Τι είναι η Eλευθερία του Τύπου; Τι μαρτυρούν οι δείκτες και τα στατιστικά στοιχεία για την Ελλάδα; Γιατί είναι ακόμη επίκαιρη και απαραίτητη αυτή η Παγκόσμια Ημέρα, οι προτάσεις και οι δράσεις για την εδραίωση της ανεξαρτησίας-ελευθερίας του Τύπου;
Η Ελευθερία του Τύπου αποτελεί αναμφισβήτητα το θεμέλιο της δημοκρατίας, της δικαιοσύνης, της ανεξαρτησίας και της ουσιαστικής ελευθερίας του ατόμου. Τα τελευταία έτη, η Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα, αλλά και στην Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται στο επίκεντρο των συζητήσεων, όχι αδίκως, καθώς οι δείκτες μαρτυρούν την υποχώρηση της.
Όπως σημειώνουν τα Ηνωμένα Eθνη, η ημέρα αυτή υπογραμμίζει μια βασική αλήθεια: Όλη η ελευθερία μας εξαρτάται από την ελευθερία του Τύπου.
Υπογραμμίζεται ότι η Παγκόσμια Ημέρα Ελευθερίας του Τύπου καθιερώθηκε με πρωτοβουλία της Παγκόσμιας Ένωσης Εφημερίδων και από το 1993 έχει καθιερωθεί στις 3 Μαΐου, σε ανάμνηση της Διακήρυξης του Βίντχουκ, μία έκκληση ελευθεροτυπίας που υπέγραψαν αφρικανοί δημοσιογράφοι το 1991 για ελεύθερα, ανεξάρτητα και πλουραλιστικά Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης.
Τι είναι η Eλευθερία του Τύπου;
Σύμφωνα με το άρθρο 14 του Συντάγματος, καθένας μπορεί να εκφράζει και να διαδίδει προφορικά, γραπτά και δια του τύπου τους στοχασμούς του τηρώντας τους νόμους του Kράτους. O τύπος είναι ελεύθερος. H λογοκρισία και κάθε άλλο προληπτικό μέτρο απαγορεύονται.
Οι «Δημοσιογράφοι χωρίς Σύνορα» ορίζουν την έννοια της ελευθερίας του Τύπου ως την ικανότητα των δημοσιογράφων ως ατόμων και συλλογικοτήτων να επιλέγουν, να παράγουν και να διαδίδουν ειδήσεις προς το δημόσιο συμφέρον ανεξάρτητα από πολιτικές, οικονομικές, νομικές και κοινωνικές παρεμβάσεις και απουσία απειλών για τη σωματική και ψυχική τους ασφάλεια.
Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο έχει εκφραστεί επανειλημμένως υπέρ της ελευθερίας του Τύπου και του πλουραλισμού στην ΕΕ αλλά και πέραν των συνόρων της.
Τι μαρτυρούν οι δείκτες και τα στατιστικά στοιχεία για την Ελλάδα;
Οι «Ρεπόρτερ χωρίς Σύνορα δημοσιεύουν κάθε χρόνο έναν παγκόσμιο δείκτη ελευθερίας του Τύπου. Η βαθμολογία που συγκεντρώνει κάθε χώρα υπολογίζεται με βάση τις επιδόσεις της σε πέντε τομείς: Την κατάσταση στο τοπίο των ΜΜΕ, το πολιτικό περιβάλλον, το νομικό πλαίσιο, την οικονομική κατάσταση, το κοινωνικό και πολιτιστικό πλαίσιο και την ασφάλεια των δημοσιογράφων.
Το 2022 η Ελλάδα βρέθηκε στην τελευταία θέση στην Ευρώπη και στη 108η θέση σε σύνολο 180 χωρών. Ορισμένα ζητήματα που οδήγησαν την Ελλάδα σε αυτήν την θέση αποτελούν: η παρεμπόδιση των δημοσιογράφων από το να καλύψουν θέματα σχετικά με το μεταναστευτικό ή την νόσο covid-19, το γεγονός ότι η δολοφονία του δημοσιογράφου Γ. Καραϊβάζ δεν έχει ακόμα διαλευκανθεί, το ιδιοκτησιακό καθεστώς των ΜΜΕ καθώς και οι δεσμοί μεταξύ ορισμένων εκ των ιδιοκτητών αυτών με την «πολιτική ελίτ».
