Του Αντώνη Τσολναρά
Κάθε χρόνο, την παραμονή της Πρωτοχρονιάς, σε κάθε γωνιά της Ελλάδας αναβιώνουν παραδοσιακά ήθη και έθιμα που ως στόχο έχουν να καλωσορίσουν τη νέα χρονιά ώστε αυτή να είναι καλότυχη.
Αν και χάνονται στο βάθος του χρόνου, εν τούτοις παραμένουν άρρηκτα συνυφασμένα με τις άγιες ημέρες των Χριστουγέννων και της Πρωτοχρονιάς. Με χορούς και τραγούδια, με το τζάκι αναμμένο ή το σπάσιμο του ροδιού, σχεδόν κάθε ελληνική οικογένεια, από άκρη σε άκρη της χώρας, κρατά «ζωντανό» το συγκεκριμένο κομμάτι της παράδοσης και του πολιτισμού μας.
Η βασιλόπιτα
Έθιμο απόλυτα συνδεδεμένο με τη γιορτή της Πρωτοχρονιάς, η βασιλόπιτα συγκεντρώνει γύρω της οικογένειες και παρέες, που «κυνηγούν» το πρωτοχρονιάτικο φλουρί και μαζί του την τύχη που το συνοδεύει. Πρόκειται για ένα πρωτοχρονιάτικο έθιμο το οποίο τηρείται σε όλα τα ορθόδοξα χριστιανικά σπίτια της χώρα μας. Κανένα άλλο δεν τηρείται τόσο απαράβατα από τους Έλληνες, όπου κι αν βρίσκονται και δεν έχει τόσο βαθιές ρίζες στο χρόνο. Και αυτό γιατί ανέκαθεν το κρυμμένο «φλουρί» της συμβολίζει την εύνοια της τύχης, που θα φανερώσει τον τυχερό του χρόνου που έρχεται.
Το «ποδαρικό»
Για αρκετούς ανθρώπους είναι σημαντικό το ποιος θα είναι εκείνος που θα τους κάνει ποδαρικό στο σπίτι μετά την αλλαγή του χρόνου. Έτσι, λίγες μέρες πριν την πρώτη ημέρα του χρόνου, ενημερώνουν κάποιο γνωστό, που τον θεωρούν καλότυχο, να είναι ο πρώτος που θα περάσει με το δεξί το κατώφλι του σπιτιού τους για να τους φέρει καλή τύχη.
Το ρόδι
Το σπάσιμο του ροδιού είναι ένα έθιμο το οποίο συναντούμε σε πολλές περιοχές της Ελλάδας. Το ρόδι συμβολίζει την αφθονία, τη γονιμότητα και την καλή τύχη. Για αυτό και σε πολλά μέρη της Ελλάδας το κρεμούσαν κάθε φθινόπωρο έξω από κάθε σπίτι. Το έθιμο θέλει την ώρα που αλλάζει ο χρόνος ο «νοικοκύρης» του σπιτιού να σπάει ένα ρόδι στην εξώπορτα και στη συνέχεια να περνά στο εσωτερικό με το δεξί, ώστε ο καινούργιος χρόνος να τα φέρει όλα δεξιά!
Πληρωμένοι λογαριασμοί
Προκειμένου το νέο έτος να φέρει μαζί του οικονομική ευμάρεια, ο νοικοκύρης του σπιτιού πρέπει να έχει τακτοποιήσει όλες τις οικονομικές εκκρεμότητες πριν την παραμονή της Πρωτοχρονιάς. Ο νέος χρόνος δεν πρέπει να βρει άδεια τα ντουλάπια (ή το κελάρι), οι λογαριασμοί να είναι πληρωμένοι, ενώ επίσης κάθε ένας και κάθε μια πρέπει να φροντίσουν ώστε να μην τους χρωστούν χρήματα, ούτε και να δανείσει την πρώτη μέρα του Γενάρη.
