Ο εικαστικός – ζωγράφος Δημήτρης Αστερίου μιλά στην Politic για τα Ματωμένα Πορτρέτα, μέσω των οποίων ο ίδιος αποτυπώνει στον καμβά τα πρόσωπα των ανθρώπων που έγιναν θύματα εγκληματικών ενεργειών.
Συνέντευξη στον Γιώργο Φακή
«Η τέχνη δεν είναι αυτό που βλέπεις, αλλά αυτό που κάνεις τους άλλους να δουν». Με αυτά τα λόγια ο Εντγκάρ Ντεγκά (Edgar Degas) περιέγραφε τον όρο «τέχνη» στα μέσα του 19ου αιώνα. Με αυτή τη φράση ήθελε να δώσει έναν διαφορετικό ορισμό, να αναδείξει ότι ο καλλιτέχνης οφείλει μέσα από τα έργα του να αναδείξει στοιχεία, να ξυπνήσει συναισθήματα στον κόσμο. Στην Ελλάδα του 21ου αιώνα τα γεγονότα είναι -συνήθως- τραγικά, βαμμένα με αίμα. Άνθρωποι κάθε ηλικίας, μικροί και μεγάλοι, γίνονται θύματα εγκληματικών ενεργειών, οι οποίες πολλές φορές μένουν ατιμώρητες ή δεν τιμωρούνται όπως θα άρμοζε σε ένα Κράτος που σέβεται πρώτα από όλα την ανθρώπινη ζωή και μετά την ίδια την ιστορία του.
Ο Ababa (κατά κόσμον Δημήτρης Αστερίου) είναι εικαστικός – ζωγράφος και δημιουργεί τα λεγόμενα «Ματωμένα Πορτρέτα». Πρόκειται για ένα είδος τέχνης αλλιώτικο από τα περισσότερα, με τον ίδιο να ζωγραφίζει κυρίως ανθρώπους που έχουν φύγει από τη ζωή με εγκληματικό τρόπο, αλλά και συγγενείς αυτών των θυμάτων, οι οποίοι στην πορεία έγιναν σύμβολα για το κουράγιο και τον αγώνα που έδωσαν για δικαίωση. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν -μεταξύ άλλων- ο Αλέξης Γρηγορόπουλος, ο Βαγγέλης Γιακουμάκης, ο Βασίλης Μάγγος, η Ελένη Τοπαλούδη, ο Άλκης Καμπανός, ο Κώστας Φραγκούλης, ο Παύλος Φύσσας (Killah P), ο Σαχζάντ Λουκμάν, ο Ζακ Κωστόπουλος, οι γυναικοκτονίες και φυσικά τα θύματα της τραγωδίας των Τεμπών. Στη δεύτερη κατηγορία εντάσσονται οι γονείς των θυμάτων, όπως η Μαρία Καρυστιανού, ο Ανδρέας Γιακουμάκης, ο Γιάννης Μάγγος κ.α.
Ο Δημήτρης Αστερίου εξηγεί μέσω της Politic ότι «η ανάγκη με ώθησε να μιλήσω μέσα από την τέχνη μου για όλα αυτά, να φωνάξω με τον δικό μου τρόπο, να αντισταθώ». Τα Ματωμένα Πορτρέτα δεν είναι μια ευχάριστη μορφή τέχνης. Το αντίθετο. Είναι έργα που ξυπνούν δυσάρεστα συναισθήματα, με κίνητρο να αναδειχθούν οι εγκληματικές ενέργειες, οι παραλήψεις, η αδιαφορία. Μέσα από τη ζωγραφική, ο Ababa επιθυμεί να κινητοποιήσει την κοινωνία, να δείξει ότι το φάντασμα του φασισμού πλανάται πάνω από τη χώρα, σε χαλεπούς καιρούς, όπου ο σκοταδισμός επανέρχεται με γοργά βήματα. Αυτό άλλωστε αποτυπώθηκε και το Σαββατοκύριακο (9-10/3/2024) στη Θεσσαλονίκη, με την εγκληματική επίθεση που δέχθηκαν στην Πλατεία Αριστοτέλους δύο τρανς άτομα.
