Του Αντώνη Τσολναρά
Σε καθεστώς μεγάλης λογοκρισίας και περιορισμού του δημόσιου λόγου φαίνεται πως οδεύει το διαδίκτυο και στη χώρα μας.
Τελευταίο κρούσμα είναι η ανακοίνωση του Facebook ότι θα συνεργάζεται με το blog ellinikahoaxes.gr προκειμένου αυτό να επιτηρεί τη ροή ειδήσεων που θα εμφανίζεται στο διεθνή κολοσσό και να ελέγχει κατά πόσο κοινοποιούνται fake news.
Πρόκειται για ένα γεγονός που προκαλεί αλγεινή εντύπωση, αφού στις περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες και στις ΗΠΑ, το Facebook, για τον ίδιο σκοπό, έχει έρθει σε συμφωνία με δημοσιογραφικούς κολοσσούς, όπως είναι το Associated Press, το γαλλικό πρακτορείο ειδήσεων, το CheckNews της Libération και το Les Décodeurs της Monde. Στην Ελλάδα όμως το παραπάνω μέσο κοινωνικής δικτύωσης επέλεξε να δώσει με απευθείας ανάθεση το ρόλο του «τοποτηρητή» σε ένα blog που διαθέτει μόνο ένα δημοσιογράφο, με αποτέλεσμα να προκαλείται έντονη ανησυχία αναφορικά με το μέλλον της ερευνητικής δημοσιογραφίας.
Καθεστώς λογοκρισίας
Το συγκεκριμένο blog, που τον Νοέμβριο του 2018 μετατράπηκε στην «Αστική Μη Κερδοσκοπική Εταιρία Κέντρο Καταπολέμησης της Παραπληροφόρησης», πράγματι τα τελευταία χρόνια έχει καταπιαστεί με την ανάδειξη ψευδών ή παραπλανητικών δημοσιευμάτων στο ελληνικό διαδίκτυο. Αρκετές φορές με μεγάλη επιτυχία. Δεδομένου όμως ότι η αντιμετώπιση των fake news αποτελεί ένα τεράστιο διακύβευμα για το μέλλον του διαδικτύου, η συγκεκριμένη συμφωνία «γεννά» εύλογες επιφυλάξεις. Τα ellinikahoaxes.gr ανακοίνωσαν ότι «οι χρήστες του Facebook στην Ελλάδα, θα μπορούν πλέον να επισημαίνουν περιεχόμενο που θεωρούν ότι μπορεί να είναι ψευδές. Η ομάδα μας θα εξετάζει αυτές τις αναφορές και θα τις χαρακτηρίζει ως: αληθείς, ψευδείς, συνδυασμός (μίξη γεγονότων και παραποιήσεων), ψευδείς τίτλοι, δεν πληρούν τα κριτήρια για αξιολόγηση, σάτιρα, απόψεις, φάρσες, δεν έχουν αξιολογηθεί».
Σε περίπτωση, δηλαδή, που το blog κρίνει ως ψευδές ένα δημοσίευμα, «το περιεχόμενο θα εμφανίζεται χαμηλότερα στις ενημερώσεις της πλατφόρμας και θα συνοδεύεται από σχετική προειδοποίηση, με παραπομπή σε επεξηγηματικό άρθρο μας». Ο κίνδυνος στην προκειμένη περίπτωση ελλοχεύει στο ότι ένα ρεπορτάζ μπορεί να κρίνεται από το blog ως ψευδές, αλλά κάτι τέτοιο να μην ισχύει, αφού η έρευνα της ομάδας των ellinikahoaxes.gr μπορεί να μην είναι επαρκής ή να μην έχουν την ίδια πληροφόρηση με την ενημερωτική ιστοσελίδα που θα έχει αναρτήσει το εκάστοτε ρεπορτάζ.
Επίσης, δεδομένου του ότι ο έλεγχος του blog θα προκύπτει κυρίως έπειτα από αναφορές χρηστών του Facebook, που θα έχουν χαρακτηρίσει ως ψευδές ένα δημοσίευμα, ενδέχεται αυτή η πρακτική να ευνοήσει όσους δεν θέλουν συγκεκριμένα ρεπορτάζ να δημοσιοποιηθούν. Άρα, τον περιορισμό της ερευνητικής δημοσιογραφίας. Άλλωστε, το blog δεν ενημερώνει για το πόσος χρόνος θα χρειαστεί προκειμένου να προχωρήσει στον έλεγχο κάθε δημοσιεύματος -χρόνος στον οποίο το εκάστοτε δημοσίευμα που ερευνάται θα είχαν “χαμένο” στο Facebook-, ούτε πόσα άτομα θα απαρτίζουν την ομάδα του που θα αναλάβει αυτό το τόσο δύσκολο έργο, ούτε καν με πόσα χρήματα θα αμείβεται από το Facebook. Σε άλλες χώρες όμως, αυτός ο έλεγχος θα γίνεται από μεγάλες δημοσιογραφικές ομάδες, προερχόμενες ακόμα και από διαφορετικούς ειδησεογραφικούς φορείς, προκειμένου να διασφαλιστεί η διαφάνεια και η αντικειμενικότητα.