Το 2023 η Ελλάδα κατέλαβε την 107η θέση στην παγκόσμια κατάταξη των 180 χωρών για το 2023. Η έκθεση της RSF αναφέρει ότι «Η παρακολούθηση Ελλήνων δημοσιογράφων από το πρόγραμμα Predator και από τις μυστικές υπηρεσίες αποτέλεσε πρόσφατα την πιο σοβαρή επίθεση στην ελευθερία του Τύπου σε ένα κράτος μέλος της ΕΕ»,
Μάλιστα, ο Κυριάκος Μητσοτάκης είχε δηλώσει: «Διαφωνώ με τον πιο εμφατικό τρόπο με τα αποτελέσματα και τη μεθοδολογία. Είμαστε μία ελεύθερη δημοκρατία. Κοιτάξτε τα πρωτοσέλιδα των εφημερίδων στην Ελλάδα, θα δείτε ότι οι περισσότερες από αυτές είναι πολύ επικριτικές σε ό,τι κάνουμε. Είναι μία χώρα στην οποία καθένας μπορεί να δημοσιεύσει οτιδήποτε».
Για τρίτη συνεχόμενη χρονιά, το 2024 η χώρα μας βρίσκεται στην τελευταία θέση των κρατών-μελών της Ευρωπαϊκής Ένωσης, καθώς η έκθεση για τον Παγκόσμιο Δείκτη Ελευθερίας του Τύπου που συντάσσουν οι Δημοσιογράφοι Χωρίς Σύνορα (RSF) τονίζει ότι για την Ελλάδα «Η ελευθερία του Τύπου έχει υποστεί συστημική κρίση από το 2021».
Η Ελλάδα σημειώνει άνοδο σε σχέση με πέρυσι αφού φέτος βρίσκεται στη 88η θέση. Όμως η θέση της χώρας εξακολουθεί να είναι η τελευταία ανάμεσα στις χώρες της ΕΕ, ενώ η βαθμολογία της φέτος είναι 57,15 βαθμό – έναντι 55,2 που ήταν πέρυσι. Απαραίτητο είναι να τονίσουμε η σημαντική άνοδός της Ελλάδας κατά 19 θέσεις οφείλεται στην πτώση άλλων χωρών.
Σύμφωνα με τους Ρεπόρτερ Χωρίς Σύνορα, το 2023 η ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα επλήγη από έλλειψη μέτρων απέναντι σε συστημικά προβλήματα: την υπερσυγκέντρωση των ΜΜΕ, τη μη διαλεύκανση του #PredatorGate και τη μη λογοδοσία για εγκλήματα και καταχρηστικές αγωγές κατά δημοσιογράφων.
Όσον αφορά τις αγωγές σε βάρος δημοσιογράφων, κατόπιν της παραίτησής του από το Μαξίμου ο κ. Δημητριάδης άσκησε δύο αγωγές κατά των Reporters United και #ΕφΣυν για την έρευνά μας στο σκάνδαλο των υποκλοπών. Οι αγωγές εκκρεμούν, η έρευνα συνεχίζεται. Οι αγωγές Δημητριάδη έχουν καταδικαστεί από διεθνείς και εγχώριες οργανώσεις προάσπισης της ελευθερίας του Τύπου ως καταχρηστικές νομικές ενέργειες που αποσκοπούν στη φίμωση του ρεπορτάζ μας.
Στην έκθεση των RSF τονίζεται ότι «Το σκάνδαλο των υποκλοπών δημοσιογράφων από την Εθνική Υπηρεσία Πληροφοριών (ΕΥΠ) δεν έχει ακόμη ξεκαθαριστεί, όπως συμβαίνει με τη δολοφονία του βετεράνου ρεπόρτερ Γιώργου Καραϊβάζ το 2021. Διαδικασίες SLAPP είναι κοινές και ένας δημοσιογράφος καταδικάστηκε αυθαίρετα για διάδοση ψευδών ειδήσεων το 2023».