«Τα Ματωμένα Πορτρέτα είναι το πένθος μιας ολόκληρης κοινωνίας που δεν κατόρθωσε να προστατεύσει τα παιδιά της», σημειώνει χαρακτηριστικά παρακάτω ο Δημήτρης Αστερίου. Οι πίνακές του είναι συγκλονιστικοί, το λευκό, το μαύρο και από πάνω το κόκκινο για το αίμα που χύθηκε, για το νήμα της ζωής που κόπηκε με εγκληματικό τρόπο…
Δημήτρη θέλω να πάρουμε τα πράγματα από την αρχή. Τι είναι τα ματωμένα πορτρέτα και πώς ξεκίνησες να ζωγραφίζεις ανθρώπους οι οποίοι είναι θύματα εγκληματικών ενεργειών; Ποια είναι η θεματολογία πάνω στην οποία βασίζεσαι όταν ξεκινάς να δημιουργήσεις ένα έργο;
-Τα ματωμένα πορτρέτα ξεκίνησαν με πρόθεση να δώσουν πρόσωπο σε ανθρώπους που έδωσαν μάχη, βασανίστηκαν ή έχασαν τη ζωή τους εξαιτίας του φύλου, της φυλής, της καταγωγής ή της σεξουαλικής τους ταυτότητας. Ως μία ανάγκη να τους κρατήσω ζωντανούς, να μην αφήσω να περάσουν στη λήθη. Ένας αγώνας διεξάγεται καθημερινά μέσα στους δρόμους -τα πρόσφατά γεγονότα της Θεσσαλονίκης είναι χαρακτηριστικό παράδειγμα- ένας αγώνας με αθώα θύματα. Όλα αυτά είναι αποτέλεσμα ενός βαθύτατου και σοβαρότατου διχασμού της κοινωνίας μας. Με αφορμή την κοινωνικοοικονομική κρίση έγινε ακόμα πιο εμφανής η αδυναμία των πολιτικών συστημάτων, όχι μόνο της χώρας μας αλλά και ολόκληρου του πλανήτη, να εφαρμόσουν ένα δίκαιο σύστημα που να ανταποκρίνεται στο όραμα για ισότητα, ελευθερία και σεβασμό στα δικαιώματα κάθε πολίτη. Έτσι, η αρχική μου πρόθεση άρχισε σιγά σιγά να παίρνει τη μορφή μιας ανάγκης, να μιλήσω μέσα από την τέχνη μου για όλα αυτά, να φωνάξω με τον δικό μου τρόπο, να αντισταθώ.
Συνήθως η τέχνη είναι στοιχείο ψυχαγωγίας. Τα ματωμένα πορτρέτα ωστόσο δεν ανήκουν σε αυτή την κατηγορία. Το αποτέλεσμα συγκλονίζει, δημιουργεί αισθήματα θλίψης, οργής, φόβου. Είναι αυτός ο στόχος από μεριάς σου;
-Εδώ θα διαφωνήσω. Ψυχαγωγία δεν σημαίνει διασκέδαση. Η σημασία της λέξης ψυχαγωγία ετυμολογικά σημαίνει άγω την ψυχή. Την οδηγώ, την ανατρέφω, τη βοηθώ να προχωρήσει. Ο καλλιτέχνης, ως ευαίσθητος δέκτης, λειτουργεί ως ένα είδος καθρέφτη. Εισπράττει τα μηνύματα της εποχής, τα βιώνει, και το βίωμα αυτό -ως σκέψη και συναίσθημα- μεταπλάθεται και επιστρέφει μεταμορφωμένο. Σε όλη την Ιστορία της Τέχνης θα διαπιστώσει κανείς αυτή την αντανάκλαση, αυτή την αλληλεπίδραση. Ζούμε σε μια εποχή με πολύ σκοτάδι. Το σκοτάδι αυτό βλέπετε στα έργα αυτά. Η Τέχνη οφείλει στην κοινωνία την αλήθεια της.