Ψίθυροι ανούσιας διαμαρτυρίας από την κυβέρνηση
Η κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ πιάστηκε για ακόμα μια φορά… κοιμώμενη μπροστά σε αυτήν την εξέλιξη, αφού ο υφυπουργός Ψηφιακής Πολιτικής, Τηλεπικοινωνιών και Ενημέρωσης, Λευτέρης Κρέτσος δήλωσε πως «μας προξενεί εντύπωση πώς ο παγκόσμιος τεχνολογικός κολοσσός της Facebook… αποφάσισε να αναθέσει το έργο του θεματοφύλακα της αλήθειας των ειδήσεων στο ελληνικό διαδίκτυο σε μια εταιρία που δεν έχει την ίδια εξειδίκευση και εμπειρία με τους αντίστοιχους συνεργάτες της Facebook σε άλλες χώρες, όπως το AFP και το Associated Press». Πώς γίνεται όμως η κυβέρνηση και ειδικά το υπουργείο Ψηφιακής Πολιτικής να μην γνώριζε περί της επίμαχης συμφωνίας από τη στιγμή που εκατομμύρια Έλληνες πολίτες χρησιμοποιούν το Facebook και ενημερώνονται από αυτό;
Η στάση του ΣΥΡΙΖΑ και στην προκειμένη περίπτωση δια στόματος του υφυπουργού φανερώνει στην καλύτερη περίπτωση τα μηδενικά αντανακλαστικά του Μεγάρου Μαξίμου, αφού απέμεινε να ψελλίζει διαμαρτυρίες για κάτι που πλέον δεν μπορεί να αλλάξει. Αυτό άλλωστε διαφαίνεται και από μετέπειτα συνέντευξη του κ. Κρέτσου στην οποία ανέφερε ότι «έχουμε, όμως, την ευθύνη και έχουμε το δικαίωμα να διατυπώνουμε δημόσια όποιες επιφυλάξεις μπορούμε να έχουμε για ζητήματα που αφορούν την ενημέρωση και βέβαια την ανάπτυξη οπτικοακουστικής βιομηχανίας».
Οι «δικαιολογίες» του ΣΥΡΙΖΑ
Φυσικά πρόκειται για κάτι που δεν προκαλεί εντύπωση. Η συμφωνία του Facebook με διαδικτυακούς «σερίφηδες», ουσιαστικά αποτελεί τον προάγγελο της Οδηγίας που ψηφίστηκε στο ευρωπαϊκό κοινοβούλιο την Τρίτη 26 Μαρτίου 2019 και αφορά τα πνευματικά δικαιώματα. Δύο άρθρα της επίμαχης Οδηγίας, ουσιαστικά προβλέπουν πως όταν κάτι αναρτάται στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δεν θα κοινοποιείται άμεσα, αλλά πρώτα θα ελέγχεται από ειδικά φίλτρα που θα έχουν ενσωματώσει οι ίδιες οι εταιρείες προκειμένου να διαπιστωθεί ότι δεν παραβιάζονται πνευματικά δικαιώματα. Αντίστοιχη θα είναι η πρακτική στις ιδιωτικές ηλεκτρονικές συνομιλίες ή στην ηλεκτρονική αλληλογραφία.
Αυτή η προληπτική λογοκρισία θα αφορά οτιδήποτε κοινοποιείται και ενδέχεται να προστατεύεται από πνευματικά δικαιώματα, μεταξύ των οποίων και η παράθεση ενός ρεπορτάζ, ενός άρθρου ή οι περιλήψεις ειδήσεων. Δηλαδή, κάθε ΜΜΕ θα έχει δικαίωμα πνευματικής ιδιοκτησίας σε όλα τα άρθρα που θα αναρτά διαδικτυακά. Με άλλα λόγια, αν κάποιο ΜΜΕ θελήσει να αναδημοσιεύσει κάτι από άλλο ΜΜΕ, θα οφείλει να ζητήσει σχετική άδεια από το άλλο Μέσο. Την οποία άδεια ενδέχεται να μη λάβει ποτέ, γεγονός που θα σημάνει μεγάλο περιορισμό του δημόσιου λόγου, αφού αν μια ενημερωτική ιστοσελίδα επιθυμεί να σχολιάσει κάτι που γράφτηκε σε κάποια άλλη θα πρέπει να ζητήσει άδεια για να το πράξει. Επίσης, το Μέσο που θα γράψει πρώτο μια είδηση, -ακόμη κι αν πρόκειται για έναν τίτλο-, θεωρητικά θα κατέχει τα σχετικά πνευματικά δικαιώματα, έστω κι αν πρόκειται για είδηση κοινής λήψης. Εφόσον τα κράτη- μέλη εγκρίνουν το ψηφισθέν κείμενο της Οδηγίας, οι νέοι κανόνες θα ισχύσουν μετά τη δημοσίευσή τους στην επίσημη εφημερίδα της ΕΕ και θα εφαρμοστούν από το 2021 κι έπειτα.
Μπροστά σε αυτή την εξέλιξη αφειδούς λογοκρισίας, οι ευρωβουλευτές του ΣΥΡΙΖΑ, πέρασαν πάλι τις «κόκκινες» γραμμές, που υποτίθεται πως οι ίδιοι είχαν θέσει. Δεν είναι ότι απείχαν από την επίμαχη ψηφοφορία, μολονότι πριν από αυτή διαρρήγνυαν τα ιμάτιά τους ότι θα την καταψηφίσουν, αλλά ότι επικαλέστηκαν δικαιολογίες για αυτήν τους την πράξη. Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα ο ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Δημήτρης Παπαδημούλης, ο οποίος δήλωσε πως απείχε από την ψηφοφορία λόγω ίωσης που τον ταλαιπωρούσε κι όμως την ίδια ημέρα παρευρέθηκε σε τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων! Αντίστοιχα, η ευρωβουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, Κωνσταντίνα Κούνεβα, υποστήριξε πως απείχε από την ψηφοφορία λόγω… ανειλημμένων υποχρεώσεων! Μπορεί ο ΣΥΡΙΖΑ να μην πραγματοποιεί τα όσα υπόσχεται, αλλά τουλάχιστον δεν στερείται έμπνευσης στις δικαιολογίες…
Δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Politik την Παρασκευή 10 Μαΐου 2019
