Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ μπορεί να εκτιμά πως από τον Αύγουστο του 2018 η Ελλάδα έχει αφήσει πίσω της τα μνημόνια και πως η οικονομία… έρχεται, ωστόσο μελέτη της Alpha Bank που αναδεικνύει τις σοβαρές επιπτώσεις της μεγάλης κρίσης τόσο στα αδύναμα οικονομικά στρώματα, όσο και στη μεσαία τάξη, έρχεται να καταρρίψει όλα τα «πυροτεχνήματα» του Αλέξη Τσίπρα.
Το 20,2% σε κίνδυνο φτώχειας
Σύμφωνα με τα στοιχεία της Έρευνας Εισοδήματος και συνθηκών Διαβίωσης των Νοικοκυριών (2018) της Ελληνικής Στατιστικής Υπηρεσίας (ΕΛΣΤΑΤ), το ποσοστό του πληθυσμού που βρισκόταν το 2017 σε κίνδυνο φτώχειας διαμορφώθηκε στο 20,2%, μετά τις κοινωνικές μεταβιβάσεις.
Το ποσοστό αυτό αφορά στα άτομα που ζουν σε νοικοκυριά των οποίων το συνολικό ισοδύναμο διαθέσιμο εισόδημα είναι χαμηλότερο του 60% του εθνικού διαμέσου ισοδύναμου διαθέσιμου εισοδήματος. Πρόκειται συνεπώς για ένα μέτρο σχετικής φτώχειας και υπό αυτήν την έννοια αποτελεί ένδειξη της ανισότητας στον πληθυσμό αλλά και του κινδύνου κοινωνικού αποκλεισμού. Το ποσοστό πληθυσμού σε κίνδυνο φτώχειας στην Ελλάδα ήταν 19,6% το 2005 και αυξήθηκε σταδιακά έως το 2012, φθάνοντας σε στο 23,1%, βαίνοντας μειούμενο από το 2014 και μετά. Η μικρή κάμψη του ποσοστού φτώχειας που καταγράφεται από το 2014, συνδέεται κυρίως με τη μείωση της ανεργίας από το Φθινόπωρο του 2013 και μετά.
Μεγάλο το πλήγμα για την μεσαία τάξη
Παράλληλα όμως τα τελευταία χρόνια, τόσο στη χώρα μας όσο και παγκοσμίως, φαίνεται ότι έχει πληγεί σημαντικά η μεσαία τάξη, φαινόμενο που έχει τεθεί στο μικροσκόπιο διεθνών οργανισμών, όπως ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ) και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο.
Το επίπεδο διαβίωσης της μεσαίας τάξης συνιστά ένα κρίσιμο μέγεθος, αφού αποτελεί σημαντικό στοιχείο μίας εύρυθμης οικονομίας και μιας κοινωνίας που χαρακτηρίζεται από συνοχή (OECD, Under Pressure: The Squeezed Middle Class, Απρίλιος 2019). H μεσαία τάξη συμβάλλει σημαντικά στην κατανάλωση, στηρίζει σημαντικό μέρος των επενδύσεων στους τομείς της εκπαίδευσης, της υγείας και της αγοράς ακινήτων, ενισχύει την παραγωγικότητα, ενώ υποστηρίζει και το σύστημα κοινωνικής ασφάλισης μέσω της πληρωμής φόρων.
Επιπλέον, σε κοινωνικό επίπεδο έχει παρατηρηθεί ότι η ισχυρή μεσαία τάξη συνδέεται με την ενίσχυση της εμπιστοσύνης, την πολιτική σταθερότητα και τα χαμηλά ποσοστά εγκληματικότητας.
Σημαντικό έξοδο η στέγαση
Σύμφωνα με την έρευνα του ΟΟΣΑ, τα τελευταία τριάντα χρόνια το επίπεδο ζωής της μεσαίας τάξης στις χώρες μέλη παραμένει σταθερό ή έχει επιδεινωθεί, ενώ οι ευκαιρίες που διαθέτουν πλέον τα νοικοκυριά χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος να ανέλθουν στην εισοδηματική κλίμακα είναι περιορισμένες σε σχέση με το παρελθόν. Το κόστος ζωής είναι συγκριτικά υψηλότερο, διότι οι τιμές στη στέγαση, την υγεία και την εκπαίδευση έχουν αυξηθεί με υψηλότερο ρυθμό σε σύγκριση με τον πληθωρισμό, αλλά και με το ρυθμό μεταβολής των αποδοχών. Ειδικά σε ό,τι αφορά τα έξοδα που αντιμετωπίζουν τα νοικοκυριά της μεσαίας τάξης, η στέγαση είναι από τους σημαντικότερους παράγοντες καθώς υπολογίζεται ότι απορροφά περίπου το ένα τρίτο του διαθέσιμου εισοδήματος, έναντι ενός τετάρτου αντίστοιχα τη δεκαετία του 1990. Αποτέλεσμα των ανωτέρω είναι η αβεβαιότητα και το αίσθημα ανασφάλειας ως προς την αντιμετώπιση των καθημερινών αναγκών ή ακόμη και η αύξηση του χρέους των νοικοκυριών σε επίπεδο μη βιώσιμο μακροπρόθεσμα.
