Σαν σήμερα, 18 Μαρτίου, με διαφορά ακριβώς 23 χρόνων, έφυγαν από τη ζωή δύο από τις μεγαλύτερες προσωπικότητες του ελληνικού πολιτικού χώρου, οι οποίοι ταυτίστηκαν όσο κανείς άλλος με το όραμα της Μεγάλης Ελλάδας και υπήρξαν καθοριστικοί στη διαμόρφωση του ελληνικού έθνους.
Λέξεις: Κωνσταντίνος Πάγκαλος
Ο βασιλέας Γεώργιος Α’ (1845-1913) και ο Ελευθέριος Βενιζέλος (1864-1936) υπήρξαν δύο κεντρικές προσωπικότητες του 19ου και 20ού αιώνα. Οι στρατηγικές τους επιτυχίες κατά τη διάρκεια των Βαλκανικών Πολέμων, η απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης και η επίλυση των πολιτικών προκλήσεων μετά το Κίνημα στο Γουδί, συνέβαλαν στην ανόρθωση του Ελληνικού κράτους σε μια εποχή όπου οι διεθνείς σχέσεις βρίσκονταν υπό μεγάλη δοκιμασία.
Η διαδοχή του Βασιλιά Γεωργίου Α’ στον θρόνο και οι επιτυχίες του
Ο Γεώργιος Α’ βασίλεψε ως Βασιλιάς των Ελλήνων από το 1863 έως τη δολοφονία του το 1913. Ήταν το πρώτο μέλος της δυναστείας των Γλίξμπουργκ στον ελληνικό θρόνο.
Γεννήθηκε στις 24 Δεκεμβρίου 1845 στην Κοπεγχάγη και ήταν γιος του βασιλιά της Δανίας Χριστιανού Θ’. Αναδείχθηκε βασιλιάς της Ελλάδας στις 18 Μαρτίου 1863, μετά την έξωση του Όθωνα, και ανέλαβε το θρόνο σε ηλικία μόλις 18 ετών. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του, η Ελλάδα επεκτάθηκε σημαντικά, με την προσάρτηση των Ιονίων Νήσων το 1864 και της Θεσσαλίας το 1881.
Αντιμετώπισε προκλήσεις όπως η Κρητική Επανάσταση (1866-1869), η πολιτική κρίση του 1875 που οδήγησε στην καθιέρωση της «αρχής της δεδηλωμένης», καθώς και ο ατυχής Ελληνοτουρκικός Πόλεμος του 1897, που έφερε την Ελλάδα υπό Διεθνή Οικονομικό Έλεγχο. Στις αρχές του 20ού αιώνα, η Επανάσταση στο Γουδί (1909) και οι Βαλκανικοί Πόλεμοι (1912-1913) διαμόρφωσαν την πολιτική σκηνή της χώρας, ενώ η Ελλάδα πέτυχε την ένωση της Κρήτης.
Παντρεύτηκε τη ρωσίδα δούκισσα Όλγα Κωνσταντίνοβνα το 1867, με την οποία απέκτησε οκτώ παιδιά, μεταξύ αυτών τον μελλοντικό βασιλιά Κωνσταντίνο Α’, τον πρίγκιπα Γεώργιο (αρμοστή της Κρήτης) και τον πρίγκιπα Ανδρέα, πατέρα του πρίγκιπα Φιλίππου, συζύγου της βασίλισσας Ελισάβετ Β’ της Μεγάλης Βρετανίας.
Το χρονικό της δολοφονίας του
Ο Βασιλιάς Γεώργιος Α’ της Ελλάδας δολοφονήθηκε στις 18 Μαρτίου 1913 στη Θεσσαλονίκη, λίγους μήνες μετά την απελευθέρωση της πόλης από τον ελληνικό στρατό. Ο θάνατός του συγκλόνισε την Ελλάδα και δημιούργησε ερωτήματα για τα κίνητρα της βασιλοκτονίας.
Το απόγευμα της 18ης Μαρτίου, ο Γεώργιος Α’ έκανε την καθιερωμένη του βόλτα στους δρόμους της Θεσσαλονίκης, συνοδευόμενος από έναν υπασπιστή του. Παρά τις συστάσεις για αυξημένα μέτρα ασφαλείας, ο βασιλιάς κυκλοφορούσε σχεδόν απροστάτευτος, όπως συνήθιζε. Περίπου στις 05:15 μ.μ., κοντά στον Λευκό Πύργο, ο 40χρονος Αλέξανδρος Σχινάς τον πλησίασε και τον πυροβόλησε από κοντινή απόσταση με ένα περίστροφο.
Ο τραυματισμένος βασιλιάς μεταφέρθηκε εσπευσμένα στο νοσοκομείο, αλλά εξέπνευσε πριν φτάσει εκεί, σε ηλικία 67 ετών. Η είδηση της δολοφονίας του προκάλεσε σοκ και ανησυχία, ιδιαίτερα λόγω της στρατηγικής σημασίας της Θεσσαλονίκης και του ρόλου της στη νέα εδαφική πραγματικότητα της Ελλάδας μετά τον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο.