Η έκθεση του Συμβουλίου της Ευρώπης για την Ελευθερία του Τύπου στην Ελλάδα αναφέρει επίσης ότι δύο χρόνια μετά τη δολοφονία του Γιώργου Καραϊβάζ, υπήρξε μικρή πρόοδος στην έρευνα, ενώ τον Απρίλιο του 2023 τα μέσα ενημέρωσης μετέδωσαν ότι δύο ύποπτοι είχαν συλληφθεί. Επισημαίνεται, μεταξύ άλλων ότι μια αποστολή στην Ελλάδα το 2023 από οργανώσεις για την ελευθερία του Τύπου, έκανε σειρά συστάσεων προς τις αρχές αναφορικά με τις καθυστερήσεις που σχετίζονται με έρευνες για υποθέσεις. Γίνεται αναφορά και στη δολοφονία του Σωκράτη Γκιόλια στις 19 Ιουλίου 2010, ενώ επισημαίνεται ότι ουδείς έχει συλληφθεί για την υπόθεση.
Ακόμη, στην έκθεση τονίζεται ότι το λογισμικό κατασκοπείας Pegasus χρησιμοποιήθηκε για την παρακολούθηση δημοσιογράφων στο Αζερμπαϊτζάν, τη Γαλλία, την Ελλάδα, την Ουγγαρία, την Ισπανία, την Τουρκία και το Ηνωμένο Βασίλειο.
Γιατί είναι ακόμη επίκαιρη και απαραίτητη η Παγκόσμια Ημέρα της Ελευθερίας του Τύπου;
Ο θάνατος δημοσιογράφου, η αυθαίρετη παρακολούθηση δημοσιογράφων μέσω υποκλοπών, οι συνεχείς κυβερνητικές παρεμβάσεις στα Μέσα Ενημέρωσης, οι κρατικές επιχορηγήσεις σε κανάλια εθνικής εμβέλειας, η ανεπαρκής νομική προστασία, οι απειλές και οι μηνύσεις κατά δημοσιογράφων, ο σεξισμός σε γυναίκες και ΛΟΑΤΚΙ δημοσιογράφους, η έλλειψη πλουραλισμού ΔΕΝ μπορούν να αποτελούν τα χαρακτηριστικά του Τύπου σε μία χώρα που οι πολίτες θέλουν να ενημερώνονται με αντικειμενικότητα.
Η ελληνική κυβέρνηση, οι οργανώσεις που ασχολούνται με την ελευθερία του Τύπου και οι ίδιες/ ίδιοι δημοσιογράφοι οφείλουμε να λέμε την αλήθεια στους αναγνώστες, τηλεθεατές και ακροατές.
Η αλήθεια απειλείται από την παραπληροφόρηση και τη ρητορική μίσους που επιδιώκουν να θολώσουν τα όρια της πραγματικότητας, αντικειμενικότητας και ανεξαρτησίας.
Η αυξημένη συγκέντρωση της βιομηχανίας των μέσων ενημέρωσης στα χέρια λίγων, η οικονομική κατάρρευση δεκάδων ανεξάρτητων ειδησεογραφικών οργανισμών και η αύξηση των εθνικών νόμων και κανονισμών που καταπνίγουν τους δημοσιογράφους επεκτείνουν περαιτέρω τη λογοκρισία και απειλούν την ελευθερία της έκφρασης, όπως σημειώνουν τα Ηνωμένα Eθνη.
Oι δημοσιογράφοι και οι εργαζόμενοι/-ες στα μέσα ενημέρωσης στοχοποιούνται και παρενοχλούνται συστηματικά.
Μόνο με την Ελευθερία του Τύπου προστατεύεται το δικαίωμα στην ελεύθερη και αντικειμενική πληροφόρηση των πολιτών, την πολύπλευρη ενημέρωση, στην παράθεση όλων των διαφορετικών και αντικρουόμενων απόψεων.
Η διαφάνεια, η υπευθυνότητα, η αποφυγή χειραγώγησης της κοινής γνώμης, η καθιέρωση του πλουραλισμού οδηγεί στην ελεύθερη και πολύπλευρη άποψη, γνώμη και κρίση των πολιτών.
Είναι υποχρέωση των δημοσιογράφων να υπερασπίζονται άκριτα την αλήθεια και να σέβονται την αντικειμενικότητα.
Η Ελλάδα, η οποία δηλώνει ότι μπορεί να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στο ευρωπαϊκό και διεθνές πεδίο, οφείλει να σταθεί αντάξια των περιστάσεων και να λάβει υπόψιν τους δείκτες και την τελευταία θέση της ανάμεσα σε άλλα ευρωπαϊκά κράτη όπως η Μάλτα, η Πολωνία και η Ουγγαρία. Γιατί η Ελευθερία του Τύπου είναι ένα κεκτημένο, που δεν μπορεί να αποτελεί ζητούμενο!
