Ο κορονοϊός που έχει φέρει τα πάνω κάτω στη ζωή μας, φαίνεται ότι ταξιδεύει πολύ γρήγορα και εύκολα σε όλο τον πλανήτη, αλλά ο φόβος για τις συνέπειές του, μάλλον μεταδίδεται ταχύτερα και ήδη έχει αγγίξει τους περισσότερους από μας. Τι μπορούμε αλήθεια να κάνουμε για αυτό, όταν το μόνο που επί του πρακτέου καλούμαστε να κάνουμε, είναι να κάτσουμε σπίτι μας και να μην κάνουμε τίποτα;
Και πώς μπορούμε, υπό τις παρούσες συνθήκες, να αντιμετωπίσουμε τον πανικό που ενίοτε μας επισκέπτεται; Θα του αντισταθούμε σθεναρά ή απλά θα μάθουμε να ζούμε με αυτόν μέχρι το τέλος της επιδημίας; Ο καθηγητής Ψυχιατρικής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Πέτρος Σκαπινάκης, απαντά ότι η μείωση του πανικού αποτελεί ουσιαστικό μέτρο τόσο σε ατομικό όσο και σε συλλογικό επίπεδο. «Η συλλογική συμπεριφορά σε κατάσταση πανικού δεν είναι ποτέ ορθολογική και έχει ως αποτέλεσμα το ακριβώς αντίθετο από το αναμενόμενο, δηλαδή την γρηγορότερη εξαφάνιση βασικών προμηθειών ή ειδών υγιεινής (οι οποίες συσσωρεύονται στα σπίτια με τη μικρότερη ανάγκη) και τη συντομότερη εξάντληση του συστήματος υγείας (καθώς υπερφορτώνεται με αιτήματα μικρότερης προτεραιότητας). Επίσης συμβάλλει στη γρηγορότερη μετάδοση του ιού, αν αναλογιστεί κανείς τις ουρές που δημιουργούνται για τις προμήθειες». Σε ατομικό επίπεδο, λέει ο καθηγητής, οι ψυχολογικές επιπτώσεις του πανικού, μείγματα έντονου άγχους ή / και κατάθλιψης (εφόσον παραταθεί η απομόνωση), δεν πρέπει να υποτιμώνται και είναι γνωστή η αρνητική σχέση του stress με τη βέλτιστη ετοιμότητα του ανοσολογικού μας συστήματος. «Άρα, αξίζει να κάνουμε το καλύτερο που μπορούμε ώστε να διατηρήσουμε τη σχετική μας ηρεμία και να αποβάλλουμε από τον οργανισμό μας το επιπρόσθετο stress που παράγεται αυτές τις ημέρες».
Δυσανεξία στην αβεβαιότητα
Η αβεβαιότητα τις ημέρες που διανύουμε είναι ένας καθοριστικός παράγοντας για την ψυχική μας αρμονία, γιατί όπως λέει ο κ. Σκαπινάκης η αδυναμία των ειδικών να μας πείσουν για τον πραγματικό κίνδυνο από τη διασπορά του ιού (οφειλόμενη στην ελλιπή γνώση και εμπειρία για τον ιό) και οι αντικρουόμενες απόψεις που ακούμε και διαβάζουμε, οδηγούν σε όλο και μεγαλύτερη αμφιβολία σχετικά με την πιθανότητα των συνεπειών. «Σταδιακά χτίζουμε μια όλο και μεγαλύτερη δυσανεξία στην αβεβαιότητα: εκτός και εάν κάποιος είναι σε θέση να μας πει ακριβώς πόσο κινδυνεύουμε (που δεν είναι δυνατό να γίνει), τότε τα χειρότερα μπορεί να έρθουν. Στην ακραία της μορφή η αντίληψη αυτή μπορεί να διαμορφωθεί ως εξής: “εκτός και εάν κάποιος με βεβαιώσει 100% ότι δεν κινδυνεύω, τότε όλα είναι πιθανά και δεν μπορώ να κάνω τίποτα”».
