Τον Οκτώβριο του 2017, η Καβάλα φιλοξένησε τις εργασίες της συνόδου των πρεσβευτών στην Αθήνα, οι χώρες των οποίων συμμετέχουν στη Διεθνή Συμμαχία για τη Μνήμη του Ολοκαυτώματος – IHRA (International Holocaust Remembrance Alliance). Στη διάρκεια εκείνης της συνόδου, με προεδρεύουσα χώρα την Ελβετία και τον τότε πρέσβη της Ελβετίας στην Αθήνα Δρ. Hans-Rudolf Hodel, αναλύθηκαν και παρουσιάστηκαν διεξοδικά οι γεωγραφικές και ιστορικές ιδιαιτερότητες που σημάδεψαν τις διαδικασίες που οδήγησαν στην εξόντωση των Ελλήνων Εβραίων της ανατολικής Μακεδονίας, στο πλαίσιο πάντα της «Τελικής Λύσης» του Γ’ Ράιχ.
Αποτελεί πλέον αυταπόδεικτη αλήθεια ότι την περίοδο της τελευταίας βουλγαρικής κατοχής, τα βουλγαρικά στρατεύματα, ως στενοί συνεργάτες των Γερμανών, διευκόλυναν σε μεγάλο βαθμό στη συγκέντρωση κι εν συνεχεία την εξόντωση συνολικά 2683 Ελλήνων Εβραίων πολιτών από τις δυο πόλεις της ανατολικής Μακεδονίας (1483 από την Καβάλα και 1200 από τη Δράμα).
Όλος ο εβραϊκός πληθυσμός συνελήφθη την ίδια μέρα, στις 4 Μαρτίου 1943, από τα βουλγαρικά στρατεύματα και στις δυο γειτονικές πόλεις. Εν συνεχεία, σιδηροδρομικώς, μέσω Βουλγαρίας, μεταφέρθηκαν στο Λομ (λιμάνι του Δούναβη) κι από εκεί με ατμόπλοια στα στρατόπεδα συγκέντρωσης στην Τρεμπλίνκα και στο Άουσβιτς, όπου και χάθηκαν στα κρεματόρια ή πέθαναν από τις κακουχίες. Μόνο μια μικρή ομάδα από τους κρατούμενους σώθηκαν κι επέστρεψαν στην Καβάλα, οι οποίοι μετέπειτα αποτέλεσαν τον πυρήνα της νέας εβραϊκής κοινότητας της Καβάλας.
«In memoriam»
Ο συγγραφέας και ιστορικός της Καβάλας Κυριάκος Λυκουρίνος στο άρθρο του με τον χαρακτηριστικό τίτλο «… In memoriam» τονίζει με γλαφυρότητα και συγκίνηση: «Το σήμα δόθηκε στις 2:30 μετά τα μεσάνυχτα. Αμέσως αποκλείστηκαν οι είσοδοι της πόλης, βουλγαρικά περίπολα κατέλαβαν τους κεντρικούς δρόμους και κομβικά σημεία και στην εβραϊκή συνοικία, πάνω από την οδό Ομονοίας, ξεχύθηκαν οι μυστικοί της Οχράνα και Βούλγαροι χωροφύλακες. Εφιαλτικά αντήχησαν μέσα στην ήρεμη νύχτα οι άγριες φωνές και τα δυνατά χτυπήματα στις πόρτες των σπιτιών, οι διαταγές και οι γοερές κραυγές. Η επιχείρηση ολοκληρώθηκε στις 11 το πρωί και η σειρήνα της πόλης σήμανε το τέλος του αποκλεισμού».
«Εκείνες τις πρωινές ώρες της 4ης Μαρτίου 1943», συνεχίζει ο κ. Λυκουρίνος, «κάπου 1500 άνθρωποι, άντρες και γυναίκες, νέοι, γέροι και παιδιά, έσυραν τα βήματα και τους μικρούς μπόγους τους στους δρόμους της Καβάλας και οδηγήθηκαν με απειλές και βίαια σπρωξίματα στις καπναποθήκες της Commercial, στην οδό Βενιζέλου (τότε οδό Αδόλφου Χίτλερ). Τρεις μέρες βασανίστηκαν στο προσωρινό στρατόπεδο από τους υπηρέτες του Ναζισμού, την πείνα και τη δίψα, τους εξευτελιστικούς σωματικούς ελέγχους, ακόμη και στα γεννητικά όργανα των γυναικών. Την ώρα που τους αφαιρούσαν χρήματα και κοσμήματα, άλλες συμμορίες λεηλατούσαν τα σπίτια και τις περιουσίες τους».
