Την πρόθεση των Βρυξελλών για τη χάραξη πολιτικής προσανατολισμένης στο μέλλον και για την επεξεργασία νομοθεσίας, η οποία φιλοδοξεί να ενσωματώσει την παρακολούθηση και ανάλυση των μεταστάσεων σε έναν πλανήτη που αλλάζει διαρκώς, αποτυπώνει η απόφαση των κοινοτικών οργάνων για τη θέσπιση -πρώτη φορά στην ιστορία της Κοινότητας- θέσης Αντιπροέδρου για το foresight (προοπτική διερεύνηση) στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή.
Την εκτίμηση αυτή διατυπώνει ο δρ Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος, κάτοχος της έδρας UNESCO για την Έρευνα του Μέλλοντος, που φιλοξενείται στη Θεσσαλονίκη από το Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας (ΙΤΕ). Ο δρ Χριστοφιλόπουλος, που είναι επίσης επικεφαλής της Μονάδας Προοπτικής Διερεύνησης και Εργαλείων στο δίκτυο ΠΡΑΞΗ, ήταν πρόσφατα ένας από τους ομιλητές στη διεθνή συνάντηση σκέψης και ιδεών “Reworks Agora”, στη Θεσσαλονίκη, ως επίσημος προσκεκλημένος του Dukakis Center for Public and Humanitarian Service του ACT (American College of Thessaloniki).
“Το γεγονός ότι για πρώτη φορά στην ιστορία της Κομισιόν υπάρχει ένας αντιπρόεδρος για το foresight -και συγκεκριμένα ο Σλοβάκος Μάρος Σέκφοβιτς (Maroš Šefčovič), που ανέλαβε καθήκοντα αντιπροέδρου της Κομισιόν για τις διαθεσμικές σχέσεις και την προοπτική διερεύνηση (Interinstitutional Relations and Foresight)- μας δείχνει ότι η ΕΕ έχει αρχίσει να καταλαβαίνει ότι τα προβλήματα και οι προκλήσεις δεν λύνονται με βραχυπρόθεσμη θεώρηση, θα πρέπει να παραχθούν πολιτικές με πιο μακροπρόθεσμο ορίζοντα και καλύτερο συντονισμό” σημειώνει ο δρ Χριστοφιλόπουλος, σύμφωνα με τον οποίο και στο παρελθόν υπήρχαν στην Κομισιόν μονάδες που έκαναν στρατηγική προοπτική διερεύνηση (strategic foresight), οι οποίες κατά καιρούς είτε αναβαθμίζονταν είτε υποβαθμίζονταν ως προς τις αρμοδιότητες και τη δυναμική τους, αλλά είναι η πρώτη φορά που ο στόχος της καλύτερης προετοιμασίας για το μέλλον “ανεβαίνει” σε επίπεδο αντιπροέδρου της Κομισιόν.
Στην επιστολή που έστειλε στον Μάρος Σέφκοβιτς, η πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (Ursula von der Leyen), επισημαίνει ότι η αποστολή του νέου αντιπροέδρου είναι “να στοχεύσει στις μακροπρόθεσμες τάσεις και να ταυτοποιήσει περιοχές στις οποίες η πολιτική, η έρευνα και οι τεχνολογικές εξελίξεις είναι πολύ πιθανό να οδηγήσουν την κοινωνική, οικονομική και περιβαλλοντική πρόοδο. Αυτό θα μας βοηθήσει να σχεδιάσουμε καλύτερα τους νόμους και τις πρωτοβουλίες μας, καθώς και να αναπτύξουμε πολιτικές προσανατολισμένες στο μέλλον”. Μάλιστα, αντλώντας στοιχεία από το Κέντρο Κοινής Έρευνας (JRC) της Κομισιόν, ο νέος αντιπρόεδρος θα πρέπει κάθε χρόνο να παραδίδει μια μελέτη προοπτικής διερεύνησης, ώστε να βοηθά την ΕΕ να προσαρμόζεται στις εξελίξεις και να θέτει προτεραιότητες.