Μετά τα 25 μειώνεται η ανοχή στην αβεβαιότητα
Σύμφωνα με τον καθηγητή, όταν θεωρούμε ότι δεν έχουμε δυνατότητα άσκησης προσωπικού ελέγχου, ο κίνδυνος στο μυαλό μας μεγαλώνει και αυτό συχνά μπορεί να συμβεί κατά την περίοδο μιας επιδημίας, όπου νιώθουμε αδύναμοι να επηρεάσουμε τη δυναμική της διασποράς του λοιμογόνου παράγοντα, (με τον ίδιο τρόπο που στο αεροπλάνο νιώθουμε μεγαλύτερο κίνδυνο από ότι στο αυτοκίνητο, όταν στην πράξη ο κίνδυνος είναι μικρότερος). «Ωστόσο οι έφηβοι και οι νέοι άνθρωποι έως 25 ετών είναι τυπικά πολύ περισσότερο ανεκτικοί στην αβεβαιότητα, καθώς αυτό εξελικτικά αποτελεί πλεονέκτημα γιατί προσφέρει μεγαλύτερες δυνατότητες μάθησης».
Οι απαισιόδοξοι σε μία επιδημία είναι περισσότεροι
Το σύνθημα «σκέψου θετικά» αποδεικνύεται συνήθως είτε αναποτελεσματικό είτε πιο επικίνδυνο σε μία τέτοια κατάσταση και η δόκιμη προσέγγιση είναι η οικοδόμηση της ρεαλιστικής σκέψης, αναφέρει ο κ. Σκαπινάκης, επισημαίνοντας ότι η απάντηση στον αρνητισμό δεν είναι η θετική σκέψη. «Ο ρεαλισμός απαντά στις αρνητικές σκέψεις με τρόπο τεκμηριωμένο, χωρίς μεροληψίες, έχοντας εξετάσει τόσο τις αρνητικές όσο και τις ουδέτερες ή θετικές συνέπειες. Ωστόσο η υιοθέτηση ενός ρεαλιστικού τρόπου σκέψης δεν γίνεται αυτόματα, απαιτεί την ενεργοποίηση των λογικών κυκλωμάτων του εγκεφάλου μας (δηλαδή του προμετωπιαίου λοβού) και άρα απαιτεί ενεργητική προσπάθεια από μέρους μας». Κι αν νομίζετε ότι οι αισιόδοξοι στη διάρκεια μίας επιδημίας είναι η πλειονότητα είστε βαθιά γελασμένοι: «Ο απαισιόδοξος δίνει δυσανάλογο βάρος στις άσχημες ενδείξεις αγνοώντας τις αντίθετες, ενώ ο αισιόδοξος τείνει να αγνοεί τις αρνητικές ενδείξεις μεροληπτώντας υπέρ των θετικών. Στη διάρκεια μιας επιδημίας οι απαισιόδοξοι είναι φυσικά περισσότεροι, καθώς ο εγκέφαλός μας είναι προγραμματισμένος να ανιχνεύει τον κίνδυνο κατά προτεραιότητα».
Μην σκέφτεστε άσπρο μαύρο
Το αντίδοτο πάντως στην καταστροφική σκέψη, σύμφωνα με τον ψυχίατρο είναι η φασματική σκέψη. Δηλαδή αντί να σκεφτόμαστε με όρους άσπρο — μαύρο (είτε θα ζήσω είτε θα πεθάνω) μπορούμε να φανταστούμε όλες τις ενδιάμεσες εκβάσεις και να εκτιμήσουμε ρεαλιστικά τις πιθανότητές τους. Στην περίπτωση μιας λοιμώδους επιδημίας οι πιθανές εκβάσεις είναι αρκετές:
να μην κολλήσω
να κολλήσω και να παραμείνω ασυμπτωματικός,
να κολλήσω και να ασθενήσω με ήπια συμπτώματα που θα περάσουν από μόνα τους,
να κολλήσω και να έχω μέτρια συμπτωματολογία που τελικά θα περάσει,
να κολλήσω και να έχω σοβαρή συμπτωματολογία για την οποία ένα γιατρός θα χρειαστεί να με αξιολογήσει, κοκ.