Ποια είναι η διαδικασία για τη δημιουργία ενός ματωμένου πορτρέτου από την αρχή, μέχρι και την ολοκλήρωσή του;
-Η αντίδραση είναι άμεση, αντανακλαστική. Έρχεται σαν επιβολή. Το σκοτάδι που ανέφερα πιο πάνω, η «μαύρη είδηση», το κακό μαντάτο που λέει το δημοτικό μας τραγούδι, κινητοποιεί μια ανάγκη μέσα μου, είναι σαν να οδηγεί το χέρι μου. Ένας ακόμη, μία ακόμη, που έφυγαν άδικα, άσκοπα. Ένας, μία, πενήντα επτά… Μετράμε τις μαύρες τρύπες που ανοίγουν στις ζωές μας με άδικους χαμούς, αναίτιους. Όσο ο αριθμός των ματωμένων πορτρέτων μεγαλώνει, μεγαλώνει κι αυτή η σκιά, αυτό το σκοτάδι. Τα ματωμένα πορτρέτα είναι μια μάχη με το σκοτάδι αυτό.
Χρησιμοποιείς συγκεκριμένα χρώματα; Ως «ματωμένο πορτρέτο», γίνεται εύκολα αντιληπτό ότι το κόκκινο κυριαρχεί σε όλα τα έργα.
-Τα πορτρέτα των συνανθρώπων μας που έφυγαν είναι πάντα ασπρόμαυρα. Γίνονται γρήγορα με λιτές γραμμές, σαν σκίτσα ή σαν τις παλιές ξεθωριασμένες φωτογραφίες ταυτότητας, είναι η ταυτότητα της απώλειας. Το κόκκινο χρώμα είναι το αίμα. Που χύθηκε άσκοπα, άδικα. Είναι κι ο θυμός, η οργή για το άδικο, είναι το αίτημα για δικαιοσύνη, για κάθαρση. Γι’ αυτό το κόκκινο χρώμα επικαλύπτει τα πορτρέτα με πινελιές άγριες, απρομελέτητες. Είναι η βία η ίδια.
Έχεις δημιουργήσει πορτρέτα για τις γυναικοκτονίες, για τα θύματα των Τεμπών, για τον Παύλο Φύσσα (Killah P), για την Ελένη Τοπαλούδη, για τον Ζακ Κωστόπουλο, για τον Βασίλη Μάγγο, τον Άλκη Καμπανό, τον Αλέξη Γρηγορόπουλο, τον Κώστα Φραγκούλη, τον Βαγγέλη Γιακουμάκη κτλ. Πρόκειται για θύματα εγκλημάτων που συγκλόνισαν όλη τη χώρα. Ποιο είναι το μήνυμα που θες να περάσεις κάθε φορά;
-Ξέρετε, συχνά στις εκθέσεις των Ματωμένων Πορτρέτων χρησιμοποιώ «ματωμένους» καθρέφτες. Καθρέφτες με παρόμοιο κόκκινο χρώμα που μπαίνουν εμβόλιμα ανάμεσα στα έργα. Έτσι ο θεατής, κάποια στιγμή αντικρίζει τον εαυτό του εκτεθειμένο, στην θέση ενός ακόμα Ματωμένου Πορτρέτου. Αυτό είναι το μήνυμα. Οι άνθρωποι αυτοί που έπεσαν θύμα της βίας, είτε κρατικής, είτε ως αποτέλεσμα φανατισμού, μισαλλοδοξίας, φασιστικής ιδεολογίας, ή και εγκληματικής αδιαφορίας, είμαστε εμείς. Στη θέση τους αύριο μπορεί, έτσι αναίτια, κάποιος από εμάς να φύγει. Και όσο επιλέγουμε να το αγνοούμε, να το ξεχνάμε, γινόμαστε πιθανά θύματα αλλά ταυτόχρονα και θύτες. Πρέπει να το συνειδητοποιήσουμε αυτό, πρέπει να μας γίνει βίωμα το πόσο στενά είμαστε συνδεδεμένοι όλοι, πόσο πολύ μας αφορά προσωπικά, τον καθένα από εμάς, ο πόνος αυτός.
