Από τις κινητοποιήσεις του Μάη 1968 ως το 1970, οπότε ξεκίνησε η συζήτηση για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών, μέχρι το 1986, με την ποινικοποίηση του βιασμού μόνον στην εξώγαμη συνουσία – διότι εντός του ζευγαριού ο εξαναγκασμός σε συνουσία ήταν συζυγικό καθήκον – ως το νόμο του 2006, που αναγνώριζε για πρώτη φορά τον βιασμό εντός γάμου, όμως εισήγαγε τον θεσμό της διαμεσολάβησης μεταξύ συζύγων, παραβλέποντας ότι οι εντάσεις ήταν συνεχείς και οι ρόλοι μοιρασμένοι μεταξύ θύτη και θύματος, και ως το 2019, οπότε έγινε η άρση της παραγραφής του εγκλήματος μετά την ενηλικίωση του θύματος, καταργήθηκαν οι λόγοι τιμής ως δικαιολογία του βιασμού, δόθηκε στον εισαγγελέα η δυνατότητα να λαμβάνει περιοριστικά μέτρα κατά του θύτη, ποινικοποιήθηκε ο ακρωτηριασμός των γυναικών γεννητικών οργάνων και ρυθμίσθηκε ως έγκλημα η παρενοχλητική παρακολούθηση, ο δρόμος ήταν μακρύς, γεμάτος αγώνες του Φεμινιστικού – Γυναικείου Κινήματος, αλλά και αντιστάσεις: πολιτικές, οικονομικές, αλλά και από την κοινή γνώμη.
Και τώρα, που οι νόμοι θεσπίστηκαν, που οι πολιτικές για την καταπολέμηση της έμφυλης βίας σε βάρος των γυναικών αναπτύχθηκαν, ήρθε η στιγμή «η κοινωνία να προχωρήσει από τη γενική παραδοχή στην υιοθέτηση των απόψεων αυτών στην καθημερινότητα», τόνισε η Μαρία Μουσμούτη, η Εκτελεστική Διευθύντρια του Κέντρου Ευρωπαϊκού – Συνταγματικού Δικαίου (Ίδρυμα Τσάτσου), σε χθεσινοβραδινή εκδήλωση για την έμφυλη βία και τον σεξισμό.
Σε αυτήν την προσπάθεια εφαρμογής στην καθημερινότητα εντάσσονται δύο προγράμματα που υλοποιεί το Ίδρυμα Τσάτσου, σε συνεργασία με τη ΓΓ Οικογενειακής Πολιτικής και Ισότητας και των Φύλων, το ΕΚΠΑ και τους Γιατρούς του Κόσμου. Το πρόγραμμα στο οποίο συμμετέχει το ΕΚΠΑ εκπαιδεύει γυναίκες πολιτικούς, ή υποψήφιες πολιτικούς, σε τρόπους διαχείρισης των περιστατικών σεξισμού στη δημόσια ζωή. Στο πρόγραμμα στο οποίο συνεργάζεται με τους Γιατρούς του Κόσμου και αφορά πρόσφυγες-μετανάστες, παρέχονται σεμινάρια σε επαγγελματίες (ιατρικό προσωπικό, ψυχολόγους, κοινωνικούς λειτουργούς, νομικούς…) που εργάζονται στο πεδίο (Κέντρα Φιλοξενίας, ΚΥΤ, ενοικιαζόμενα διαμερίσματα του προγράμματος «Εστία») προκειμένου να μπορούν να εντοπίζουν, να διαχειρίζονται και να προλαμβάνουν περιστατικά έμφυλης βίας.
Ενδυνάμωση επαγγελματιών και προσφύγων στην Ελλάδα
Μιλώντας για τη συνεργασία με το Ίδρυμα Τσάτσου, ο Αναστάσιος Υφαντής, επιχειρησιακός διευθυντής των Γιατρών του Κόσμου Ελλάδας, σημείωσε ότι η συνεργασία στις εκπαιδευτικές ανάγκες εξελίσσεται ήδη δυο χρόνια και ότι στο πλαίσιο του έργου EMPOWER-REF (www.empowerref.gr) ξεκινούν τον Φεβρουάριο εκπαιδευτικά προγράμματα για επαγγελματίες πρώτης γραμμής.
