Τιτάνιο απ’ τους …Τιτάνες, ο Φώσφορος που φέρει φως και το Ιώδιο απ’ τα Ία (τα μωβ λουλούδια).
Εν αρχή ην …τα χημικά στοιχεία. Φώσφορος, υδρογόνο, οξυγόνο, βάριο, άζωτο. “Δύσκολες λέξεις” για τους θεωρητικούς της γλώσσας της καθημερινότητας; Κι όμως. Μπορεί να μη γνωρίζουμε την ακριβή σύσταση του χημικού στοιχείου “Τιτάνιο” (Titanium – Ti) -είναι όμως “προφανές” ότι το όνομά του παραπέμπει στους …αρχαιοΕλληνες μυθικούς Τιτάνες, τους γιους της Γαίας και του Ουρανού.
Και το Ιώδιο (Iodine- I), η γνωστή (“μώβ” θα λέγαμε σήμερα που ξεχάσαμε τον,ελληνικής ρίζας,όρο “ιώδες”) ουσία, “αντλεί” το όνομά του από τα Ία (το “Ίον το εύωσμον”, φυτό που φυόταν στην αρχαιοελληνική Αττική). Το “ιώδιο” εντοπίστηκε και “βαπτίστηκε” από τον εντυπωσιασμένο (καθώς “είδε” στις εγκαταστάσεις παραγωγής νίτρου της οικοτεχνίας του την…εξάχνωση, τη μετατροπή απευθείας από τη στερεή στην αέρια κατάσταση, χωρίς να μεσολαβήσει η υγρή ως είθισται) Γάλλο χημικό, Μπερνάρ Κουρτουά.
Όταν ο Κουρτουά είδε αυτούς τους …εντυπωσιακού μωβ-μπλέ χρώματος ατμούς να αναδύονται από τα παραπροιόντα νατρίου, θυμήθηκε τις…”ιώδεις πλαγιές της Πάρνηθας”).
Γιατί οι λεγόμενες θετικές επιστήμες συνεισφέρουν τα μάλα στη συγκέντρωση και διερεύνηση στοιχείων για τους αρχαίους (με τις μεθόδους της αρχαιομετρίας, φασματοσκόπησης, τις βιοχημικές μεθόδους κ.α για τη χρονολόγηση, ανάλυση των στοιχείων -υλικών παρασκευής των αντικειμένων των αντικειμένων που “αναδύονται” στις ανασκαφές κ.α), αλλά η ελληνική γλώσσα -μητέρα των γλωσσών και των επιστημών- μάλλον συνεισέφερε περισσότερο ακόμα και στην ονοματοδοσία των χημικών στοιχείων και τη διαμόρφωση των επιστημών.
«Η ελληνική προέλευση της ονομασίας των χημικών στοιχείων» ήταν ο τίτλος της διάλεξης που έδωσε στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Θεσσαλονίκης ο καθηγητής Χημείας του ΑΠΘ, Περικλής Ακρίβος, στο πλαίσιο της δράσης “Αρχαιο-μετρώντας τον Πολιτισμό” και με αφορμή την κήρυξη του 2019 ως παγκοσμίου έτους εορτασμού του Περιοδικού Πίνακα των Χημικών Στοιχείων (Ο περιοδικός πίνακας των χημικών στοιχείων είναι ένας κατάλογος, σε μορφή πίνακα, που δημιούργησε και πρωτοπαρουσίασε οργανωμένα ο Ρώσος χημικός Ντμίτρι Ιβάνοβιτς Μεντελέγιεφ, στα 1869 -πριν απο 150 χρόνια). Ο Ντμίτρι Μεντελέγιεφ πέθανε σε ηλικία 73 ετών (το 1907) από γρίπη. Ο κρατήρας Μεντελέγιεφ στη Σελήνη και το ραδιενεργό χημικό στοιχείο μεντελέβιο, με ατομικό αριθμό 101, ονομάστηκαν έτσι προς τιμή του.
«Τα χημικά στοιχεία βρίσκονται παντού γύρω μας-παντού μέσα μας… Το 85% και πλέον των χημικών στοιχείων ειναι μέταλλα. Τα μέχρι σήμερα γνωστά χημικά στοιχεία (φυσικά και τεχνητά) είναι περί τα 120. Τα ονόματά τους που έχουν ελληνική προέλευση είναι 42. Κανένας Έλληνας όμως δεν συνεισέφερε στην ανακάλυψή τους» έλεγε το αποτέλεσμα του …τεστ, που έκανε στους χημικούς και αρχαιολόγους ακροατές του ο εισηγητής της εκδήλωσης Περικλής Ακρίβος.
Είναι ο “ελληνικός μύθος”, η ελληνο-λατρεία των επιστημόνων του 18ου -19ου αιώνα, που οδηγεί τους κεντροευρωπαίους επιστήμονες στην ελληνικής “ρίζας” ονοματοδοσία;
«Δεν είναι θέμα ελληνολατρίας, οπωσδήποτε οι Έλληνες επιστήμονες θα πρότειναν τη χρήση κάποιου ονόματος με ελληνική προέλευση. Είναι θέμα “υλικών μέσων”. Ορισμένοι από τους ξένους επιστήμονες της εποχής (18ος-19ος αιώνας) “είχαν τον τρόπο τους”. Αν δεν έχεις τα υλικά μέσα, δεν μπορείς να οργανώσεις μια σχετική σειρά μετρήσεων που να έχουν ακρίβεια, επαναληψιμότητα και να γίνουν αποδεκτές και κατά συνέπεια δεν μπορείς να συμμετέχεις στις διαδικασίες ανακάλυψης χημικών στοιχείων. Επιστήμονες από την Ελλάδα έχουν δημιουργήσει στοιχεία προόδου (το τεστ Παπανικολάου είναι διεθνής ορολογία, όχι μόνο Ελληνική και η αντίδραση Bergmann-Zervas φέρει το όνομα του Ζέρβα» απαντά σε ερώτηση του ΑΠΕ-ΜΠΕ ο καθηγητής κ.Ακρίβος.