Οι ορισμοί για τη μεσαία τάξη ποικίλουν και κατά περίπτωση περιλαμβάνουν και ποιοτικά χαρακτηριστικά, όπως το επάγγελμα, η κατάσταση απασχόλησης και η κουλτούρα. Για τους σκοπούς του παρόντος Δελτίου έχει υιοθετηθεί ο ορισμός του ΟΟΣΑ, σύμφωνα με τον οποίο ως «μεσαία εισοδηματική τάξη» ορίζεται ο πληθυσμός του οποίου το εισόδημα κυμαίνεται μεταξύ 75% και 200% του διαμέσου ετήσιου εισοδήματος του πληθυσμού κάθε χώρας.
Η Ελλάδα διαθέτει την πιο φτωχή μεσαία τάξη
Στην Ελλάδα, το ετήσιο εισόδημα ενός μονοπρόσωπου νοικοκυριού που ανήκει στη μεσαία τάξη κυμαίνεται μεταξύ $7.894 και $21.050 (σε όρους αγοραστικής δύναμης 2010), γεγονός που κατατάσσει τη χώρα μας στις τελευταίες θέσεις μεταξύ των χωρών-μελών του ΟΟΣΑ. Επιπλέον, το ποσοστό του πληθυσμού που ανήκει στη μεσαία τάξη στην Ελλάδα φθάνει το 57,1%, έναντι 61,6% κατά μέσο όρο στις χώρες-μέλη του ΟΟΣΑ, το οποίο μάλιστα έχει μειωθεί κατά περίπου τρεις ποσοστιαίες μονάδες από τα μέσα της δεκαετίας του 1980 (64%). Το ποσοστό του πληθυσμού που βρίσκεται στη χαμηλότερη από τη μεσαία εισοδηματική τάξη (δηλαδή αμείβεται με λιγότερο από το 75% του διαμέσου εισοδήματος) στην Ελλάδα είναι 32%, ενώ το ποσοστό του πληθυσμού που ανήκει στην υψηλότερη από τη μεσαία τάξη (δηλαδή έχει αποδοχές ανώτερες του 200% του διαμέσου εισοδήματος) διαμορφώνεται σε 11%.
Ενδιαφέρον επίσης παρουσιάζει το ποσοστό του πληθυσμού ανεξάρτητα από το πραγματικό του εισόδημα, που θεωρεί ότι ανήκει στη μεσαία τάξη. Ενδεικτικό είναι ότι στις χώρες του ΟΟΣΑ, το ποσοστό του πληθυσμού που «αυτοπροσδιορίζεται» ως μεσαία τάξη ισούται με 65,7%, ενώ στην Ελλάδα το ποσοστό αυτό σχεδόν ταυτίζεται με το «μετρούμενο» σύμφωνα με τον ορισμό του ΟΟΣΑ (57%).
Οι επιπτώσεις στην οικονομία
Το υψηλό ποσοστό νοικοκυριών σε κίνδυνο φτώχειας, παρά τη μείωσή του, καθώς και η ανισοκατανομή του εισοδήματος έχουν σημαντικές κοινωνικές και οικονομικές συνέπειες.
Συγκεκριμένα:
Πρώτον, στρεβλώνουν τη συναλλακτική διαδικασία, καθώς αυξάνεται το ποσοστό των νοικοκυριών που δηλώνει δυσκολία στην αποπληρωμή των υποχρεώσεών του εντός προθεσμίας, είτε αυτές αφορούν στην εξυπηρέτηση δανείων, είτε στην πληρωμή πάγιων λογαριασμών. Σημειώνεται ότι, σύμφωνα με τη σχετική ανακοίνωση της ΕΛΣΤΑΤ για την υλική υστέρηση και τις συνθήκες διαβίωσης των νοικοκυρών για το 2017, τα ποσοστά των φτωχών νοικοκυριών τα οποία δυσκολεύονται να αποπληρώσουν έγκαιρα τις δόσεις των πιστωτικών καρτών και των δανείων τους, των πάγιων λογαριασμών και των ενοικίων για την κατοικία ή την δόση του στεγαστικού τους δανείου ανέρχονται στο 71,2%, 56,5% και 53% του συνόλου αντίστοιχα. Τα εν λόγω ποσοστά είναι σημαντικά χαμηλότερα ωστόσο σε σχέση με το 2016 (85%, 62,3% και 63,4% αντίστοιχα).
Δεύτερον, θέτουν σε κίνδυνο τους δημοσιονομικούς στόχους, καθώς εξασθενούν τη δυνατότητα των νοικοκυριών να καλύψουν τις φορολογικές τους υποχρεώσεις, ενώ έχουν ως αποτέλεσμα τη συσσώρευση των εκκρεμών φορολογικών υποχρεώσεων των ιδιωτών προς το δημόσιο.
Τρίτον, θέτουν προσκόμματα στην οικονομική ανάπτυξη, καθώς αυξάνουν τη διαρροή του εξειδικευμένου ανθρώπινου δυναμικού στο εξωτερικό (brain drain), με αποτέλεσμα η χώρα να υφίσταται απώλειες πολύτιμου ανθρωπίνου κεφαλαίου, αλλά και μειωμένες εισφορές στην κοινωνική ασφάλιση.
Τέταρτον, οδηγεί στην υποεπένδυση σε ανθρώπινο κεφάλαιο (under-investment in human capital), καθώς μεγάλο μέρος των φτωχότερων νοικοκυριών αδυνατεί να χρηματοδοτήσει τα έξοδα σπουδών εκτός του τόπου κατοικίας.
Πέμπτον, οι κοινωνικές ανισότητες και το ποσοστό φτώχειας, σε συνδυασμό με την μακροχρόνια ανεργία και την υψηλή ανεργία των νέων έχουν αρνητικές επιδράσεις στην κοινωνική συνοχή.