Όπως σημείωσε, κατά τη διάρκεια της προσφυγικής κρίσης, οι οργανώσεις αντιμετώπισαν έλλειψη κατάλληλης οργάνωσης και ανάπτυξης μέτρων πρόληψης της έμφυλης βίας, λόγω της έλλειψης προετοιμασίας, πολλές φορές της άγνοιας και της έλλειψης εκπαίδευσης. Αυτή τη στιγμή, είπε, «έχουμε περίπου 100.000 αιτούντες πολιτικό άσυλο, μεταξύ των οποίων οι 25.000 είναι γυναίκες και οι 40.000 ανήλικα παιδιά και έφηβοι».
Αλλά, οι πολιτικές προστασίας από τη σεξουαλική εκμετάλλευση, την κακοποίηση και την παρενόχληση απαιτούν σεβασμό και από τις εμπλεκόμενες υπηρεσίες και οργανώσεις, από τον διευθυντή μέχρι τον προμηθευτή υλικών. «Διαφορετικά δεν πας πουθενά και δεν μπορείς να αξιώσεις πολιτική αλλαγή».
«Για τους διεθνείς οργανισμούς, είναι πολύ σημαντική η ανάπτυξη πολιτικών προστασίας, πρόληψης και μηδενικής ανοχής εντός των οργανώσεων. Γίνεται πλέον μεγάλη συζήτηση, διότι έχουν ξεσπάσει σκάνδαλα” είπε. Υπενθύμισε το σκάνδαλο της Oxfam, η αποστολή της οποίας στην Αϊτή νοίκιαζε, με χρήματα που προορίζονταν για ανθρωπιστικό έργο, βίλες, όπου γίνονταν όργια με ανήλικα κορίτσια με εμπλοκή του διευθυντή της αποστολής. «Από τότε, όλοι έχουμε ξεκινήσει μεγάλες καμπάνιες για να αντιμετωπισθεί το φαινόμενο. Ειδικά στον Τρίτο Κόσμο, δεν υπάρχει κανένας μηχανισμός αναφοράς και κανένα μέτρο πρόληψης».
Μίλησε για εγγενείς συστημικές αδυναμίες, απουσία μεθοδολογικών εργαλείων και διαδικασιών, δυσκολία στην ολοκληρωμένη διαχείριση κατά περίπτωση, αποσπασματικές ενέργειες στη βάση καλών πρακτικών ανά επαγγελματία.
Σε ό,τι αφορά τις κοινές προτάσεις των δυο πλευρών (ΓτΚ/Ίδρυμα Τσάτσου), αναφέρθηκε στη θέσπιση ρυθμιστικού πλαισίου για τις δομές φιλοξενίας, τη θέσπιση πολιτισμικής διαμεσολάβησης, την υλοποίηση επιμορφώσεων, τη συστηματική εμπλοκή της κοινότητας στην προστασία και την πρόληψη, την επανεξέταση του προγράμματος οικονομικής βοήθειας (ώστε να μην είναι μοναδικός δικαιούχος ο σύζυγος ή ο πατέρας), τη συμμετοχή των ανδρών σε συζητήσεις για την έμφυλη βία, τη δημιουργία εξειδικευμένων εργαλείων για τις ανάγκες του προσφυγικού πληθυσμού.
