Σε ένα ναυπηγείο περιμένει να βρει κανείς φύλακες, εργάτες και ναυπηγούς. Αλλά εάν σε μια από τις μονάδες της ναυπηγοεπισκευαστικής ζώνης του Περάματος βρίσκει και έναν βιολόγο, είναι επειδή εκεί «επιμηκύνεται, μετασκευάζεται και εκσυγχρονίζεται», σύμφωνα με την επίσημη ανακοίνωση του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιων Ερευνών, το ερευνητικό σκάφος «Φιλία». Και ο βιολόγος Θανάσης Μαχιάς που μας υποδέχεται στον αριθμό 74 της λεωφόρου Δημοκρατίας, στο Πέραμα, είναι ταυτισμένος με την ιστορία αυτού του σκάφους που πραγματοποιεί έρευνες στο Αιγαίο από το 1987.
Ο ίδιος ήταν παρών στο πρώτο ταξίδι του σκάφους που θα ονομαζόταν «Συμμαχία» επειδή είχε κατασκευαστεί χάρις στη χρηματοδότηση από το νατοϊκό πρόγραμμα Science for Stability. Καθώς όμως ο Ψυχρός Πόλεμος δεν είχε ακόμη τελειώσει, το όνομα θεωρήθηκε μάλλον φορτισμένο γεωπολιτικά και έτσι προτιμήθηκε ένα όνομα που θα έστελνε παράλληλα και ένα μήνυμα συναδέλφωσης. Το «Φιλία» πάντως δεν απέφυγε την γεωπολιτική ένταση. Το παρθενικό του ταξίδι συνέπεσε με την έξοδο στο Αιγαίο του τουρκικού ερευνητικού σκάφους «Σισμίκ» που έγινε η αφορμή να προκληθεί μια από τις πλέον σοβαρές κρίσεις στην ιστορία των ελληνοτουρκικών σχέσεων.
«Αποκλειστήκαμε 40 μέρες στην Καβάλα» θυμάται σήμερα ο Θανάσης Μαχιάς μιλώντας στο ΑΠΕ ΜΠΕ. Το «Φιλία» τότε, αλλά και τα χρόνια που ακολούθησαν, φιλοξενούσε το επταμελές του πλήρωμα και έξι επιστήμονες. Με την επιμήκυνσή του, κατά πέντε μέτρα, θα μπορεί να φιλοξενεί τους διπλάσιους. Παράλληλα, θα εκσυγχρονιστούν τα όργανά του, τόσο τα ναυτιλιακά όσο και τα επιστημονικά, και θα ενισχυθεί με γερανούς που είναι απαραίτητοι για τις έρευνες. Είναι αλλαγές που φέρνουν στο νου το «παράδοξο του Θησέα»: Εάν, προκειμένου να διατηρηθεί ένα πλοίο, αντικατασταθούν τα μέρη του, το πλοίο παραμένει το ίδιο ή γίνεται κάποιο άλλο;
Το ερώτημα απασχόλησε πολλούς φιλοσόφους – από τον Πλούταρχο της κλασικής αρχαιότητας έως τον Τζον Λοκ του Διαφωτισμού. Το μετασκευασμένο «Φιλία» θα είναι το ίδιο με εκείνο που έπλεε στα νερά του Αιγαίου, και κάποιες φορές και σε εκείνα της Μεσογείου για να φτάσει ως τη Λιβύη, τουλάχιστον τις μισές ημέρες του χρόνου για πάνω από σαράντα χρόνια; Ο Θανάσης Μαχιάς περιγράφει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ αυτό που ήταν το «Φιλία» πριν κοπεί στη μέση με χειρουργική ακρίβεια για να προστεθεί το κομμάτι της επέκτασης για να φτάσει το μήκος του σκάφους από τα 26 στα 31 μέτρα. Δίπλα στο πιλοτήριο υπήρχε ένα ηλεκτρονικό εργαστήριο που διέθετε μόλις τρεις πρίζες. «Το νέο εργαστήριο θα έχει περισσότερες από εβδομήντα» αναφέρει ο Θανάσης Μαχιάς καθώς εκτελεί χρέη ξεναγού στο σκάφος. «Στο δεύτερο επίπεδο», λέει ακόμη, «ήταν η τραπεζαρία και ακόμη ένα εργαστήριο». Ακόμη πιο κάτω ήταν οι κουκέτες.
