Σε όλη του τη ζωή πάλευε να …ορίσει (μέσα του) τα όρια «του έρωτα και της Ιστορίας», έγραψε (κι έκανε) επανάσταση με τον ιδιαίτερο λόγο του, αγάπησε τον Άλλον -τον Άνθρωπο, ανεξαρτήτως εθνικής, φυλετικής ή άλλης ταυτότητας- κι αγαπήθηκε με πάθος απ’ όσους είχαν το προνόμιο να βρεθούν στο πλάι του.
«Έλληνας και Ρωμιός, με την ιδιαιτερότητα του Θεσσαλονικιού», όπως συνήθιζε να λέει, αλλά κυρίως κοσμο-ΠΟΛΙΤΗΣ, απ’ αυτούς που καταφέρνουν να αφήσουν ανεξίτηλο το στίγμα τους απ’ όπου κι αν περάσουν. Ιστορικός, ποιητής, συγγραφέας κι ένας από τους πλέον αξιόλογους εκπροσώπους της Αριστερής διανόησης της μεταπολεμικής λογοτεχνίας της Θεσσαλονίκης, ο Κωστής Μοσκώφ (1939-1998) ήταν σίγουρα ο αγαπημένος «χαουάγκα» των Αιγυπτίων. Οι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούν τον όρο αυτό προσδιορίζοντας κάποιον με διαφορετική εθνική ταυτότητα.
Στην οδό Αΐσα α(λ) Ταϊμουρίγια του Καΐρου, που πήρε το όνομά της από τη μητέρα του Ismail Khedive, κυβερνήτη της Αιγύπτου την περίοδο 1863-1879, οι περίοικοι θυμούνται ακόμα με νοσταλγία τον άνδρα με την ευθυτενή κορμοστασιά, το ζεστό βλέμμα και την ανεπιτήδευτη ευγένεια, που ως μορφωτικός ακόλουθος της Ελλάδας στην Αίγυπτο και εκπρόσωπος του Ελληνικού Ιδρύματος Πολιτισμού στη Μέση Ανατολή «σφράγισε» την εποχή του κι άφησε ανεκτίμητη «προίκα» πίσω του την ευρεία διάδοση της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας και του ελληνικού πολιτισμού, τις μεταφράσεις σπουδαίων ελληνικών λογοτεχνικών έργων στην αραβική, τα «Καβάφεια» και τόσα άλλα που δεν μπορούν να «χωρέσουν» σε λίγες μόνο γραμμές. Επί ημερών του, έργα του Καζαντζάκη, του Τσίρκα, του Καβάφη, του Ρίτσου και του Κύπριου Νίκου Νικολαΐδη μεταφράστηκαν στην αραβική, ενώ η διδασκαλία των ελληνικών κατάφερε να σπάσει το «φράγμα» και να μπει ακόμα και στο πανεπιστήμιο του αλ Άζχαρ, του «λίκνου» των ισλαμικών σπουδών στον αραβικό κόσμο. Ο Μανώλης Μαραγκούλης, καθηγητής της μέσης εκπαίδευσης την περίοδο εκείνη στο Κάιρο, ήταν αυτός που ανέλαβε να διδάξει ελληνικά στο αλ Άζχαρ κι έπειτα από συντονισμένες προσπάθειες του Μοσκώφ και του ίδιου, τα ελληνικά από προαιρετικό μάθημα έγιναν υποχρεωτικό! Ο δε ελληνιστής Χάμντι Ιμπραχίμ, με τον οποίο ο Μοσκώφ συνεργάστηκε στενά στις μεταφράσεις των έργων των μεγάλων Ελλήνων συγγραφέων και ποιητών (όπως και με τον Ναΐμ Ατίγια), μιλούσε πάντα για την αγωνία του Μοσκώφ να βοηθήσει τα τμήματα των κλασικών σπουδών στα αιγυπτιακά πανεπιστήμια.