Το τζάκι
Λιγότερο γνωστή συνήθεια είναι η τοποθέτηση φύλλων ελιάς στο τζάκι ή κόκκων σιταριού στη στάχτη. Το κάψιμό τους έδινε στοιχεία μαντέματος για την κατάσταση της υγείας των παρευρισκομένων κατά τη διάρκεια του νέου έτους. Πρόκειται για ένα πολύ παλιό έθιμο που έρχεται από τη Θάσο, όπου όλοι κάθονται γύρω από το αναμμένο τζάκι, τραβούν την ανθρακιά προς τα έξω και ρίχνουν γύρω στ’ αναμμένα κάρβουνα φύλλα ελιάς, βάζοντας στο νου τους από μια ευχή, χωρίς όμως να την αποκαλύψουν στους παρευρισκόμενους. Όποιου το φύλλο γυρίσει περισσότερο, εκείνου η ευχή θα πραγματοποιηθεί.
Η κρεμμύδα
Το σκυλοκρέμμυδο ή κρεμμύδα (Scilla maritima) φυτρώνει άγριο και μοιάζει με μεγάλο κρεμμύδι. Τα ζώα δεν το τρώνε γιατί έχει δηλητήριο το οποίο μπορεί να προκαλέσει δερματικό ερεθισμό όταν έρθει σε επαφή με το σώμα. Το συγκεκριμένο, ακόμα και να το βγάλει κάποιος από τη γη και να το κρεμάσει, δεν παύει να βγάζει νέα φύλλα και άνθη. Η παράδοση θέλει η μεγάλη ζωτική του δύναμη να μεταδίδεται σε έμψυχα και άψυχα, γι’ αυτό την πρωτοχρονιά πολλοί κρεμούν σκυλοκρέμμυδο στα σπίτια τους. Πρόκειται για αρχαίο έθιμο καλοτυχίας που αναφέρεται ήδη από τον 6ο αιώνα π.Χ.
Το κάψιμο των παπουτσιών
Σε ορισμένες περιοχές της Ελλάδας, οι κάτοικοι καίνε τα παλιά τους, φθαρμένα παπούτσια στη φωτιά, κατά τη διάρκεια των Χριστουγέννων, προκειμένου να αποφύγουν τις κακοτυχίες τη νέα χρονιά.
Πρωτοχρονιάτικα έθιμα καλοτυχίας σε όλον τον κόσμο
Στη Δανία την Πρωτοχρονιά… τα σπάνε! Η οικογένεια που συγκεντρώνει στην πόρτα της τη μεγαλύτερη ποσότητα σπασμένων πιατικών θεωρείται ότι θα έχει τη μεγαλύτερη τύχη καθώς έχει τους πιο πιστούς φίλους. Στη Βραζιλία, στη Βολιβία αλλά και σε άλλες νοτιοαμερικανικές χώρες υποδέχονται το νέο χρόνο φορώντας χρωματιστά εσώρουχα, κυρίως κόκκινα αλλά και κίτρινα ή άλλα ζωηρά χρώματα προκειμένου να «πιάσουν» την καλή τύχη. Σε διάφορες νησιωτικές χώρες του κόσμου τοποθετούν λέπια ψαριών κάτω από τα πιάτα στο Χριστουγεννιάτικο τραπέζι για να τους φέρουν καλοτυχία στη χρονιά που έρχεται, ενώ σε πολλές Αμερικανικές πολιτείες πιστεύουν ότι το σπίτι τους θα είναι ευλογημένο εάν το επισκεφθεί την ημέρα των Χριστουγέννων ένας μελαχρινός άντρας.
