Πρόκειται για την τρίτη και τελευταία γιορτή του Δωδεκαημέρου των Χριστουγέννων και κάθε χρόνο γιορτάζεται στις 6 Ιανουαρίου.
Κατά τη σημερινή μέρα φανερώθηκαν τα τρία πρόσωπα της Αγίας Τριάδος, γεγονός το οποίο σύμφωνα με την Καινή Διαθήκη συνέβη στη Βάπτιση του Κυρίου.
Μια άλλη ονομασία είναι Επιφάνια και Φώτα ή Φωτά, καθώς όπως λέει στο τέλος το Απολυτίκιο της Εορτής, ήλθε ο Χριστός για να φωτίσει τον κόσμο, μπολιάζοντας τον και πνευματικά δια του Βαπτίσματος και του Χρίσματος.
Πότε καθιερώθηκαν
Μέχρι σήμερα δεν είμαστε βέβαιοι για το πότε καθιερώθηκε η εορτή των Θεοφανίων ωστόσο σίγουρα είναι μια από τις πιο παλιές γιορτές της Εκκλησίας.
Έλκει τις ρίζες της στις παγανιστικές θρησκείες. Ο Κλήμης ο Αλεξανδρεύς κάνει λόγο για κάποιους αιρετικούς Γνωστικούς που από τις αρχές του 2ου αι. γιόρταζαν τη Βάπτιση του Ιησού.
Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος παραδέχεται και περιγράφει την εορτή ως αρχαία πανήγυρη στην Αντιόχεια τη Μεγάλη και ότι από εκεί την παρέλαβαν οι Γνωστικοί.
Σήμερα ο αγιασμός των υδάτων
Κάθε χρόνο τέτοια μέρα γίνεται ο καθαγιασμός των υδάτων με την κατάδυση του Τιμίου Σταυρού. Πολλοί κολυμβητές παρά τις χαμηλές θερμοκρασίες βουτούν σε θάλασσες, ποτάμια και δεξαμενές έτσι ώστε να πιάσουν τον Σταυρό.
Πότε λέμε τα κάλαντα
Μια μέρα πριν τη γιορτή δηλαδή στις 5 Ιανουαρίου τα παιδιά βγαίνουν στους δρόμους και λένε τα κάλαντα. Μπορεί να υπάρχουν πολλές παραλλαγές ωστόσο σε όλη την Ελλάδα οι πιο γνωστές είναι τρεις.
Πρώτη εκδοχή
- Σήμερα τα φώτα κι ο φωτισμός
- η χαρά μεγάλη κι ο αγιασμός.
- Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
- κάθετ’ η κυρά μας η Παναγιά.
- Όργανo βαστάει, κερί κρατεί
- και τον Αϊ-Γιάννη παρακαλεί.
- Άϊ-Γιάννη αφέντη και βαπτιστή
- βάπτισε κι εμένα Θεού παιδί.
- Ν’ ανεβώ επάνω στον ουρανό
- να μαζέψω ρόδα και λίβανο.
- Καλημέρα, καλημέρα,
- Καλή σου μέρα αφέντη με την κυρά.
Δεύτερη εκδοχή
- Σήμερα τα Φώτα και φωτισμός,
- και χαρά μεγάλη στον αφέντη μας.
- Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό,
- είναι η Μαρία η Δέσποινα.
- Με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα,
- και τον Άγιο Γιάννη παρακαλεί.
- Άγιε μου Γιάννη και Πρόδρομε,
- δύνασαι βαφτίσεις Θεού παιδί,
- και να παραδώσεις Χριστού ψυχή.
- Δύναμαι και θέλω και προσκυνώ,
- και τον Κύριό μου παρακαλώ.
- Αύριο θ’ ανέβω στους ουρανούς
- να καταπατήσω τα είδωλα.
Τρίτη εκδοχή
- Σήμερα είναι τα Φώτα και οι Φωτεινές
- και χαρές μεγάλες τ’ αφέντη μας.
- Κάτω στον Ιορδάνη τον ποταμό
- κάθεται η κυρά μας η Παναγιά.
- Κάθεται η κυρά μας η Παναγιά,
- με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα.
- Με τα θυμιατήρια στα δάχτυλα,
- σπάργα – σπαργανίζει Θεού παιδί.
- Του αφέντη Αϊ Γιάννη παρακαλεί,
- για να ρίξει δρόσο στη γη, στη γη.
- Για να ρίξει δρόσο στη γη, στη γη,
- ν’ αγιαστούνε οι βρύσες και τα νερά.
- Ν’ αγιαστούνε οι βρύσες και τα νερά,
- ν’ αγιαστεί κι ο αφέντης με την κυρά.
- Καλή μέρα καλησπέρα, καλή σου μέρα αφέντη.
- Πέντε κρατάνε τ’ άλογο και δέκα την ασκάλα,
- και δεκαοχτώ παρακαλούν βρ’ αφέντη μ’ καβαλίκα.
- Καβαλικεύεις χαίρεσαι, πεζεύεις καμαρώνεις,
- κι όπου πατήσει τ’ άλογο πηγάδια φανερώνει,
- πηγάδια πετροπήγαδα, κι αυλές μαρμαρωμένες.
- Πολλά είπαμε του αφέντη μας, ας πούμε και στην κυρά μας.
- Κυρά ψηλή, κυρά λιγνή, κυρά γαϊτανοφρύδα,
- κυρά μου τα παιδάκια σου, τα μοσχομυρισμένα,
- η Παναγιά σού τα ‘δωσε κι ο Θεός να στα χαρίσει.
- Να κάνεις γάμους και χαρές, ξεφάντωσες μεγάλες,
- να στήσεις κι άσπρο φλάμπουρο στη μέση στην αυλή σου,
- να χαίρονται οι φίλοι σου, να σκάζουν οι εχτροί σου
Δείτε επίσης: ΠΑΣΟΚ: Στην Κωνσταντινούπολη για τα Θεοφάνια ο Νίκος Ανδρουλάκης