Ο Αλέξανδρος Σχινάς συνελήφθη αμέσως και τέθηκε υπό κράτηση. Οι ελληνικές αρχές τον περιέγραψαν ως έναν ασταθή και πιθανώς διαταραγμένο άτομο, απορρίπτοντας κάθε πολιτικό ή οργανωμένο σχέδιο πίσω από τη δολοφονία. Ωστόσο, δεν έλειψαν οι θεωρίες που συνέδεαν τον Σχινά είτε με αναρχικούς κύκλους είτε με ξένες δυνάμεις, όπως της Γερμανίας, που ήθελαν να αποσταθεροποιήσουν την Ελλάδα.
Στις 6 Μαΐου 1913, δύο μήνες μετά τη δολοφονία, ο Σχινάς βρέθηκε νεκρός, έχοντας πέσει από το παράθυρο του αστυνομικού τμήματος όπου κρατούνταν. Οι αρχές ανακοίνωσαν ότι αυτοκτόνησε, αλλά οι συνθήκες του θανάτου του παραμένουν αδιευκρίνιστες, ενισχύοντας τις εικασίες ότι μπορεί να «σιωπήθηκε» για να μη γίνουν γνωστά τα αληθινά κίνητρα της δολοφονίας.
Η σορός του βασιλιά μεταφέρθηκε με τη βασιλική θαλαμηγό Αμφιτρίτη στην Αθήνα, όπου εκτέθηκε σε τριήμερο λαϊκό προσκύνημα στη Μητρόπολη. Η κηδεία του έγινε με τιμές αρχηγού κράτους, και ο Γεώργιος Α’ ενταφιάστηκε στους βασιλικούς τάφους στο Τατόι.
Ο θάνατός του σήμανε το τέλος μιας περιόδου σχετικής πολιτικής σταθερότητας. Ο διάδοχός του, Κωνσταντίνος Α’, ανήλθε στο θρόνο σε μια κρίσιμη στιγμή, λίγο πριν από τον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο, και η βασιλεία του σημαδεύτηκε από εσωτερικές συγκρούσεις, εξορίες και τελικά την ανατροπή της δυναστείας των Γλίξμπουργκ.
Η ζωή και το έργο του Ελευθέριου Βενιζέλου
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπήρξε ο σημαντικότερος πολιτικός της νεότερης Ελλάδας, ταυτισμένος με το όραμα της «Μεγάλης Ελλάδας». Κυριάρχησε στην πολιτική ζωή από το 1910 έως το 1936, διατελώντας επτά φορές πρωθυπουργός. Η δράση του προκάλεσε έντονες αντιπαραθέσεις, σηματοδοτώντας την εποχή του «εθνικού διχασμού», που πήρε διαστάσεις εμφυλίου πολέμου και έληξε με την δικτατορία του Μεταξά.
Γεννημένος στα Χανιά το 1864, σπούδασε νομικά και από νωρίς αναμείχθηκε στην κρητική πολιτική σκηνή, πρωταγωνιστώντας στην επανάσταση του Θερίσου (1905) για την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα. Μετά το κίνημα του Γουδή (1909), ανέλαβε πρωθυπουργός, προχωρώντας σε εκσυγχρονιστικές μεταρρυθμίσεις και οδηγώντας τη χώρα στους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913) με νικηφόρα αποτελέσματα.
Η διαφωνία του με τον βασιλιά Κωνσταντίνο για τη στάση της Ελλάδας στον Α’ Παγκόσμιο Πόλεμο οδήγησε στον Εθνικό Διχασμό. Επέστρεψε στην εξουσία, συμμετείχε στον πόλεμο και εξασφάλισε την ευνοϊκή για την Ελλάδα Συνθήκη των Σεβρών (1920). Ωστόσο, η εκλογική του ήττα την ίδια χρονιά οδήγησε σε πολιτική απομάκρυνση και στη μικρασιατική καταστροφή.
Το 1928 επανήλθε στην πρωθυπουργία, επιδιώκοντας οικονομικές και διοικητικές μεταρρυθμίσεις, ενώ προώθησε τη σύσφιξη των ελληνοτουρκικών σχέσεων. Η πολιτική του σταδιοδρομία σημαδεύτηκε από δύο απόπειρες δολοφονίας και δύο αποτυχημένα κινήματα. Το 1935 αυτοεξορίστηκε στο Παρίσι.
Στις 13 Μαρτίου 1936, υπέστη εγκεφαλική συμφόρηση νωρίς το πρωί, ενώ βρισκόταν στο σπίτι του στο Παρίσι. Παρουσίασε συμπτώματα εγκεφαλικού επεισοδίου και έχασε τις αισθήσεις του, παραμένοντας σε κώμα για πέντε ημέρες. Τελικά, άφησε την τελευταία του πνοή στις 18 Μαρτίου 1936, στις 08:05 το πρωί, σε ηλικία 71 ετών. Ο θάνατός του αποδόθηκε σε επιπλοκές από γρίπη, που οδήγησαν σε εγκεφαλική συμφόρηση.
