για να βγουν τα οριστικά αποτελέσματα.
Δεν παύει να είναι όμως ένα από τα ερευνητικά προγράμματα αιχμής, που ψάχνει να δει τη ζωή και από μια άλλη άποψη. Είναι μια τελευταία ευκαιρία να πάρουμε τις πληροφορίες που αυτοί οι μικρoοργανισμοί έχουν να μας δώσουν, γιατί αυτοί οι μικροoργανισμοί είναι αόρατοι, αλλά αν κανείς σκεφτεί μια περιοχή, που ξεκινά από την κορυφή του βουνού και φτάνει μέχρι τα βάθη της θάλασσας, οι μικροoργανισμοί που υπάρχουν εκεί πέρα σε αυτό το πολύ κρύο και καθόλου φιλόξενο θα έλεγα περιβάλλον, είναι η Μηχανική του Περιβάλλοντος. Από εκεί ξεκινά να γίνεται μετά η άλγη, να γίνονται διάφορες άλλες μεγαλύτερες κοινότητες οργανισμών, στη συνέχεια τα ψάρια, τα φυτά που υπάρχουν στα ποτάμια και στα δάση, οπότε, ναι, είναι κατά κάποιο τρόπο η αρχή πολλών οικοσυστημάτων εκεί πέρα κάτω από τους πάγους που λιώνουν με γρήγορους ρυθμούς: είναι άρα μιας πρώτης τάξης ευκαιρία να μάθουμε ό,τι έχει να μας δείξει η φύση εκεί πέρα πριν εξαφανιστούν από τη Γη τελείως.
ΕΡ. Συμμετέχεις και λόγω της εμπειρίας στην ορειβασία. Έχεις κατακτήσει και το Έβερεστ;
ΑΠ. Είναι οι δύο παράλληλοι μου βίοι. Προσπαθούσα χρόνια να κρατάω και τις ακαδημαϊκές μου σπουδές σε ένα καλό επίπεδο, αλλά και στην ορειβασία είμαι από τους λίγους Έλληνες που είχα την τύχη όχι μόνο να δω τον κόσμο από την κορυφή του Έβερεστ αλλά και να πάω σε πολλά όμορφα, απόμακρα, ενδιαφέροντα σημεία του πλανήτη και να γευτώ αυτές τις κορυφές. Κορυφές που τώρα θα πάω να δω ξανά, αλλά με άλλο μάτι, να δω τι κρύβεται κάτω από τους πάγους που πλαισιώνουν την κορυφή.
ΕΡ. Ένα ερώτημα που προκύπτει από την περιγραφή του προγράμματος είναι το αν θα έχουμε εξελίξεις σε τομείς όπως η φαρμακευτική, ή άλλα οφέλη. Τι ευρήματα θα μπορούσατε να φέρετε πίσω στις βαλίτσες σας, μετά από το ταξίδι, όπου θα “τρυγήσετε” τους παγετώνες σε 15 χώρες;
ΑΠ. Και αυτό το ερώτημα έχει διττή προσέγγιση, από καθαρά επιστημονικής πλευράς πάμε να δούμε αυτό, αν υπάρχει μια ενιαία κοινότητα μικροοργανισμών παγκοσμίως, που βρίσκεται κάτω από αυτούς τους παγετώνες ή αν π.χ αυτά που θα δούμε στη Νέα Ζηλανδία έχουν διαφορά από αυτά που θα δούμε στις Άλπεις. Εκεί θα τεθούν άλλα ερωτήματα, όπως γιατί να διαφέρουν τα μικρόβια και οι μικρoοργανισμοί που βρίσκονται στα Ιμαλάια από εκείνους που θα βρούμε στις Άνδεις ή στον Καύκασο.
Αν δεν υπάρχει μια ενιαία τέτοια κοινότητα, που κατά κάποιον τρόπο να χαρακτηρίζει και ένα κοινό DNA για τον πλανήτη Γη, τότε θα μπούνε και άλλα ερωτήματα που έχουν να κάνουν με τις λιθοσφαιρικές πλάκες, τις κλιματικές αλλαγές, γιατί κάποια από αυτά τα ευρήματα μπορούν να υπάρχουν ακόμη και εκατομμύρια χρόνια εκεί. Και αυτό είναι και το δεύτερο ερώτημα: θέλουμε να μάθουμε ποιος είναι εκεί έξω κάτω από τους πάγους και για πόσο καιρό έχει βρεθεί εκεί.
Μαζί με τα υπόλοιπα ευρήματα που υπάρχουν από τα βάθη των ωκεανών, οι απαντήσεις στα παραπάνω ερωτήματα μπορούν να συνδυαστούν και με πιο φιλοσοφικό τρόπο στο “από που τελικά προήλθε η ζωή σε αυτό τον πλανήτη;”. Είναι κάτι που μπορεί να μην έχει και τόσο άμεσο ενδιαφέρον για την καθημερινότητά μας, αλλά έχει σχέση με το ότι, για παράδειγμα, τελευταία ο άνθρωπος ψάχνει να δει εναγωνίως αν υπάρχει ζωή στον πλανήτη Άρη ή σε πλανήτες έξω από το ηλιακό μας σύστημα.
Έτερο κομμάτι που έχει ενδιαφέρον είναι η βιοτεχνολογία που ακολουθεί αυτή την έρευνα. Παλαιότερα είχαν βρεθεί κάποια βακτήρια τα οποία σήμερα χρησιμοποιούνται ευρέως για αντιβιοτικά αλλά και σε άλλες εφαρμογές ιατρικής και βιοτεχνολογίας. Αυτή είναι η δεύτερη διάσταση του εγχειρήματος, το τι δηλαδή θα αφήσουμε μετά, αφού κάποιο από αυτό το DNA θα διατηρηθεί στο Πολυτεχνείο της Λωζάνης, οπότε αυτοί οι τύποι οργανισμών είναι τόσο ανθεκτικοί που τους… αρέσει να ζουν σε ένα περιβάλλον τόσο κρύο και όπου δεν έχει και πολύ φως όλο το χρόνο, ίσως έχουν να μας πούνε κάτι γενετικά για κάποιες ιατρικές εφαρμογές και φάρμακα. Μπορεί να σώσουν στο μέλλον ζωές, αν (οι επιστήμονες τους) επεξεργαστούν κατάλληλα.
Περισσότερα για το πρόγραμμα στο https://actu.epfl.ch/news/epfl-goes-to-new-zealand-to-study-melting-glaciers/
Σωτήρης Κυριακίδης
