Άμαχοι νεκροί, ομηρίες, καταστροφές, λεηλασίες και αεροπορικές επιδρομές. Αυτό είναι το βαρύ τίμημα των χωριών που βρέθηκαν στο θέατρο των επιχειρήσεων του ελληνοϊταλικού πολέμου.
Οι περιοχές της Ηπείρου, κυρίως εκείνες της ελληνοαλβανικής μεθορίου, το Πωγώνι, η Κόνιτσα και χωριά της Θεσπρωτίας δοκιμάστηκαν σκληρά από την πρώτη ώρα του πολέμου.
Η Έκθεση της Επιτροπής Εξακριβώσεως Ζημιών, η οποία συγκροτήθηκε με απόφαση του τότε υπουργικού Συμβουλίου, αποκαλύπτει το μέγεθος.
Η δυστυχισμένη Ήπειρος πλήρωσε ακριβά… Είναι ανατριχιαστική η φωνή των ξηρών αριθμών αναφέρει το μέλος της Επιτροπής Νικόλαος Γεωργιάδης, Διευθυντής Τραπέζης.
Ο υπουργός Παιδείας Δημήτριος Μπαλάνος της Κυβέρνησης Πέτρου Βούλγαρη, με επιστολή του προς το Γενικό Επιτελείο Στρατού τις 31/5/45, ανακοίνωσε ότι με απόφαση του υπουργικού Συμβουλίου, συστάθηκε Επιτροπή, η οποία θα μεταβεί στην Ήπειρο, προκειμένου να διαπιστώσει και να καταγράψει τις ζημιές του πολέμου, της ιταλικής και γερμανικής Κατοχής.
Η Επιτροπή εργάστηκε στην πληγωμένη Ήπειρο, δια την εξακρίβωσιν των γενομένων ζημιών και ωμοτήτων υπό των κατακτητών, από την 3η έως την 29η Ιουλίου του 1945 και κατέγραψε λεπτομερώς τις συνθήκες.
Στην πρώτη γραμμή του μετώπου βρίσκονται τα χωριά της Κόνιτσας.
Το Αηδονοχώρι βρίσκεται δίπλα στα αλβανικά σύνορα και δέχθηκε τα πρώτα πλήγματα με την κήρυξη του πολέμου.
Οι Ιταλοί εισβολείς, μαζί με άτακτους Αλβανούς, λεηλάτησαν το χωριό και όταν οι κάτοικοι επέστρεψαν ένα μήνα μετά, δεν βρήκαν τίποτε από τα υπάρχοντά τους.
Στο χωριό Μάζι, τα ιταλικά στρατεύματα κατά την εισβολή, έκαναν λεηλασίες σε όλα τα σπίτια, άρπαξαν όλο το ζωϊκό κεφάλαιο, 2.000 αιγοπρόβατα και μοσχάρια.
Βομβαρδισμούς, καταστάσεις τρόμου, λεηλασιών και ομηρίας, βίωσαν και οι κάτοικοι των χωριών Ελεύθερο, Πηγή (Πεκλαρί), Μελισσόπετρα, Καβάσιλα, Γαναδιό, Αγία Βαρβάρα.
Στο Πύργο (Στράτσιανη), την 28η Οκτωβρίου οι Ιταλοί, οδηγημένοι από Αλβανούς, εισέβαλαν στον οικισμό και τον λεηλάτησαν για τρεις ημέρες.
Την 1η Νοεμβρίου 1940, περίπου 3.000 Ιταλοί μαζί με Αλβανούς και 1.500 μεταγωγικά ζώα, κατασκηνώνουν στο χωριό Πουρνιά και ξεκινούν τη λεηλασία σε σπίτια και καταστήματα.
Την 8η Νοεμβρίου, κατά την υποχώρηση, οι Ιταλοί συγκέντρωσαν όλους τους κατοίκους του χωριού Εξοχή και τους μετέφεραν στο σχολείο της κοινότητας, αρχίζοντας λεηλασία στα σπίτια.
H κωμόπολη της Κόνιτσας, στην οποία ζούσαν 630 οικογένειες, δέχτηκε βαριά πλήγματα από τις πρώτες ημέρες του Ελληνοιταλικού Πολέμου.
Μετά τη λήξη του ελληνοϊταλικού πολέμου, ήρθε η περίοδος της ιταλικής Κατοχής.
Στην Έκθεση μεταξύ άλλων αναφέρεται: Κατά την περίοδο αυτή χαρακτηριστικό γνώρισμα είναι οι αφάνταστοι πιέσεις, κακοποιήσεις, ξυλοδαρμοί, φυλακίσεις και κλοπές υπό των Ιταλών των διαφόρων κατοίκων….
Η Έκθεση της Επιτροπής, με αναλυτικά στοιχεία για την κάθε περιοχή, βρίσκεται στο ομώνυμο βιβλίο της Ηπειρωτικής Εταιρείας Αθηνών.