Δομές δημιουργούνται μόνον όταν έρχονται χρήματα από το εξωτερικό – και, αν δεν απορροφηθούν, χάνονται
Η Μαρία Στρατηγάκη, αναπληρώτρια καθηγήτρια στο Πάντειο Πανεπιστήμιο και πρώην ΓΓ Ισότητας των Φύλων, ανέπτυξε το πρώτο ολοκληρωμένο πρόγραμμα για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών (2011-2012), που αφορούσε τη δέσμευση 65 εκατ. ευρώ από το ΕΣΠΑ (επί ΓΓ Ευγενίας Τσουμάνη) και την τριετία 2009-2012 ( όταν ΓΓ ήταν η ίδια) την υλοποίηση δομών, που σήμερα αριθμούν 42 συμβουλευτικά κέντρα και 20 ξενώνες φιλοξενίας στη χώρα, καθώς και τη Γραμμή SOS 15900.
Η κυρία Στρατηγάκη προχώρησε στην ανάλυση του πολιτικού και νομικού πλαισίου για την καταπολέμηση της έμφυλης, αλλά και στις αντιστάσεις που «παραδοσιακά» προβάλλονται στα γυναικεία θέματα.
«Η μακρά περιπέτεια της ανάπτυξης νόμων και πολιτικών για την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών μας διδάσκει τα εξής: Οι αντιστάσεις έρχονται από δύο πόλους, τον πολιτικό (‘δεν είναι προτεραιότητα αυτή’, ‘υπάρχει οικονομική κρίση’) και τον οικονομικό (‘κοστίζουν πολύ αυτές οι δομές’) επίπεδο. Μόνον όταν τα χρήματα είναι από το εξωτερικό, δηλαδή δεν είναι δικά μας και πρέπει να απορροφηθούν, αλλιώς θα χαθούν, μπορεί κάποιος να ελπίζει σε ανοχή. Κανένας δεν θέλει να μετρήσει το κόστος της βίας για την κοινωνία, για το σύστημα Υγείας και κυρίως για τα παιδιά που θα αναπαράγουν τη βία στις δικές τους οικογένειες». Ο τρίτος πόλος αντίστασης, πρόσθεσε, είναι «η κοινή γνώμη. Πρέπει να κατανοήσουμε ότι εγκληματική δεν είναι μόνον η συμπεριφορά του δράστη, αλλά και του πολίτη που βλέπει την κατάσταση και δεν την καταγγέλλει. Όπως και του αστυνομικού που προσπαθεί να πείσει τη γυναίκα να μην καταθέσει μήνυση». Και κατέληξε: «Οι δημόσιες πολιτικές πρέπει να συνεχισθούν. Όμως, τίποτα δεν είναι δεδομένο, αφού οι αντιστάσεις καλά κρατούν και συχνά οδηγούν σε σημαντικές οπισθοχωρήσεις, όπως η πρόσφατη συμπερίληψη της οικογενειακής πολιτικής με την πολιτική ισότητας των φύλων, στη νέα μορφή της Γραμματείας».
2021 – 2023 η αξιολόγηση της Ελλάδας από την Επιτροπή GREVIO
Στο δίκτυο των δομών αναφέρθηκε και η Θεοδοσία Ταντάρου- Κρίγγου, πρόεδρος του Κέντρου Ερευνών για Θέματα Ισότητας (ΚΕΘΙ), που πρόσθεσε ότι από το 2012 μέχρι σήμερα στις δομές έχουν απευθυνθεί 32.229 γυναίκες. Στην πλειονότητά τους πρόκειται για θύματα έμφυλης βίας, το 78% είναι Ελληνίδες, δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, έγγαμες, άνεργες, με παιδιά, ηλικίας 36-45 ετών.
Η κ. Ταντάρου-Κρίγγου αναφέρθηκε στην ιστορία του ΚΕΘΙ, που ιδρύθηκε το 1994, αλλά και στη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης (Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την πρόληψη και την καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας) που αποτελεί το πρώτο διεθνές, νομικά δεσμευτικό κείμενο για την πρόληψη του φαινομένου, την προστασία των θυμάτων και την τιμωρία των δραστών. Έχει κυρωθεί από το Κοινοβούλιο και η χώρα μας θα αξιολογηθεί για την εφαρμογή της από την ανεξάρτητη Επιτροπή GREVIO, η οποία αναμένεται να ξεκινήσει τις εργασίες της στην Ελλάδα τον Φεβρουάριο 2021 και να τις ολοκληρώσει, μαζί με την έκθεση αξιολόγησης, τον Ιανουάριο του 2023.