Έτσι, τα νεο-ανακαλυφθέντα στοιχεία “βαπτίζονται” από τους επιστήμονες, που κατα καιρούς τα εφευρίσκουν, “έτσι” ή γιατί…”ετσι θέλει” ο εφευρέτης ή η επιστημονική κοινότητα στο σύνολό της, που τελικά το αποδέχεται, ή… με βάση κάποιο χαρακτηριστικό του στοιχείου, τον τόπο ύπαρξης του στοιχείου, το ορυκτό του (εφόσον πρόκειται για μέταλλο), τη διαδικασία ανίχνευσής του ή παραλαβής του, τις φυσικές ιδιότητες του στοιχείου, τις φυσικές και χημικές ιδιότητές του, και τις ιδιότητες των ενώσεών του.
-Στα 1808, ο Σερ Χάμφρι Ντέιβι (Sir Humphry Davy) απομόνωσε το μαγνήσιο και το ονόμασε έτσι από την… “Μαγνησία γή” της Θεσσαλίας όπου εξορύσσονταν αρχαιόθεν κάποια απ τα συστατικά του)
– Στην…Κύπρο εξορυσσόταν ο χαλκός (Copper) – το στοιχείο του οποίου αναγράφεται ως (Cu) – από την Κύπρο- Cuprum των Ρωμαίων.
-Το Βάριο-Barium (Ba) ονομάστηκε έτσι από τις φυσικές ιδιότητες του στοιχείου, η ονομασία του είναι ένα λόγιο ενδογενές δάνειο από το λατινικό barium που προέρχεται από το αρχαίο ελληνικό βαρύς (στοιχείο με υψηλότατη πυκνότητα) και αποκαλύφθηκε στα 1774 από τον Carl Wilhelm Scheele.
– Το κάδμιο ανακαλύφθηκε το 1817 από τον F.Stromeyer και τον K.S.L.Herman. Ο Stromeyer παρατήρησε σε δείγματα ανθρακικού ψευδαργύρου ένα καφέ οξείδιο και ένα κίτρινο σουλφίδιο. Θερμαίνοντας το σουλφίδιο και πραγματοποιώντας αναγωγή, απομόνωσε ένα λευκό μέταλλο το οποίο ονόμασε κάδμιο από το αρχαίο ελληνικό όνομα “Καδμεία”, το οποίο σήμαινε ανθρακικός ψευδάργυρος. Ο ανθρακικός ψευδάργυρος στην αρχαιότητα υπήρχε στη Θήβα όπου βασιλιάς ήταν ο Κάδμος.
-Κοβάλτιο (Cobalt-Co) από τους… κόβαλους (τους προχριστιανικούς καλικάτζαρους – βλαβερούς χθόνιους δαίμονες της ακολουθίας του Διονύσου, που αναφέρει κι ο Αριστοφάνης στον “ Πλούτο” του «-ως μόθων ει, και φύσει Κόβαλος, όστις φενακίζεις» που στα λατινικά έγινε cobalus, στα γαλλικά gobelin, στα αγγλικά goblin, στα ουαλικά coblyn, στα γερμανικά kobold, και στα δανέζικα, kobold ή kabouter(s)). Ονομάστηκε έτσι καθώς στα 1683 που εντοπίστηκε, οι Γερμανοί μεταλλωρύχοι εντόπισαν το …μπλέ υλικό ανακατεμένο στις στοές με άλλα μέταλλα και τους ήταν …ιδιαίτερα δύσκολη η εξόρυξη του.
-Θάλλιο thallium (ΤΙ). Εντοπίστηκε το 1861 και η πράσινη γραμμή στο φάσμα του προσομοίαζε με το χρώμα ανοιξιάτικης πρασινάδας. Το όνομά του προέκυψε λοιπόν απο την ελληνική λέξη θαλλός (ή τη λατινική thallus) που σημαίνει εκκολαπτόμενο βλαστάρι ή κλαράκι..
Αλλά και πολλά άλλα αδρανή υλικά όπως το Αργό, το Κρυπτό, το Ξένο , το…Δυσπρόσιτο (Dysprosium) – δύσκολο να εντοπιστεί, ο Υδράργυρος (υγρός αργυρός -καθώς τα μέρη του …ρέουν) το Σελήνιο (μυρίζει τόσο άσχημα που…ήρθε απ τη Σελήνη), το Λανθάνιον (La) Lanthanion που …πριν το 1839 οπότε και εντοπίστηκε ελάνθανε, το Οξυγόνο που…γεννά οξύ.
Η τελευταία νίκη της ελληνικής γραμματείας στην ονοματοδοσία των χημικών στοιχείων είναι το …Προμήθειο Pm. Παρασκευάστηκε τεχνητά μόλις το 1947 από μία ερευνητική ομάδα με επικεφαλής τον Τσαρλς Κορυέλ. Είναι εξαιρετικά ραδιενεργό και …καίει σαν φωτιά, οπότε ο ήρωας Προμηθέας που ..έκλεψε τη φωτιά ήταν ο ονοματοδότης του.
Β.Χ
Πηγή φωτογραφίας: ΑΠΘ- καθηγητής Περικλής Ακρίβος
