Με αφορμή τη συμπλήρωση 200 ετών από την καταστροφή των Ψαρών από τους Οθωμανούς, το Γενικό Επιτελείο Στρατού σε αφιερωμα του επισημαίνει μεταξύ άλλων: “Η καταστροφή των Ψαρών αποτελεί μία από τις πιο τραγικές αλλά και ηρωικές στιγμές της Ελληνικής Επανάστασης. Η θυσία των κατοίκων του νησιού δεν ξεχάστηκε ποτέ και συνεχίζει να αποτελεί πηγή έμπνευσης και υπερηφάνειας για τις επόμενες γενιές. Το νησί των Ψαρών στέκει σήμερα ως μνημείο ηρωισμού, θυμίζοντας σε όλους την αξία της ελευθερίας και της αυτοθυσίας στον αγώνα για δικαιοσύνη και ανεξαρτησία”.
Παράλληλα αναφέρεται στο ιστορικό του Ολοκαυτώματος: “Τα Ψαρά, ένα μικρό αλλά στρατηγικά σημαντικό νησί στο Αιγαίο Πέλαγος, διαδραμάτισε κεντρικό ρόλο στην Ελληνική Επανάσταση του 1821. Με έναν ισχυρό και καλά εξοπλισμένο στόλο, οι κάτοικοι του νησιού συνέβαλαν καθοριστικά στον αγώνα κατά της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, συμμετέχοντας σε πολλές ναυμαχίες και ενισχύοντας την εθνική προσπάθεια για ανεξαρτησία.
Η συμμετοχή των Ψαρών στην Ελληνική Επανάσταση ξεκίνησε από τις πρώτες ημέρες του αγώνα. Ο στόλος των Ψαρών, αποτελούμενος από έμπειρους ναυτικούς και πολεμικά πλοία, συμμετείχε σε πολλές σημαντικές ναυμαχίες κατά των Οθωμανών, όπως στη ναυμαχία του Γέροντα και στη ναυμαχία της Σάμου.
Η καταστροφή των Ψαρών προήλθε ως απάντηση στη συνεχή αντίσταση των Ελλήνων και την αυξανόμενη επιτυχία τους στις ναυμαχίες. Στις αρχές Ιουνίου 1824, ο οθωμανικός στόλος, υπό την ηγεσία του Χοσρέφ Πασά, ξεκίνησε από την Κωνσταντινούπολη με κατεύθυνση τα Ψαρά. Ο στόλος αποτελούνταν από περίπου 140 πλοία και χιλιάδες στρατιώτες, με σκοπό να καταστρέψει το νησί και να διαλύσει την ελληνική ναυτική δύναμη.
Στις 20 Ιουνίου 1824, ο οθωμανικός στόλος έφτασε στα Ψαρά. Οι Ψαριανοί, γνωρίζοντας τον κίνδυνο, προετοιμάστηκαν για την άμυνα του νησιού. Παρά την ηρωική αντίσταση που προέβαλαν οι κάτοικοι, η οθωμανική υπεροχή ήταν συντριπτική.
Στις 21 Ιουνίου 1824 οι Οθωμανοί εξαπέλυσαν την κύρια επίθεσή τους. Με τη χρήση πυροβολικού και πεζικού, οι Οθωμανοί κατέλαβαν σταδιακά το νησί, καταστρέφοντας σπίτια και κτίρια. Η αντίσταση των Ψαριανών ήταν ηρωική, αλλά τελικά ανίσχυρη απέναντι στην τεράστια δύναμη των εισβολέων.
Η καταστροφή ήταν πλήρης και απόλυτη. Περισσότεροι από 18.000 κάτοικοι σκοτώθηκαν ή αιχμαλωτίστηκαν. Μόνο περίπου 3.000 κατάφεραν να διαφύγουν σε άλλα νησιά ή στην ηπειρωτική Ελλάδα. Το νησί καταστράφηκε ολοσχερώς, και ο στόλος των Ψαρών διαλύθηκε.
Η θυσία των Ψαρών δεν πέρασε απαρατήρητη. Το γεγονός αυτό αναζωπύρωσε το πνεύμα αντίστασης και ενότητας στον αγώνα για την ανεξαρτησία. Η καταστροφή των Ψαρών ενέπνευσε τους Έλληνες να συνεχίσουν τον αγώνα τους με μεγαλύτερη αποφασιστικότητα. Η θυσία αυτή αποτυπώθηκε βαθιά στη συλλογική μνήμη των Ελλήνων και μεταφέρθηκε από γενιά σε γενιά ως παράδειγμα ηρωισμού και αυταπάρνησης.
Η θυσία των κατοίκων των Ψαρών ενέπνευσε ποιητές και συγγραφείς να αποτυπώσουν τη γενναιότητα και τον ηρωισμό τους στα έργα τους. Ο Διονύσιος Σολωμός, ο εθνικός ποιητής της Ελλάδας, έγραψε το ποίημα “Η Καταστροφή των Ψαρών” ως φόρο τιμής στους ήρωες του νησιού:
Στων Ψαρών την ολόμαυρη ράχη
περπατώντας η δόξα μονάχη
μελετά τα λαμπρά παλικάρια
και στην κόμη στεφάνι φορεί
γενομένο από λίγα χορτάρια
που είχαν μείνει στην έρημη γη”.