Η πυραμίδα της έμφυλης βίας
Ο Βαγγέλης Κοσμάτος, επιστημονικός υπεύθυνος της οργάνωσης Gender Alliance Initiative, μίλησε για τον ρόλο που διαδραματίζουν τα ΜΜΕ, τα social media, οι διαφημίσεις μόδας κ.ά. στην ενίσχυση της έμφυλης βίας. Μίλησε για μια πυραμίδα που ξεκινά από τα σεξιστικά αστεία, για να προχωρήσει στην παρενόχληση, τη φυσική και ψυχική κακοποίηση και να καταλήξει στον φόνο. Όπως εξήγησε, η αστειοποίηση, οδηγεί σε εξοικείωση και αυτή με τη σειρά της σε απευαισθητοποίηση, κανονικοποίηση και τέλος κοινωνική νομιμοποίηση.
Μόλις το 1958 η πρώτη γυναίκα εισηγήτρια στο ΣτΕ
Ο Βασίλης Γκέρτσος, πάρεδρος του Συμβούλιου της Επικρατείας, ανέλυσε τον τρόπο με τον οποίον το ΣτΕ έχει ασχοληθεί με τον σεξισμό, το φαινόμενο της «γυάλινης οροφής» και τα έμφυλα στερεότυπα «που αποτελούν διαχρονικά τροχοπέδη για την εξάλειψη των διακρίσεων σε βάρος των γυναικών». Αναφέρθηκε στην περίπτωση της Αγνής Ροσσοπούλου, η οποία το 1929, με άριστες νομικές σπουδές σε Ελλάδα, Γαλλία και Αγγλία διεκδίκησε θέση εισηγήτριας στο ΣτΕ.
Η εξεταστική επιτροπή την απέκλεισε λόγω φύλου και η κ. Ροσσοπούλου προχώρησε σε άσκηση ακυρώσεως. Στο ΣτΕ την εκπροσώπησε ο Αλέξανδρος Σβώλος, του οποίου ήταν στενή συνεργάτιδα. Ο Σβώλος – μεταξύ άλλων – διερωτήθηκε: Πως είναι νοητό ένας άνθρωπος που κατέχει τα προσόντα και την κατάρτιση που απαιτούνται για μια θέση, να στερείται του δικαιώματος να την αναλάβει, μόνον για λόγους που ανάγονται στο φύλο του;
Τελικά, η πρώτη γυναίκα εισηγήτρια στο ΣτΕ έγινε (το 1958) η Πηνελόπη Αθανασοπούλου. Σήμερα, το 45% των προέδρων ή μελών στα ανώτατα δικαστήρια της Ελλάδας είναι γυναίκες, ποσοστό ανώτερο του μέσου όρου της ΕΕ (40%). Ειδική αναφορά έκανε ο κ. Γκέρτσος στην Αικατερίνη Σακελλαροπούλου, πρώτη γυναίκα πρόεδρο του ΣτΕ και πλέον πρώτη γυναίκα που εξελέγη στην Προεδρία της Δημοκρατίας.
Αναφερόμενος σε άλλες σημαντικές υποθέσεις, παρέθεσε την απόφαση του ΣτΕ το 1998 για την εισαγωγή γυναικών στις δυνάμεις ασφαλείας (ένοπλες δυνάμεις, αστυνομία κ.ά.). Την ίδια χρονιά, η Ολομέλεια του ΣτΕ έκρινε απαραίτητη τη συμμετοχή τουλάχιστον μιας γυναίκας σε κάθε υπηρεσιακό συμβούλιο του δημόσιου τομέα.