Στη Γουατεμάλα, ακριβώς τα μεσάνυχτα, παίρνουν 12 δεκάρες, βγαίνουν από το σπίτι και τις πετούν πίσω τους, κοιτώντας την αντίθετη πλευρά από αυτή του δρόμου. Το συγκεκριμένο έθιμο υποτίθεται πως θα τους φέρει λεφτά το νέο χρόνο –ή απλώς χάνουν 12 δεκάρες. Οι Εσθονοί τρώνε παραδοσιακά επτά γεύματα την ημέρα της Πρωτοχρονιάς για να εξασφαλιστεί αφθονία και καλή τύχη τους επόμενους δώδεκα μήνες. Στην Ουαλία, οι άνθρωποι ανοίγουν την πίσω πόρτα του σπιτιού και την κλείνουν με το που χτυπήσει το ρολόι μεσάνυχτα, κλειδώνοντας έξω το προηγούμενο έτος. Στο δωδέκατο χτύπημα, η πόρτα ανοίγει, αφήνοντας το νέο έτος να μπει. Μπορεί να αλλάζουν χρόνο στην Ταϊλάνδη, όμως αντί να γιορτάζουν… μπουγελώνονται.
Λίγες μέρες πριν, κατά τη διάρκεια και λίγες μέρες μετά την Πρωτοχρονιά, στην Ταϊλάνδη, χιλιάδες κουβάδες γεμάτοι νερό προσγειώνονται σε συγγενείς και φίλους. Το νερό θεωρείται πως εξαγνίζει την ψυχή και διώχνει μακριά τα κακά πνεύματα.
Στην Κίνα ο δράκος είναι η πιο δημοφιλής φιγούρα της κινέζικης πρωτοχρονιάς, γνωστής ως Yuan Tan, που γιορτάζεται μεταξύ 21 Ιανουαρίου και 20 Φεβρουαρίου. Η δυνατή μουσική και τα κλεισμένα με χαρτιά παράθυρα διώχνουν τα κακά πνεύματα, ενώ το μανταρίνι έχει την τιμητική του και δίνεται πάντα ως δώρο σε ζευγάρι. Επιπλέον, οι Κινέζοι συνηθίζουν να βάφουν τις πόρτες τους κόκκινες πριν την έλευση του νέου έτους, καθώς το συγκεκριμένο χρώμα θεωρείται ότι φέρνει καλή τύχη. Η Ρουμανία είναι μια χώρα γεμάτη παράδοση και ειδικά στις αγροτικές περιοχές, τα κυριότερα γεγονότα της Πρωτοχρονιάς περιλαμβάνουν χορούς με μάσκες και τελετές για το θάνατο και την αναγέννηση. Οι χορευτές ντύνονται με γούνες ζώων και ξύλινες μάσκες που απεικονίζουν κατσίκες, άλογα ή αρκούδες, στη συνέχεια περνούν από σπίτι σε σπίτι χορεύοντας για να διώξουν τα κακά πνεύματα. Ο χορός της αρκούδας είναι ο πιο δημοφιλής, ενώ σύμφωνα με τη χριστιανική λαϊκή παράδοση, αν μια αρκούδα μπει σε ένα σπίτι, φέρνει ευημερία, υγεία και καλή τύχη.
Στην Ισπανία η παράδοση λέει ότι πρέπει να φας ένα σταφύλι για κάθε χτύπο της καμπάνας τα μεσάνυχτα για να έχεις επιτυχία και καλή τύχη για το επόμενο έτος. Όσα περισσότερα σταφύλια καταφέρεις να φας, τόσο πιο καλότυχη θα είναι η νέα χρονιά. Στην Τουρκία, για καλοτυχία, την Πρωτοχρονιά οι κάτοικοι πετούν από το μπαλκόνι ρόδια στο δρόμο. Την ίδια ώρα στο Πουέρτο Ρίκο οι άνθρωποι καθαρίζουν τα σπίτια τους για να απαλλαγούν από την αρνητική ενέργεια της χρονιάς που φεύγει, πετώντας κουβάδες με νερό έξω απ’ τα παράθυρά τους. Οι Ρώσοι, πάντως, την Πρωτοχρονιά για να έχουν καλή τύχη γράφουν μια ευχή σε ένα κομμάτι χαρτί, το καίνε, το ρίχνουν μέσα στο ποτήρι με τη σαμπάνια και το πίνουν πριν τις 00:01.
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα “Δημοκρατία” την Παρασκευή 28 Δεκεμβρίου 2018
