Ολοκληρώθηκαν οι διαδικασίες αποκατάστασης και αναστήλωσης στον ναό της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Μεγάλη Παναγιά), στη Σαμαρίνα Γρεβενών. Στα θυρανοίξιά του, που θα λάβουν χώρα σήμερα το απόγευμα ανήμερα της Δεκαπενταύγουστου, η Μητρόπολη Γρεβενών, σε συνεργασία με τον Δήμο Γρεβενών, θα υποδεχθεί την υπουργό Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη.
Πρόκειται για ένα σύνθετο έργο, το οποίο περιλαμβάνει την «αποκατάσταση και αντισεισμική προστασία του Ιερού Ναού», το οποίο εκτέλεσε η Διεύθυνση Αναστήλωσης Βυζαντινών και Μεταβυζαντινών μνημείων (ΔΑΒΜΜ). Επίσης περιλαμβάνει την «ανασκαφική έρευνα στο εσωτερικό του», που υλοποίησε η Εφορεία Αρχαιοτήτων Γρεβενών, καθώς και τη «συντήρηση και αποκατάσταση του ξυλόγλυπτου τέμπλου και της διακοσμημένης επιφάνειας της οροφής», η οποία ανατέθηκε στη Διεύθυνση Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων (ΔΣΑΝΜ). Το συνολικό κόστος του έργου ανήλθε σε 2.294.340 ευρώ και αναμένεται να ολοκληρωθεί στις αρχές του 2024.
Η Μεγάλη Παναγιά, όπως αποκαλούν οι πολίτες της ιστορικής Σαμαρίνας, οικοδομήθηκε στα τέλη της δεύτερης δεκαετίας του 1800 και σύμφωνα με τη πρόσφατη ανασκαφική έρευνα, θεμελιώθηκε πάνω σε ερείπια παλαιότερου ναού. Η προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών, Σόνια Δημάκη, η οποία παρακολούθησε τις εκσκαφές στο εσωτερικό και το εξωτερικό του ναού, δήλωσε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ ότι «η ανασκαφική έρευνα αποκάλυψε σημαντικά ευρήματα που μέχρι τώρα ήταν άγνωστα». Στο εξωτερικό τομέα του ναού βρέθηκαν τμήματα λιθόστρωτου δαπέδου, ενώ στο εσωτερικό και στον κυρίως ναό αποκαλύφθηκε τμήμα αγωγού από ακανόνιστους πλακοειδείς λίθους και λείψανα τοίχων με σωζόμενες τοιχογραφίες, που σύμφωνα με την αρχαιολόγο, αποδεικνύουν «την ύπαρξη ναού προγενέστερης αρχιτεκτονικής φάσης, που χρονολογείται από τον 17ο-18ο αιώνα». Ανιχνεύθηκαν επίσης όστρακα αβαφούς κεραμικής μεταβυζαντινής περιόδου, αποσπάσματα τοιχογραφικού διακόσμου και θραύσματα υάλινων αγγείων. Η κ. Δημάκη επισήμανε ότι η ανακάλυψη αυτή είναι σημαντική διότι «μεταφέρει την ύπαρξη οργανωμένης κοινότητας της Σαμαρίνας σε πολύ νωρίτερα χρόνια, κατά την περίοδο που διάσπαρτοι οικισμοί συνενώθηκαν για να σχηματίσουν την ορεινή, οργανωμένη κοινότητα της Σαμαρίνας».
Ο Ναός Κοιμήσεως της Θεοτόκου «Μεγάλη Παναγιά» ανακηρύχθηκε το 1962 ως κηρυγμένο μνημείο. Παρά ταύτα, με την πάροδο του χρόνου, εντοπίστηκαν σοβαρές φθορές στον φέροντα οργανισμό του και ειδικότερα στην περιοχή του ιερού, όπου από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα έχει αναπτυχθεί ένα πεύκο.
Σύμφωνα με την προϊσταμένη της Εφορείας Αρχαιοτήτων Γρεβενών, οι ειδικοί επιστήμονες που αξιολόγησαν την κατάσταση του ναού διαπίστωσαν ότι «η αιτία των καθιζήσεων του εδάφους σχετίζεται με τη ροή υπόγειου νερού κάτω από τα θεμέλια του με κατεύθυνση από Δύση προς Ανατολή». Ο ναός βρίσκεται σε εξέχουσα θέση στο κεντρικό σημείο του χωριού, όπου για τουλάχιστον τρεις μήνες το χρόνο καλύπτεται από πυκνό χιόνι.
Για το πεύκο, ηλικίας τουλάχιστον 100 ετών, που αναδύεται από το ιερό του ναού, η κ. Δημάκη ανέφερε ότι η επιστημονική ομάδα που συνεργάστηκε για την αποκατάσταση του ναού «αποφάσισε, στα πλαίσια της συλλογικής μνήμης, να το διατηρήσει στη θέση του, δεδομένου ότι σήμερα αποτελεί ένα από τα πιο αναγνωρίσιμα τοπόσημα της Σαμαρίνας και των Γρεβενών».
Οι συντηρητές της Διεύθυνσης Συντήρησης Αρχαίων και Νεωτέρων Μνημείων έχουν αναλάβει το απαιτητικό έργο της αποκατάστασης των τοιχογραφιών. Τα κινητά μέρη, όπως εικόνες, το σπάνιο ξυλόγλυπτο τέμπλο, ο άμβωνας και ο δεσποτικός θρόνος μεταφέρθηκαν στα εργαστήρια της ΔΣΑΝΜ, όπου και αποκαταστάθηκαν πλήρως.
Σύμφωνα με την κ. Δημάκη, «στη Σαμαρίνα ανθήθηκε η Αγιογραφική τέχνη, καθώς από τις τελευταίες δεκαετίες του 18ου αι. λειτουργούσε σχολή ζωγραφικής με έντονη επιρροή στην ευρύτερη περιοχή της Δυτικής Μακεδονίας». Ο ναός της Παναγίας και άλλοι ναοί και μοναστήρια της περιοχής έχουν αγιογραφηθεί από Σαμαριναίους ζωγράφους.
Τον Αύγουστο του 2021, η υπουργός Πολιτισμού, Λίνα Μενδώνη, η οποία θα παραστεί στα σημερινά θυρανοίξια, είχε επισκεφθεί τη Σαμαρίνα, όπου είχε ενημερωθεί από τις υπηρεσίες του Υπουργείου Πολιτισμού για την πρόοδο των εργασιών αποκατάστασης του ναού.
*Φωτογραφία: Περιφέρεια Δυτικής Μακεδονίας