«Στις 7 και 8 Μαρτίου», συνεχίζει ο κ. Λυκουρίνος, «οι άνθρωποι με το κίτρινο αστέρι φορτώθηκαν σε δεκαέξι καμιόνια για τον σιδηροδρομικό σταθμό της Δράμας. Κάπου είκοσι μέρες κράτησε το ταξίδι χωρίς επιστροφή και τελείωσε στα κρεματόρια του στρατοπέδου εξόντωσης της Τρεμπλίνκα στην Πολωνία και του Άουσβιτς της Γερμανίας. Από το Ολοκαύτωμα επέζησαν μόνο 42 Καβαλιώτες Εβραίοι».
Κουβαλώντας τις μνήμες…
Ο γιος του τελευταίου επιζήσαντα Εβραίου της Καβάλας Σαμπετάι Τσιμήνο, Ααρών, που σήμερα ζει κι εργάζεσαι στη Θεσσαλονίκη, παραμένει ακόμα για την πόλη μια ζωντανή ανάμνηση των τραγικών γεγονότων που σημάδεψαν τον ίδιο, την οικογένειά του και όλους τους Εβραίους συντοπίτες του που χάθηκαν. Ο αείμνηστος Σαμπετάι Τσιμήνο μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής του εργάζονταν στην Καβάλα πάνω στο εμπόριο καπνού και απολάμβανε του σεβασμού και της τιμής ολόκληρης της τοπικής κοινωνίας.
Σήμερα, τόσο στην Καβάλα όσο και στη Δράμα, δεν υπάρχει εβραϊκή κοινότητα. Ωστόσο, μέχρι και το 1943, στην πόλη της Καβάλας διαβιούσε η μεγαλύτερη εβραϊκή κοινότητα μετά αυτή της Θεσσαλονίκης. Ελάχιστα εναπομείναντα κτίσματα (όπως το δημοτικό σχολείο που σήμερα στεγάζει το Λύκειο Ελληνίδων Καβάλας) και το γεμάτο χόρτα εγκαταλελειμμένο οικόπεδο όπου βρίσκονταν η εβραϊκή συναγωγή θυμίζουν την παρουσία των Εβραίων στην Καβάλα, που αποτέλεσαν ένα ζωντανό κύτταρο της τοπικής κοινωνίας. Τη θυμίζουν όμως και οι μνήμες των εκατοντάδων χριστιανών που έζησαν μαζί τους και στους οποίους οι Εβραίοι συμπολίτες τους εμπιστεύτηκαν τις περιουσίες και τα υπάρχοντά τους με τη βεβαιότητα ότι θα τους τα επιστρέψουν όταν γύριζαν πίσω στο γενέθλιο τόπο.
«Τα αποτρόπαια γεγονότα εκείνων των ημερών», σημειώνει ο κ. Λυκουρίνος, «δεν έχουν καταγραφεί στη συλλογική μνήμη της Καβάλας και οι νεότεροι τα αγνοούν. Πολλοί δεν έχουν καν ακούσει ότι στην πόλη έζησαν και Εβραίοι, πάνω από 400 χρόνια. Σκοπός είναι να φωτιστεί λίγο η θαμπή και αμήχανη μνήμη για τους ανθρώπους, τους συμπολίτες μας, που εξοντώθηκαν σ’ ένα ακατανόητο μαζικό έγκλημα, το πιο φρικτό που γνώρισε η ανθρωπότητα. Στην πόλη που αποτέλεσε καταφύγιο για χιλιάδες πρόσφυγες – τα αθώα θύματα μιας άλλη εθνικής εκκαθάρισης – δεν ταιριάζει η μνημοκτονία».