«Στην ουσία κοιμόμασταν κάτω από το νερό» λέει. Όταν ερωτάται εάν ήταν εύκολο για έναν βιολόγο να προσαρμοστεί στις απαιτήσεις της ναυτικής ζωής, ο Θανάσης Μαχιάς χαμογελάει: «Με το “ Φιλία” αγάπησα τη θάλασσα ακόμη περισσότερο» απαντά. Λέει ακόμη πως με την επέκταση θα μπορούν να εργαστούν διαφορετικές επιστημονικές ομάδες στο «Φιλία» και για διαφορετικά επιστημονικά πεδία – από εκείνο της αλιείας και της ωκεανογραφίας έως εκείνο της ρύπανσης. Ο ίδιος, ως βιολόγος, συμμετείχε σε πολλές έρευνες μέτρησης του πληθυσμού των ψαριών από την οποία κρίνεται η υγεία του θαλάσσιου οικοσυστήματος.
Για να επιστρέψει το «Φιλία» στις θάλασσες θα χρειαστούν τουλάχιστον δυο μήνες ακόμη. Εκεί όπου άλλοτε ήταν το εργαστήριο, τώρα κρέμονται καλώδια από την οροφή. Στο ξύλινο πιλοτήριο μόνο το πηδάλιο δείχνει σε καλή κατάσταση. Και ο Δημήτρης Ανιφαντάκης, ο ναύκληρος εδώ και 14 χρόνια του «Φιλία», ξηλώνει τώρα με έναν λοστό τα ξύλα στο κατάστρωμα της πλώρης για να αντικατασταθούν με νέα. «Χρειάζομαι ακόμη δυο ημέρες για να τελειώσω» λέει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ καθώς εργάζεται εκεί όπου άλλοτε χειριζόταν την άγκυρα. Την ίδια ώρα, οι οξυγονοκολλητές της ομάδας κάνουν τη δική τους δουλειά στις λαμαρίνες της επέκτασης. Κάποιος μετράει και σχεδιάζει με μια κιμωλία στη λαμαρίνα ύψη και τομές. Πόση ζωή ακόμη όμως θα κερδίσει το «Φιλία» με την μετασκευή του; «Τουλάχιστον μια δεκαετία» απαντά μιλώντας στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής Μανόλης Σαμουηλίδης που έχει την επίβλεψη του έργου εκ μέρους του Τμήματος Ναυπηγών του Πολυτεχνείου.
Και η δυσκολία του εγχειρήματος; «Μια βασική δυσκολία είναι πως όταν ανοίγεις ένα πλοίο δεν ξέρεις ποτέ τι θα βρεις μέσα. Έπειτα, είναι μια πρόκληση η διαμόρφωση ενός περιορισμένου εκ των πραγμάτων χώρου που όμως θα πρέπει να εξυπηρετήσει μεγάλες ανάγκες. Δεν είναι μόνο κόβω και βάζω, είναι και τι κάνω τον χώρο αυτόν. Μια άλλη πρόκληση, τέλος, είναι η σωστή ευθυγράμμιση» απαντά. Έχουν περάσει ήδη δέκα μήνες από την υποβολή των σχεδίων και άλλοι έξι από την έγκρισή τους, ενώ το «Φιλία» πέρασε την πύλη του ναυπηγείου πριν από ένα μήνα για να καταλάβει τον δικό του χώρο ανάμεσα σε άλλα πλοία που επισκευάζονται – από μικρά επιβατηγά ως θαλαμηγούς.
Σύμφωνα με το ΕΛΚΕΘΕ, το κόστος της μετασκευής, επέκτασης και εκσυγχρονισμού του «Φιλία» θα φτάσει το 1,3 εκατ. ευρώ, ενώ το πρόγραμμα περιλαμβάνει επίσης τον εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού του συνόλου του ελληνικού ερευνητικού στόλου καθώς και τη χρηματοδότηση της χρήσης του «Φιλία» από άλλους φορείς, ανεβάζοντας το συνολικό ύψος του προγράμματος στα 3,1 εκατ. ευρώ. Ανάμεσα σε άλλα, το μετασκευασμένο «Φιλία» θα μπορεί να κάνει πλέον 3D απεικονίσεις του βυθού και τρισδιάστατη χαρτογράφηση του πυθμένα του.
Αυτή θα είναι η νέα ζωή του «Φιλία» αλλά και του βιολόγου Θανάση Μαχιά και των υπόλοιπων επιστημόνων που εργάζονται στα ερευνητικά πλοία. «Έχει και ναυτικές εργασίες η ζωή στο πλοίο για έναν επιστήμονα;» ερωτάται ο ίδιος. «Ο χειρισμός των μηχανημάτων είναι αυστηρά υπόθεση του πληρώματος, εμείς το πολύ μέχρι τα δίχτυα» απαντά γελώντας καθώς περιεργαζόμαστε τις ογκώδεις βίντσιες του «Φιλία».
Δ.Π.