Ο Κωστής Μόσκο με τη σύντροφό του Πόπη
Η αγάπη με τη μητέρα του κόσμου
Ο Κωστής Μοσκώφ αγάπησε τη μεγάλη χώρα του Νείλου, την «Ουμ ελ Ντούνια» (μητέρα του κόσμου), όπως αποκαλούν την πατρίδα τους οι Αιγύπτιοι, κι εκείνη τού το ανταπέδωσε σε κάθε επίπεδο. Για τους Αιγύπτιους, ο «χαουάγκα» Μοσκώφ είναι ο άνθρωπος που τους άνοιξε ένα «παράθυρο» στα ελληνικά Γράμματα και τον πολιτισμό και, το σημαντικότερο, τους αγκάλιασε και τους έβαλε στη μεγάλη «οικογένεια» της καρδιάς του. Για όλους είχε μια ζεστή «αγκαλιά»· για τους συνεργάτες του, τον Αμπντάλλα, τις κατά καιρούς γραμματείς του (Αιγυπτιώτισσες και μη), τη Μόνα, την οικιακή του βοηθό, τον Αΐμαν, τον Μοχάμεντ, αλλά και για τους φτωχούς φελουκιέρηδες του Ασουάν, σε κάποιους από τους οποίους φέρεται να δώρισε φελούκες ως (αντί)δωρο της αγάπης τους, αλλά κυρίως του αυξημένου αισθήματος αλληλεγγύης προς τον Άνθρωπο, που τον διέκρινε σε όλη του τη ζωή.
Ήταν τέτοια η λάμψη της προσωπικότητας του Κωστή Μοσκώφ, που ο Οσάμα ελ Μπαζ, σύμβουλος του (τότε) προέδρου Μουμπάρακ και φανατικός καβαφικός, άνοιγε διάπλατα τις πόρτες του γραφείου του για να τον δεχθεί και να συζητήσουν την κατάσταση στη Μέση Ανατολή. Το ίδιο έκανε και ο Φαρούκ Χόσνι (υπουργός Πολιτισμού της Αιγύπτου), λάτρης του ελληνικού πολιτισμού.
Δεν ήταν, όμως, μόνο οι παντός είδους «επίσημοι», που γοητεύονταν από την προσωπικότητά του. Στο Χαν ελ Χαλίλι, οι ιδιοκτήτες του θρυλικού καφέ «ελ Φισάουι» (εκεί όπου ο νομπελίστας συγγραφέας Ναγκίμπ Μαχφούζ συνέγραψε ορισμένα από τα έργα του) θυμούνται τον Μοσκώφ να πίνει τσάι με δυόσμο και να παρατηρεί μέσα από τους τεράστιους καθρέφτες του τις πολύχρωμες φυλές των τουριστών να απολαμβάνουν τον ναργιλέ τους υπό τον ήχο της θρυλικής Ουμ Καλσούμ, της αοιδού που οι συναυλίες της έκαναν ακόμη κι αυτόν τον μεγάλο Γκαμάλ Αμπντέλ Νάσερ να αφήνει για λίγο κατά μέρος την πολιτική δράση για να ακούσει τη μοναδική φωνή της.
Ο Κωστής Μοσκώφ συνομιλεί με τον Γάλλο ποιητή, μυθιστοριογράφο και δημοσιογράφο Λουί Αραγκόν (αριστερά). Είναι το 1981, στη Θεσσαλονίκη.
ο… επίλογος
Τον επίλογο της ζωής του ο Κωστής Μοσκώφ τον έγραψε στο Κάιρο και τον ενσωμάτωσε στο έργο του «Η Σάρκα σου όλη»: «Το ταξίδι φαίνεται πως τελείωσε. Το καράβι μας πλέει τώρα στη Χοάνη Σου. […] Τα κύτταρά σου ωστόσο κοχλάζουνε, αρνούνται να υποταγούν στις εντολές του Ενός ― Εκείνου του ολόκληρου. Αρνούνται να αποδεχτούν το τέλος του ταξιδιού…».
Λίγο προτού φύγει από τη Νειλοχώρα, καταβεβλημένος από την ασθένεια που τον ταλαιπωρούσε, είχε καταλάβει το επερχόμενο τέλος και στους γραμματείς του, τον Αμπντάλλα και τη Σοφία, που τον ξεπροβόδισαν, άφησε στερνή παρακαταθήκη «…να αγαπάτε την Αίγυπτο και να με θυμάστε».
*Η Σοφία Παπαδοπούλου υπήρξε συνεργάτης του Κωστή Μοσκώφ, στο Κάιρο, από τα τέλη του 1997 έως το τέλος της ζωής του.
*Τις φωτογραφίες διέθεσαν στο ΠΡΑΚΤΟΡΕΙΟ ο Μανώλης Μαραγκούλης και η Αμίνα Μοσκώφ.