Κάθε πορτρέτο σου είναι και μια διαφορετική ιστορία, ένα διαφορετικό θύμα εγκληματικών ενεργειών. Μιλώντας με τους συγγενείς αυτών των ανθρώπων, τι σου λένε; Και πώς αντιδρούν όταν βλέπουν το τελικό αποτέλεσμα; Αλλά και τι λένε όσοι δεν έχουν βιώσει ένα τόσο τραγικό γεγονός, αλλά βλέπουν τα έργα σου;
-Μέσα από τις εκθέσεις και τη γενικότερη προβολή των Ματωμένων Πορτρέτων ήρθα σε επαφή αρκετούς από τους γονείς, τους φίλους, τους συντρόφους των ανθρώπων που έφυγαν. Κάθε τέτοια επαφή ήταν αφάνταστα φορτισμένη. Είναι κάποια συναισθήματα που δεν περιγράφονται με λόγια. Είναι κάτι περισσότερο από το βίωμα του πένθους ως ατομική κατάσταση, αυτό με το οποίο υποχρεώνονται να ζήσουν οι άνθρωποι αυτοί. Είναι το πένθος μιας ολόκληρης κοινωνίας που δεν κατόρθωσε να προστατεύσει τα παιδιά της. Μιας κοινωνίας βουτηγμένης σε έναν καθημερινό αγώνα ενάντια στην εξαθλίωση της φτωχοποίησης, που επιλέγει συχνά να αδιαφορεί, να ξεχνά. Και σε κάποιες περιπτώσεις είναι και ένας άνισος και σκληρός αγώνας για την δικαίωση των νεκρών τους. Οι άνθρωποι αυτοί παλεύουν ενάντια στη λήθη και το άδικο, μαζεύοντας και την τελευταία σταγόνα της δύναμής τους για να μπορέσουν να συνεχίσουν. Ναι, δεν περιγράφονται τα συναισθήματα αυτά, είναι συντριπτικά.
Ποιες είναι οι σκέψεις σου όταν ζωγραφίζεις το πορτρέτο ενός θύματος; Τι συναισθήματα προκαλούνται αυτές τις ώρες;
-Το κάθε πρόσωπο, το κάθε Ματωμένο Πορτρέτο είναι για μένα αυτή η αίσθηση της σκιάς, της μαύρης τρύπας που περιέγραψα πιο πάνω. Είναι η ελπίδα που χάνεται, ένα μέλλον που ξαφνικά παύει να υπάρχει, το νήμα που κόβεται κι αφήνει την αφήγηση ενός βίου στη μέση. Είναι πολλά κι αντικρουόμενα τα συναισθήματα. Όταν σχεδιάζω ένα ακόμα πρόσωπο, την ώρα εκείνη, με την επίγνωση της αδιανόητης αδικίας που έχει υποστεί, νιώθω μια αβάσταχτη τρυφερότητα, το πενάκι ή το μολύβι μου γίνεται ένα κουκούλι, θέλω να το τυλίξω, να το προστατέψω, να το παρηγορήσω, να το περιβάλλω με ένα σάβανο αγάπης, να το τιμήσω. Μετά έρχεται το κόκκινο. Το αίμα, ο θυμός.
