«Μπορεί ο Δάσκαλος του Γένους, ο λόγιος και αγωνιστής ηπειρώτης Αθανάσιος Ψαλίδας να μην ευτύχησε να δει τα Γιάννενα ελεύθερα, τα κηρύγματά του όμως, παραμένουν και μας εμπνέουν, εσαεί.» Με αυτά τα λόγια, ολοκλήρωσε την παρουσίαση της έκδοσης «Αθανάσιος Ψαλίδας: “Αρχείου Λόγος», η Δρ Ελένη Κουρμαντζή, η οποία έχει την επιστημονική επιμέλεια του σημαντικού πονήματος. Η έκδοση κυκλοφόρησε με την υποστήριξη του Ιδρύματος Ωνάση, ενώ η εκδήλωση της παρουσίασης πραγματοποιήθηκε στα Ιωάννινα στο πλαίσιο των επετειακών εκδηλώσεων για τα 112 χρόνια απελευθέρωσης της πόλης από τον Οθωμανικό ζυγό. Όλες οι σελίδες του σκληρόδετου τόμου αποτελούν αποτύπωμα της ηπειρώτικης διανόησης, του Νεοελληνικού Διαφωτισμού και δίνουν τη δυνατότητα να πάρει κανείς τα κλειδιά, για να γνωρίσει μέσα από μουσειακά τεκμήρια τον Νεέλληνα Λόγιο Αθανάσιο Ψαλίδα. H κ. Κουρμαντζή, επισκέπτρια καθηγήτρια στο Πανεπιστήμιο Αγ. Κύριλλος και Αγ. Μεθόδιος στο Βελίκο Τύρνοβο της Βουλγαρίας, αναφέρει στο ΑΠΕ-ΜΠΕ, πως μέσα από το έργο αυτό, όπως και τη συνολική διδακτική και ερευνητική της πορεία, επιχείρησε να καταδείξει τη βαθύτερη σημασία και την αξία που έχει η δράση, το έργο και η προσφορά του Αθανάσιου Ψαλίδα και επισημαίνει:«Η συμβολή του στο κίνημα που ονομάσθηκε Νεοελληνικός Διαφωτισμός, αλλά και ο μεγάλος πατριωτισμός και η εναντίωσή του απέναντι στην οθωμανική κυριαρχία και στην κάθε μορφής καταπίεση, υπήρξαν καθοριστικές για μια Ελλάδα “όπου θα Άρχουν οι Νόμοι”. Όπως λέει, ως Γιαννιώτισσα ανατράφηκε με το γνωστό άκουσμα που ήθελε τα Γιάννενα, «Πρώτα στα γρόσια, πρώτα και στα Γράμματα». Από τα μαθητικά της χρόνια και πολύ πιο συστηματικά στα φοιτητικά, έψαχνε να επαληθεύσει και να θεμελιώσει, κυρίως μέσα της, αυτόν τον «θρύλο». Επί δεκαετίες τα βήματα την οδηγούσαν στην Εταιρεία Ηπειρωτικών Μελετών, όπου αναζητούσε πίσω στο χρόνο πληροφορίες μέσα από εφημερίδες και χειρόγραφα. Κατά την πορεία της πανεπιστημιακής της διδασκαλίας στα Τμήματα της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου Ιωαννίνων, εξειδίκευσε τον στόχο της, στη μελέτη της πνευματικής κίνησης των Ιωαννίνων με κορυφαίους εκπροσώπους τον Αθανάσιο Ψαλίδα και τον Ιωάννη Βηλαρά. Μάλιστα πέτυχε, με τη στήριξη των φοιτητών, την εισαγωγή του διδακτικού αντικειμένου Νεοελληνικός Διαφωτισμός ως υποχρεωτικό μάθημα, μυώντας παράλληλα τους φοιτητές σε επιμέρους εργασίες. Καρπός της ερευνητικής δραστηριότητάς της υπήρξε η Διδακτορική της Διατριβή, το 1992, με τον τίτλο «Η Νεοελληνική Αναγέννηση στα Γιάννενα: Από τον πάροικο έμπορο στον Αθανάσιο Ψαλίδα και τον Ιωάννη Βηλαρά (18ος – αρχές 19ου αι.). Με οδηγό το αρχείο του Αθανάσιου Ψαλίδα ο οποίος έζησε από το 1767 έως το 1829, η καθηγήτρια μελέτησε διεξοδικά το σύνολο των χειρογράφων του, που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, ως