Το 2007, μεταξύ Ηρίων Πυλών και Δίπυλου, στην περιοχή του Κεραμεικού, βρέθηκε σε σωστική ανασκαφή της τότε Γ΄ Εφορείας Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, η ταφή ενός έφηβου 10-13 ετών, που έζησε γύρω στο 470-450 π.Χ. Μεταξύ των πλούσιων κτερισμάτων της ταφής, ήταν και μια λύρα τύπου χέλυς, το μουσικό όργανο που συνόδευε την εκπαίδευση και την ψυχαγωγία παιδιών και εφήβων στην αρχαία Ελλάδα. Από το μουσικό όργανο διασώθηκαν 74 τμήματα του αντηχείου από κέλυφος χελώνας και εννέα τμήματα από τον σιδηρό χορδοτόνο, το μεταλλικό εξάρτημα στο οποίο προσδένονταν οι χορδές.
Η Βασιλική Μυλωνά, συντηρήτρια αρχαιοτήτων της Εφορείας Αρχαιοτήτων Πόλης Αθηνών, επισημαίνει ότι «η αποκάλυψη τμημάτων μουσικών οργάνων, και πολύ περισσότερο ακέραιων, σε ανασκαφές συμβαίνει εξαιρετικά σπάνια λόγω της αυξημένης ευπάθειας των υλικών κατασκευής τους». Η προσπάθεια διάσωσης του πολύτιμου αντικειμένου ήταν τιτάνια και περιλάμβανε αρκετούς ‘σταθμούς’: Από την απόσπαση και μεταφορά του από το ανασκαφικό πεδίο στο εργαστήριο συντήρησης, μέχρι την ανάταξή του από την ομάδα συντηρητών.
Η σημασία του ευρήματος αναγνωρίστηκε από την εύρεσή του, καθώς συνόδευε την ταφή του άτυχου εφήβου. «Παρατηρείται ιδιαίτερη μέριμνα για την ταφή του εφήβου του Τ.48, καθώς συνοδεύεται από έναν αξιοσημείωτο αριθμό κτερισμάτων, που περιλαμβάνουν μουσικά όργανα και άλλα αντικείμενα», σημειώνει η Α. Κοκολιού.
Καθώς η ανασκαφή διεξήχθη σε μικρή απόσταση από την ανασκαφή του Δημοσίου Σήματος, η Μυλωνά προσθέτει ότι «σύμφωνα με την πρόσφατη μελέτη του Nathan Arrigton, το Δημόσιο Σήμα εκτεινόταν γύρω από την πύλη V». Το συγκεκριμένο τάφος θεωρείται συνέχεια του μεγάλου νεκροταφείου του Κεραμεικού, κοντά σε ιερό αφιερωμένο στην Άρτεμη κουροτρόφο.
Η συντήρηση του μουσικού οργάνου δεν ήταν εύκολη υπόθεση. «Η ασφαλής απόσπαση του συνόλου των τμημάτων από το ανασκαφικό πεδίο και η ομαλή μετάβασή του από το περιβάλλον ταφής στο εργαστήριο συντήρησης ήταν η πρώτη μας πρόκληση», δήλωσε η Μυλωνά. Αναζητήσαμε κατάλοιπα από τα υπόλοιπα μέρη της λύρας, αλλά, προς απογοήτευσή μας, χωρίς αποτέλεσμα.
Η διαδικασία συντήρησης κράτησε εννέα μήνες, κατά τη διάρκεια των οποίων εντοπίστηκαν σημαντικά ευρήματα, όπως σιδηρά τμήματα που στο άκρο τους διατηρούσαν μικρά κεράτινα τμήματα. Η Μυλωνά υπογραμμίζει την αξία αυτών των ευρημάτων στην κατανόηση της αρχαίας μουσικής.
Η ανασκαφή και η συντήρηση αυτού του αρχαίου μουσικού οργάνου αναδεικνύουν τη σημασία της διατήρησης της πολιτιστικής κληρονομιάς και των προκλήσεων που αντιμετωπίζουν οι αρχαιολόγοι στην αποκατάσταση τέτοιων ευρημάτων.