Η σορός του μεταφέρθηκε με τιμές από τις γαλλικές αρχές στον Ελληνορθόδοξο Ναό του Παρισιού και στη συνέχεια στο Σιδηροδρομικό Σταθμό της Λυών. Κατά τη διαδρομή προς την Ελλάδα, οι ιταλικές αρχές απέδωσαν επίσης τιμές, ενώ από το λιμάνι του Πρίντεζι μεταφέρθηκε με το αντιτορπιλικό Ύδρα κατευθείαν στα Χανιά, φτάνοντας στις 27 Μαρτίου. Η ταφή του πραγματοποιήθηκε στις 29 Μαρτίου στο Ακρωτήρι της Κρήτης, παρουσία του διαδόχου Παύλου, εκπροσώπου του βασιλιά.
Η κοινή πορεία των δύο ηγετών, από την εκλογή Βενιζέλου έως τους Βαλκανικούς πολέμους
Η συνεργασία του βασιλιά Γεωργίου Α’ με τον Ελευθέριο Βενιζέλο διαμόρφωσε καθοριστικά την πορεία της Ελλάδας στις αρχές του 20ού αιώνα. Από την πολιτική άνοδο του Βενιζέλου το 1910 έως τη δολοφονία του βασιλιά το 1913, οι δύο ηγέτες συνεργάστηκαν στενά, φέρνοντας σημαντικές μεταρρυθμίσεις και οδηγώντας τη χώρα σε μεγάλες στρατιωτικές επιτυχίες.
Μετά την Επανάσταση στο Γουδί (1909), η ανάγκη για ανανέωση του πολιτικού συστήματος έγινε επιτακτική. Στις εκλογές της 8ης Αυγούστου 1910, δεν υπήρχε κάποιο νέο, οργανωμένο κόμμα που να εκπροσωπεί τις μεταρρυθμιστικές ιδέες, και οι ανεξάρτητοι υποψήφιοι διεκδικούσαν ψήφους με βασικό σύνθημα την «ανόρθωση». Οι εκσυγχρονιστές πολιτικοί συσπειρώθηκαν γύρω από τον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος αναδείχθηκε ως ο φυσικός ηγέτης των μεταρρυθμίσεων.
Ο Γεώργιος Α’ αποδέχθηκε την πολιτική αλλαγή και συνεργάστηκε με τον Βενιζέλο, αναθέτοντάς του την πρωθυπουργία τον Οκτώβριο του 1910. Στη συνέχεια, προκηρύχθηκαν νέες εκλογές (Νοέμβριος 1910), όπου το νέο κόμμα του Βενιζέλου, οι Φιλελεύθεροι, κατήγαγαν σαρωτική νίκη, αποκτώντας την απόλυτη κοινοβουλευτική κυριαρχία.
Με τη στήριξη του βασιλιά, ο Βενιζέλος προχώρησε σε βαθιές μεταρρυθμίσεις. Το 1911 αναθεωρήθηκε το Σύνταγμα, ενισχύοντας τη διάκριση των εξουσιών και τη μονιμότητα των δημοσίων υπαλλήλων. Η κυβέρνηση προχώρησε σε αναδιοργάνωση της κρατικής διοίκησης, της τοπικής αυτοδιοίκησης και της δικαιοσύνης. Παράλληλα, δόθηκε έμφαση στη στρατιωτική προετοιμασία της χώρας, καθώς η κατάσταση στα Βαλκάνια προμήνυε πολεμικές συγκρούσεις.
Η στενή συνεργασία Γεωργίου και Βενιζέλου κορυφώθηκε κατά τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-1913). Η Ελλάδα, με αναδιοργανωμένο στρατό, συμμετείχε στον Α’ Βαλκανικό Πόλεμο εναντίον της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, σημειώνοντας νίκες και απελευθερώνοντας τη Θεσσαλονίκη στις 26 Οκτωβρίου 1912. Ο βασιλιάς εγκαταστάθηκε στην πόλη, θέλοντας να εδραιώσει την ελληνική κυριαρχία.
Η δολοφονία του Γεωργίου Α’ στις 18 Μαρτίου 1913 στη Θεσσαλονίκη, ενώ η Ελλάδα βρισκόταν στο απόγειο της στρατιωτικής και διπλωματικής επιτυχίας, αποτέλεσε το τέλος μιας σημαντικής πολιτικής σχέσης.
Παρόλο που οι δύο ηγέτες δεν ήρθαν ποτέ σε σύγκρουση, η διαδοχή του γιου του, Κωνσταντίνου στον θρόνο και η αντιπαράθεση του με τον Βενιζέλο, άνοιξε το πιο σκοτεινό κεφάλαιο της ελληνικής ιστορίας, αυτό του «Εθνικού Διχασμού».