Φιλοσοφία, Ιστορία, Λαογραφία, Γεωγραφία, Γραμματική, Συντακτικό, Κατάστιχα Εσόδων και Εξόδων, αλληλογραφία με σημαίνοντα πρόσωπα της εποχής, όπως ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Αλέξανδρος Μαυροκορδάτος, ο Κόμης Gilford, πρέσβεις ξένων χωρών και Αγωνιστές της Ελληνικής Επανάστασης. «Μέσα στο έργο του αποτυπώνονται οι πολύμοχθες προσπάθειές του και η συμμετοχή του στις πολύμορφες ζυμώσεις και στους αγώνες για όλα τα προβλήματα του καιρού και του τόπου του, εθνικά, κοινωνικά, γλωσσικά, παιδευτικά». Για την Ελένη Κουρμαντζή η «γνωριμία» με τον Αθανάσιο Ψαλίδα είναι «μία συναρπαστική συμπόρευση στο μακρύ και πολυκύμαντο ταξίδι του σε Βαλκάνια, Ρωσία, Αυστροουγγαρία, Κέρκυρα, Λευκάδα και φυσικά στα Ιωάννινα και την Ήπειρο». Επιστέγασμα αυτού του αέναου ταξιδιού, για την κ. Κουρμαντζή, όπως μας αναφέρει, η Έκθεση Χειρογράφων του Αθανάσιου Ψαλίδα στα Γενικά Αρχεία του Κράτους – Ιστορικό Αρχείο Ηπείρου, στα Ιωάννινα το 2020, παρουσία του τότε Προέδρου της Ελληνικής Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου. «Κατά την εισήγησή μου στην εν λόγω εκδήλωση, τόνισα την αναγκαιότητα έκδοσης των χειρογράφων του Αθανάσιου Ψαλίδα, αίτημα που έτυχε της θετικής ανταπόκρισης εκ μέρους του προέδρου του Ιδρύματος Ωνάση, Αντώνη Παπαδημητρίου, τον οποίο και ευχαριστώ θερμά, καθώς, χωρίς τη δική του στήριξη δε θα είχε επιτευχθεί η παρούσα έκδοση. Επόμενο βήμα, υπήρξε η εκδοτική υλοποίηση αυτού του οράματος, που είχε ως προϋπόθεση την άοκνη και αγαστή συνεργασία μου με σειρά στελεχών των εκδόσεων του Ιδρύματος και κυρίως, με τον αείμνηστο Κωνσταντίνο Στάικο, καθώς και τον κύκλο των συνεργατών του όπως και τον άλλοτε μου φοιτητή, Ιωάννη Βανακάκη, για τη συμβολή του στην μεταγραφή των χειρογράφων». Χαιρετισμό στην εκδήλωση της παρουσίασης, απέστειλε ο νεοεκλεγείς Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τασούλας, ο οποίος απέδωσε τα εύσημα στη κ. Κουρμαντζή, το Ίδρυμα Ωνάση και την Ωνάσειο Βιβλιοθήκη, καθώς, όπως τόνισε, αναδεικνύουν με την πολύτιμη έκδοση το έργο και την προσφορά του Αθανασίου Ψαλίδα, ως φόρο τιμής σε έναν άνθρωπο που ενσάρκωσε τις Αρχές του Διαφωτισμού και της Ελευθερίας, με τη ζωή και το έργο του. Σημαντική παρουσία στην εκδήλωση, ήταν ο απόγονος του Αθανάσιου Ψαλίδα, Πέτρος Ψαλίδας, ο οποίος φέρει το όνομα του πατέρα του Νεοέλληνα Λόγιου, ο οποίος μίλησε στο ΑΠΕ-ΜΠΕ. «Ο Αθανάσιος Ψαλίδας ήταν παππούς του προπάππου μου. Είμαι ο 5ος Πέτρος της οικογένειας. Αισθάνομαι περήφανος, είναι ένα βαρύ όνομα. Ευχαριστώ την κ. Κουρμαντζή που ανέδειξε αυτή τη μεγάλη μορφή της Ελληνικής Ιστορίας». Η Δρ Ελένη Κουρμαντζή δώρισε στον απόγονο του Αθανασίου Ψαλίδα το πορτραίτο του προγόνου του, νεοέλληνα λόγιου, που φιλοτεχνήθηκε ειδικά για εκείνον, από τον κ. Κωνσταντίνο Ιγνατιάδη.