Όπως λέει ο κ. Σκαπινάκης τα πραγματικά δεδομένα μέχρι στιγμής μιλούν για πάνω από 90% ήπιων λοιμώξεων που αυτοπεριορίζονται. «Τα δεδομένα αυτά δεν εξάγονται από αντιπροσωπευτικό δείγμα “φορέων” του ιού. Ο ιός ταυτοποιείται μόνο σε όσους πάσχουν από μέτρια έως σοβαρή νόσο. Άρα, είναι αρκετά πιθανό στο τέλος της επιδημίας να διαπιστώσουμε ότι τελικά η ασυμπτωματική και η ήπια νόσος ήταν εξαιρετικά πιο συχνή».
Τι να κάνουμε για να διατηρήσουμε την ψυχραιμία μας
Ως εκ τούτου τονίζει ο καθηγητής μειώνουμε την εκτίμηση της αβεβαιότητας σχετικά με τον ιό και τις συνέπειές του:.
-Θυμίζουμε στον εαυτό μας ότι οι επιστήμονες έχουν κάνει έναν καταπληκτικό αγώνα δρόμου τους τελευταίους 3 μήνες και έχει ήδη συγκεντρωθεί γνώση, που υπό άλλες συνθήκες θα χρειαζόταν χρόνια έρευνας. Οι θεραπείες και οι δοκιμές εμβολίων έχουν ήδη αρχίσει. Υπάρχει σε λειτουργία ένα εξαιρετικό σύστημα παγκόσμιας επιδημιολογικής επιτήρησης. Αυτή τη στιγμή τα πράγματα που ξέρουμε για τον ιό είναι πολύ περισσότερα από αυτά που δεν ξέρουμε.
-Επανεκτιμούμε τον κίνδυνο σε πιο ρεαλιστικές διαστάσεις.
-Αντιμετωπίζουμε τις καταστροφικές αντιλήψεις.
-Εκπαιδεύουμε το μυαλό μας στη φασματική και ρεαλιστική σκέψη. (αυτό απαιτεί συχνή επανάληψη, καθώς οι αρνητικές αντιλήψεις έχουν την τάση να γυρνούν πολύ γρήγορα στο μυαλό μας)
-Αποφεύγουμε την έκθεση σε ειδήσεις και αναρτήσεις που ανατροφοδοτούν τις καταστροφικές αντιλήψεις. Δίνουμε βάρος σε σχόλια και ειδήσεις / αναρτήσεις που αναδεικνύουν την πιο αντιπροσωπευτική εικόνα των ήπιων περιστατικών.
-Επαναφέρουμε την αίσθηση του προσωπικού ελέγχου. Εφαρμόζουμε όλα εκείνα τα πράγματα που συστήνονται ώστε να μειώσουμε πραγματικά τον ατομικό μας κίνδυνο (μένουμε στο σπίτι, αποφεύγουμε τις άσκοπες μετακινήσεις, πλένουμε τα χέρια μας, δεν τρώμε / πίνουμε εκτός σπιτιού, διατηρούμε αποστάσεις ασφαλείας, προστατεύουμε / φροντίζουμε τους ηλικιωμένους).
-Εάν φοβόμαστε ότι νοσούμε, ελέγχουμε τη θερμοκρασία μας για να επιβεβαιώσουμε ότι είμαστε απύρετοι. Εάν έχουμε ήπιο πυρετό, μένουμε αποκλειστικά στο σπίτι μακριά από τους άλλους και αναμένουμε την ανάρρωση με βάση τις τηλεφωνικές οδηγίες του ιατρού μας.
-Εάν μετά από όλα αυτά συνεχίζουμε να νιώθουμε αβέβαιοι, υιοθετούμε τη στάση των αρχαίων σκεπτικών: Επί αμφιβολίας είναι καλύτερο να αναστέλλουμε την τελική μας κρίση και να συντασσόμαστε με την επικρατούσα άποψη (δηλαδή του Εθν. Οργ. Δημόσιας Υγείας).
Τάνια Η. Μαντουβάλου