“Πολλές χώρες έχουν ήδη προχωρήσει μεμονωμένα στο κομμάτι της ανάπτυξης του foresight. Για παράδειγμα η Φιλανδία διαθέτει σχετικό τμήμα στο γραφείο του πρωθυπουργού, όπως και στο γραφείο της Βουλής. Με άλλα λόγια η προοπτική διερεύνηση έχει πλέον ενταχθεί στην καθημερινότητά τους και στη χάραξη πολιτικής. Η ΕΕ όρισε τώρα έναν αντιπρόεδρο, κάτι που σημαίνει ότι ενδεχομένως θα δούμε πολιτικές με πιο ενιαία χαρακτηριστικά. Στην Ελλάδα, η προοπτική διερεύνηση δεν έχει ακόμα μπει στην ατζέντα. Η μόνη επισταμένη προσπάθεια που έγινε ήταν το 2004-2005, από τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας και η ομάδα αυτή έκανε πράγματι πολύ καλή δουλειά. Αν όμως δεν εμπλακούν λειτουργικά και η διοίκηση και η κυβέρνηση, το αποτέλεσμα δεν έχει νόημα, αφού δεν αρκεί να αντιλαμβάνεσαι τι είναι το foresight, αλλά χρειάζεται να προχωρήσεις, ώστε να μπορείς να αξιοποιήσεις στην πράξη την πληροφορία που σού δίνει. Κάποιες προσπάθειες γίνονται, αλλά είναι μεμονωμένες. Για παράδειγμα, είμαστε σύμβουλοι και σχεδιάσαμε ένα κομμάτι του foresight και ένα manual για τη ΓΣΕΒΕΕ, αλλά το θέμα είναι τι γίνεται από εδώ και πέρα, επί του πρακτέου” σημειώνει ο δρ Χριστοφιλόπουλος.
Τρία σενάρια για το μέλλον
Στη διάρκεια του Reworks Agora, ο Επαμεινώνδας Χριστοφιλόπουλος υπενθύμισε τα τρία σενάρια για το μέλλον, που καταρτίστηκαν στο πλαίσιο του “The Millenium Project”, ενός θεσμού, που ξεκίνησε το 2002 ως πρωτοβουλία του ΟΗΕ, με στόχο να ανοίξει τη συζήτηση για το μέλλον της ανθρωπότητας. Αυτή τη στιγμή είναι ανεξάρτητος συμβουλευτικός φορέας με έδρα την Ουάσιγκτον και κόμβους σε 60 χώρες ανά τον πλανήτη. Το παγκόσμιο δίκτυο του Millenium Project, με τη συμμετοχή του Ελληνικού Κόμβου, πραγματοποίησε έρευνα για τον “Κόσμο το 2050” και κατέληξε σε τρία πιθανά σενάρια, που περιγράφουν πτυχές από τρεις εξίσου πιθανές εκδοχές του μέλλοντος (διαβάστε τα αναλυτικά στην αγγλική γλώσσα εδώ: http://www.millennium-project.org/future-work-technology-2050-global-scenarios/)
Με βάση αυτά τα σενάρια, που τιτλοφορούνται “Είναι πολύπλοκο-Μια ετερόκλητη εικόνα” (“Ιt’s Complicated–A Mixed Bag”), “Πολιτική και οικονομική αναταραχή- Μελλοντική απελπισία (“Political/Economic Turmoil–Future Despair”) και “Αν οι άνθρωποι ήταν ελεύθεροι- Η οικονομία της αυτοπραγμάτωσης” (“If Humans Were Free–The Self-Actualization Economy”), το 2050 η πραγματικότητα και η καθημερινότητα της ανθρωπότητας αναμένεται να είναι πολύ διαφορετικές: οι άνθρωποι θα έχουν πιθανώς εξελιχθεί σε “επαυξημένες” οντότητες, ενσωματώνοντας τεχνολογικά ενθέματα, που θα τους δίνουν πολύ μεγαλύτερες δυνατότητες από αυτές που έχει ορίσει η φύση. Οι μηχανές θα είναι ίσως σε θέση να αναλαμβάνουν πρωτοβουλία, σαν να ήταν έλλογα όντα, καθώς η τεχνητή νοημοσύνη θα έχει κάνει άλματα.
Εκατοντάδες εκατομμύρια άνθρωποι θα έχουν χάσει τη δουλειά τους από τα ρομπότ, είτε αυτοί είναι ανειδίκευτοι εργάτες είτε γιατροί, ενώ οι επιχειρήσεις με τη μορφή που τις γνωρίζουμε σήμερα πιθανώς θα εκλείψουν. Η αυτοαπασχόληση εκτιμάται ότι θα αποτελέσει την επαγγελματική διέξοδο για δισεκατομμύρια ανθρώπους. Η έλευση των ρομπότ προβλέπεται να φέρει ραγδαίες αλλαγές στην αγορά εργασίας, την οικονομία και την επιχειρηματικότητα, με τους ρυθμούς να επιταχύνονται σημαντικά μετά το 2025-2030, όταν τεράστια, προς το παρόν αδρανή κεφάλαια, της τάξης των 7-10 τρισ. δολαρίων, εκτιμάται ότι θα αρχίσουν να “πέφτουν” στην παγκόσμια αγορά, χρηματοδοτώντας την ανάπτυξη νέων τεχνολογιών.
