Τρία χρόνια ζωής και 15 τεύχη μετρούν τα «Αποδημητικά πουλιά», η εφημερίδα των έφηβων προσφύγων, που κυκλοφορεί από το Δίκτυο για τα Δικαιώματα του Παιδιού, και στο πλαίσιο της επετείου αυτής διοργάνωσαν ημερίδα για να μιλήσουν για την κάλυψη του προσφυγικού από τα μέσα ενημέρωσης.
Τα «Αποδημητικά πουλιά» ξεκίνησαν από 15 έφηβες Αφγανές και μία νεαρή Ελληνίδα, που αποφάσισαν να αποτελέσουν οι ίδιες τις φωνές του προσφυγικού πληθυσμού. Σήμερα η ομάδα συνεχίζει να εμπλουτίζεται από πλήθος νέων μελών πολλών εθνικοτήτων και γλωσσών, ενώ ετοιμάζει πλέον και την ιστοσελίδα τους, που όχι μόνο θα φιλοξενεί την εφημερίδα στο διαδίκτυο, αλλά και θα τη διευρύνει. Η πρόεδρος του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού, Μιράντα Παπαδοπούλου, παρατήρησε ότι η εφημερίδα αποτελεί «ένα εργαλείο άτυπης εκπαίδευσης και ένα εργαλείο κατά της ξενοφοβίας και του ρατσισμού».
Όπως ανέφερε ο εκπαιδευτικός και πρώην γενικός γραμματέας Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, Κωστής Παπαϊωάννου, που συντόνιζε την εκδήλωση, τα «Αποδημητικά πουλιά» αποτελούν «μια πρόταση προσέγγισης του ζητήματος ένταξης και εκπαίδευσης προσφύγων που βασίζεται στη δουλειά. Το προσφυγικό σήμερα δεν βασίζεται σε συγκεκριμένες προτάσεις». Η Δώρα Τσοβίλη από την Ύπατη Αρμοστεία του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, επισήμανε ότι είναι «μία από τις βέλτιστες πρακτικές ο τρόπος έκφρασης των προσφύγων μέσα από ένα τέτοιο μέσο, ειδικά όταν η έκφραση αυτή γίνεται ανεμπόδιστα». Η ημερίδα φιλοξενήθηκε στο iMEdD, στο κέντρο της Αθήνας, στο πλαίσιο της έναρξης συνεργασίας των «Αποδημητικών πουλιών» με το νέο μη κερδοσκοπικό οργανισμό.
Σχετικά με την κάλυψη του προσφυγικού ζητήματος από τα μέσα ενημέρωσης, ο καθηγητής του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, Γιώργος Πλειός, διέκρινε τέσσερις περιόδους. Η πρώτη διήρκεσε ως το καλοκαίρι του 2015, οπότε κυριαρχούσαν τα στερεότυπα του παρελθόντος με αρνητικούς όρους, όπως «λαθρομετανάστες», και η διασπορά του φόβου από αρκετά μέσα ενημέρωσης για τις επιπτώσεις της άφιξης προσφύγων στην Ελλάδα. Ακολούθησε το χρονικό διάστημα από το καλοκαίρι του 2015 ως τον Μάρτιο του 2016, οπότε το κλίμα έγινε θετικό και μειώθηκε η χρήση ρατσιστικής ορολογίας. Η κάλυψη του προσφυγικού εστιάστηκε σε θετικές πτυχές της παρουσίας των προσφύγων και αναδείχτηκε και η «διπλωματία των διασήμων», δηλαδή οι επισκέψεις στην Ελλάδα προσωπικοτήτων, όπως ο Πάπας, η Σούζαν Σάραντον και η Αντζελίνα Τζολί. Ωστόσο, από τον Μάρτιο του 2016, οπότε υπογράφηκε και η Κοινή Δήλωση ΕΕ-Τουρκίας, μέχρι το καλοκαίρι του 2019, υπήρξε νέα αντιστροφή του κλίματος και πόλωση. Ως κύριες αιτίες, ανέφερε ο κ. Πλειός, την αρνητική στάση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, τη δράση ρατσιστικών ομάδων και τη διασπορά ψευδών ειδήσεων. Σήμερα, στην τέταρτη φάση, που διανύουμε, επικρατεί αναζωπύρωση των ροών και το θέμα βρίσκεται και πάλι πολύ ψηλά στη δημόσια και πολιτική ατζέντα. Οι τάσεις και οι αντιδράσεις είναι πολυποίκιλες, παρατήρησε ο καθηγητής του ΕΚΠΑ, και πρόσθεσε ότι στη φάση αυτή «συνειδητοποιούμε σιγά-σιγά ότι το πρόβλημα δεν είναι προσωρινό, δεν είναι ελληνικό ή διμερές και δεν είναι εύκολα επιλύσιμο».
Ο Δημήτρης Αγγελίδης, δημοσιογράφος της «Εφημερίδας των Συντακτών», που φιλοξενεί τα «Αποδημητικά πουλιά» στις σαββατιάτικες εκδόσεις της, τόνισε ότι «από το 2016 και μετά, έχει υποχωρήσει ο πολύ έντονος ακροδεξιός λόγος, αλλά έχει μεταμφιεστεί», με πρώτα τα κείμενα της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, όπου για παράδειγμα «δεν στοχοποιούνται απευθείας οι πρόσφυγες και μετανάστες, αλλά στοχοποιούνται τα δίκτυα των διακινητών. Στις ίδιες βάρκες όμως βρίσκονται και πρόσφυγες». Ο ίδιος παρατήρησε ότι «στην Ελλάδα πιάνει πάρα πολύ το επιχείρημα ότι η κακή Τουρκία μας στέλνει τους πρόσφυγες. Όμως δεν έρχονται οι πρόσφυγες γιατί ο Ερντογάν ανοιγοκλείνει μια στρόφιγγα, αλλά γιατί υπάρχουν πόλεμοι και κακές συνθήκες στην ίδια την Τουρκία» και υπενθύμισε ότι «την ίδια ώρα στην Ευρώπη παίζεται ένα παιχνίδι ευθυνών, όπου φταίει η Ελλάδα, όπως για εμάς φταίει η Τουρκία».
Η Σαββατού Τσολακίδου από το Εργαστήριο Κοινωνικής Έρευνας στα ΜΜΕ του τμήματος Επικοινωνίας και ΜΜΕ του ΕΚΠΑ, σχολίασε ότι οι δημοσιογράφοι «μένουν συχνά στις ελλείψεις στις υποδομές φιλοξενίας προσφύγων, στις ελλιπείς διαδικασίες και στο μειωμένο προσωπικό» και πρόσθεσε ότι «τα Μέσα δεν βοήθησαν στην ανάδειξη καλών πρακτικών».
Σημειώνεται ότι η εφημερίδα «Αποδημητικά πουλιά» έχει δημιουργηθεί στο πλαίσιο του προγράμματος «The Young Journalists», που αποτελεί πρωτοβουλία του Δικτύου για τα Δικαιώματα του Παιδιού και υλοποιείται με την υποστήριξη της Ύπατης Αρμοστείας του ΟΗΕ για τους Πρόσφυγες, του Ιδρύματος Ρόζα Λούξεμπουργκ, της γενικής γραμματείας Επαγγελματικής Εκπαίδευσης, Κατάρτισης και Δια Βίου Μάθησης, του Open Society Foundations και της πρεσβείας της Ολλανδίας στην Ελλάδα.
