Στέκει επιβλητικός στην παλαιά πόλη της Καλαμπάκας, για εκατοντάδες χρόνια, συγκεντρώνοντας τα βλέμματα των επισκεπτών που θα βρεθούν κάτω από τους μοναδικούς βράχους των Μετεώρων. Ο λόγος για τον Ιερό Ναό της Κοίμησης της Θεοτόκου.
Η αρχική φάση του υφιστάμενου κτίσματος, σύμφωνα με στοιχεία της Εφορείας Αρχαιοτήτων Τρικάλων, παλιότερα είχε χρονολογηθεί στα τέλη του 11ου ή στις αρχές 12ου αιώνα, κυρίως με βάση τη χρονολόγηση της αρχικής φάσης του ζωγραφικού του διακόσμου. Ωστόσο νεότερες μελέτες τείνουν να τοποθετήσουν το μνημείο γύρω στο 1000. Πιθανότατα ο βυζαντινός ναός ανεγέρθηκε στα θεμέλια παλαιοχριστιανικής βασιλικής, της οποίας διατήρησε το περίγραμμα.
Η απεικόνιση της σκηνής της Κοίμησης της Θεοτόκου, σύμφωνα με τα ίδια στοιχεία, αποτυπώνεται και σε μία εικόνα, το παλαιότερο έργο που αποδίδεται στον περίφημο ζωγράφο της Κρητικής Σχολής, τον Θεοφάνη, στην περίοδο που ο καλλιτέχνης εργαζόταν στη Μονή Αναπαυσά (1527).
Το έργο βρισκόταν παλιά στο βυζαντινό ναό της Καλαμπάκας, ως μέρος αμφιπρόσωπης εικόνας, που στην άλλη της πλευρά απεικόνιζε τη Σταύρωση. Μετά την κλοπή της από τον ναό της Κοίμησης το 1979 χωρίστηκε από τους αρχαιοκάπηλους στα δύο. Το 1983 εντοπίστηκε στο εξωτερικό και μετά από δικαστικό αγώνα επαναπατρίστηκε το 1986. Σήμερα, φυλάσσεται στη Μονή Βαρλαάμ και κάθε χρόνο τον Δεκαπενταύγουστο επιστρέφει στο βυζαντινό ναό της Κοίμησης για προσκύνηση.
Εσωτερικά ο ναός είναι κατάγραφος με τοιχογραφίες. Το παλαιότερο στρώμα, χρονολογείται στα τέλη 11ου – αρχές 12ου αι. Το μεγαλύτερο τμήμα του ζωγραφικού διακόσμου, ο οποίος εκτελέστηκε από τον ιερέα Κυριαζή και τον Κρητικό μοναχό Νεόφυτο, γιο του ζωγράφου Θεοφάνη, χρονολογείται στα 1573.
Ο τοιχογραφικός διάκοσμος του νάρθηκα χρονολογείται στον 18ο αι. Ο ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου στην Καλαμπάκα είναι τρίκλιτη ξυλόστεγη βασιλική που απολήγει σε τρεις κόγχες ανατολικά. Το κεντρικό κλίτος είναι υπερυψωμένο.
Τα κλίτη χωρίζονται μεταξύ τους με εναλλαγή πεσσών και κιόνων, ενώ ο εσωνάρθηκας επικοινωνεί με το κεντρικό κλίτος μέσω τριβήλου ανοίγματος. Ο εξωνάρθηκας είναι μεταγενέστερος, επισημαίνουν τα ίδια στοιχεία.