Τα έργα σου που εκτίθενται; Πρόκειται να γίνει και μια έκθεση του Δήμου Αθηναίων τον προσεχή Μάιο, όπου θα αναδείξεις τα ματωμένα πορτρέτα;
-Τον Μάη, στις 17, 18 και 19, τα «Ματωμένα Πορτρέτα θα φιλοξενηθούν στο «3ο Φεστιβάλ SΤRONG ME» στο Σεράφειο του Δήμου Αθηνών.
Μόλις λίγες ώρες μετά το έγκλημα των Τεμπών, δημιούργησες ένα σκίτσο με τη σύγκρουση των τρένων και πουλιά να πετούν από πάνω. Πρόκειται για μια εικόνα που έκανε τον γύρο του διαδικτύου. Τι συμβολίζει για σένα και ποιο μήνυμα θέλησες να περάσεις;
-Τα πουλιά, από τα αρχαία κείμενα ως και το δημοτικό μας τραγούδι, είναι άγγελοι ειδήσεων, μεταφέρουν τα γεγονότα, είναι συχνά φορείς του «κακού μαντάτου». Είναι ταυτόχρονα και άγγελοι-ψυχοπομποί. Στα σχέδιά μου συχνά παίζουν τον διττό αυτό ρόλο. Πώς να περιγράψεις με λίγες γραμμές στο χαρτί αυτό το τεράστιο σοκ που ζήσαμε με το ατύχημα των Τεμπών; Πώς να μετρήσεις την φρίκη, τον θρήνο, την οργή για το ανεπανάληπτο αυτό έγκλημα; Μου έπεμψαν τα πουλιά την τρομερή είδηση κι εγώ τα έστειλα πάνω από τα στρεβλωμένα σίδερα να πάρουν τις 57 αυτές χαμένες ψυχές στα φτερά τους. Δεν έχω κάτι άλλο να πω.
Θεωρείς ότι η κοινωνία γίνεται ολοένα και πιο φασιστική; Ο ρόλος της τέχνης στο να ανατραπεί αυτή η τάση ποιος είναι και ποιος θα πρέπει να είναι;
-Οι αλλεπάλληλες κρίσεις, τόσο η οικονομική όσο και η κρίση του Covid19, έχουν φτάσει τις κοινωνίες στα όριά τους. Η χώρα μας, αλλά κι ολόκληρη η Ευρώπη αντιμετωπίζει, περισσότερο από ποτέ, έναν ορατό και απτό κίνδυνο εκφασισμού της. Είναι ο φόβος που κυριαρχεί. Είναι η απελπισία, η φτώχια κι η έλλειψη παιδείας που σπρώχνει τους ανθρώπους στα άκρα. Η εξαθλίωση, πνευματική και οικονομική, η αίσθηση της ασφυξίας και του αδιέξοδου, η αδράνεια των θεσμών, βυθίζουν τους πολίτες σε μια τεράστια ανασφάλεια. Και η Ιστορία μας διδάσκει ότι τέτοιου είδους οικονομικές και ηθικές κρίσεις αποτελούν γόνιμο έδαφος για να φυτρώσει και να καρπίσει η ρητορική μίσους και ο τυφλός φανατισμός. Η μήτρα της Ιστορίας είναι η μνήμη. Η Τέχνη οφείλει λοιπόν να άγει την ψυχή μας, να την προσανατολίσει στην αλήθεια της μνήμης. Να μιλήσει για το βίωμα και να οδηγήσει στην κάθαρση.
*Μπορείτε να δείτε περισσότερα Ματωμένα Πορτρέτα στο προφίλ του Δημήτρη Αστερίου στο Facebook: Ababa Asteriou
Δείτε επίσης: Τέμπη: Συγκλόνισαν το Ευρωκοινοβούλιο Μ. Καρυστιανού και Π. Ασλανίδης – Με το ντοκιμαντέρ της Politic ξεκίνησε η εκδήλωση
