«Επί της οδού Βαλαωρίτου, υπηρέτρια, 15 ετών, απεπειράθη να αυτοκτονήση ριχθείσα από της ταράτσας προς το μέρος της οδού, διότι την επέπληξεν η κυρία της…» – Εφημ. ΜΑΚΕΔΟΝΙΑ, 27/7/1948.
«Δωδεκάχρονη υπηρέτρια, εις την περιοχήν της Νεαπόλεως, απεπειράθη να θέση τέλος εις την ζωήν της, καταναλώνοντας μία φυάλη βενζίνην…» – Εφημ. ΕΣΤΙΑ, 20/3/1913.
«Επί της οδού Πατησίων, υπηρέτρια 20 ετών, περιέβρεξε με βενζίνην τα ενδύματά της και έθεσε πυρ…» – Εφημ. ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ 1/11/1962.
Αιώνας 20ός. Ποια δύναμη είναι αυτή που μπορεί να ωθεί παιδιά να επιδιώκουν λύτρωση μέσα από την αυτοχειρία;
Η λέξη κλειδί σε όλες τις παρεμφερείς ειδήσεις είναι κοινή: «Υπηρέτρια». Το τραγικό φαινόμενο της «λυτρωτικής αυτοκτονίας» «ζυμώνεται» από τον προηγούμενο, ακόμη, αιώνα.
Η υπηρέτρια, η δούλα ή, ακόμα πιο υποτιμητικά, το δουλικό δεν ανήκει ακριβώς στην κατηγορία των ανθρώπων. Βρίσκεται μεταξύ ζώου και ανθρώπου. Η άκρη του μίτου χάνεται στην αρχαία Ελλάδα, όπου η δουλεία ήταν θεσμός. Τότε δεν υπήρχε διάκριση ανάμεσα στα δύο φύλα. Άλλωστε, οι περισσότεροι αιχμάλωτοι πολέμων, που πωλούνταν ως δούλοι στα παζάρια, ήταν άνδρες. Ανήκαν στα αφεντικά τους και αποτελούσαν στοιχείο της περιουσίας τους. Οι αιώνες περνούν, αλλά ο θεσμός της δουλείας είναι διαχρονικός, παραμένοντας και στα χρόνια του Βυζαντίου. Δούλοι και δούλες, απολύτως υποταγμένοι στον κύριό τους, προσφέρονται ακόμη και ως δώρο. Με τον καιρό, η βυζαντινή κοινωνία γίνεται προοδευτικότερη, επιτρέποντας τον γάμο μεταξύ ελευθέρων και δούλων, με περιορισμούς που περιλαμβάνονται στον νομοκανόνα του Μανουήλ Μαλαξού (1561).
Κατά την τουρκοκρατία, η δουλεία κρατά ζωντανή η ανέχεια. Ειδικά στις ορεινές περιοχές της χώρας, όπου οι αγρότες εργάζονται σκληρά για την επιβίωση, οι αγρότισσες επιβαρύνονται με όλα τα βάρη του νοικοκυριού. Τα θηλυκά παιδιά στέλνονται σε πλουσιόσπιτα, όπου εργάζονται σκληρά για 15 έως 20 ώρες την ημέρα, υπό τις χειρότερες συνθήκες και με ελάχιστη τροφή. «Οι περισσότερες αρχόντισσες δέρνουν αυτά τα δυστυχισμένα πλάσματα, παρέχοντάς τους μόνο ψωμί την ημέρα του Πάσχα και τα Χριστούγεννα».
Οι δούλες παραμένουν αντικείμενα εμπορικής εκμετάλλευσης, που «αγοράζονται» από πλούσια αφεντικά, ενώ οι κοινωνικές δομές προτιμούν τους άντρες. Η κατάσταση αυτή παραμένει αμετάβλητη, καθώς ακόμα και μετά την απελευθέρωση οι Έλληνες αποφασίζουν την κατάργηση της δουλείας, αλλά η πραγματικότητα δεν αλλάζει. Η δουλεία, ως «υπαγωγή» ενός ανθρώπου σε άνθρωπο, συνεχίζει να υφίσταται, κυρίως για τις γυναίκες.
Δούλες ή υπηρέτριες, είναι κατά κανόνα ανήλικα κορίτσια, αγράμματα και φοβισμένα, που εργάζονται σκληρά για την οικογένειά τους. Στέλνονται από την περιφέρεια στις μεγάλες πόλεις για να υπηρετούν πλουσιόσπιτα, χωρίς να γνωρίζουν τις συνθήκες κάτω από τις οποίες θα αναγκαστούν να εργαστούν.
Το 1870, με έκτακτη αστυνομική διάταξη, εγκαινιάζεται το Βιβλιάριο Υπηρετρίας, το οποίο διασφαλίζει την καταγραφή του χρόνου εργασίας της κάθε κοπέλας. Δύο χρόνια αργότερα, με πρωτοβουλία της παιδαγωγού Πηνελόπης Κεχαγιά, ιδρύεται ο Σύλλογος Κυρίων υπέρ της Γυναικείας Παιδεύσεως, που στοχεύει στην εκπαίδευση κοριτσιών που εργάζονται ως υπηρέτριες.
Η Εφημερίς των Κυριών ξεκινά εκστρατεία υπέρ των καταπιεσμένων κοριτσιών, αλλά η κοινωνία παραμένει αδρανής. Το 1947, η 14χρονη Σπυριδούλα Ράπτη, που εργαζόταν σε σπίτι, μεταφέρεται σοβαρά τραυματισμένη στο νοσοκομείο, προκαλώντας την οργή της κοινωνίας και την καταδίκη των εργοδοτών της.
Πρέπει να περάσουν πολλές δεκαετίες έως ότου οι υπηρέτριες κερδίσουν έστω και ψήγματα συμπάθειας. Στο δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, το κράτος αρχίζει να απαγορεύει την απασχόληση κοριτσιών κάτω των 14 ετών. Η κατάσταση των υπηρέτριων αργά αλλά σταθερά αρχίζει να βελτιώνεται, αν και η πλήρης κατάργηση των διακρίσεων παραμένει μακριά.
Πηγή: ΑΠΕ-ΜΠΕ
