του Francois Clement (*)
Την Τετάρτη 1η Νοεμβρίου 1347, αυτό που θα ονομαζόταν αργότερα «μαύρος θάνατος» ή «μαύρη πανώλη» φτάνει στη Μασσαλία με το πλήρωμα ενός γενοβέζικου πλοίου που έχει άδεια να αποβιβαστεί. Το Σάββατο 1η Ιουνίου 1348 φτάνει στην Αλμέρια, στο εμιράτο της Γρανάδας (1238-1492). Στη συνέχεια εξαπλώνεται παντού, με αριθμούς νεκρών που σε ορισμένες πόλεις όπως η Μάλαγα ξεπερνούν τους 1.000 την ημέρα.
Στην Αλμέρια, ο γιατρός Ιμπν Χατίμα (1324-1369) πολεμά την ασθένεια με τα μέσα που διαθέτει: αφαιμάξεις, διαιτητική, ατμοθεραπεία… Παραμένει όμως αιχμάλωτος των ιδεολογικών εμμονών της εποχής. Κι αν υπερασπίζεται τα θεραπευτικά μέσα, παραμένει πεισμένος ότι η επιδημία αποτελεί ένδειξη οργής Θεού και άρα ότι η θεραπεία είναι μάταιη αν ο ασθενής δεν αισθανθεί τύψεις. Επιπλέον, δεν αμφισβητεί τον θρησκευτικό νόμο που θεωρεί ότι η μετάδοση δεν υπάρχει.
Την ίδια στιγμή, στη Γρανάδα, ένας άλλος γιατρός, ο Ιμπν Αλ-Χατίμπ (1313-1374), γίνεται βεζύρης μετά τον θάνατο του προηγουμένου – από την πανώλη φυσικά. Κι εκείνος, αντί να υποταχθεί στη θέληση και το έλεος του Υψίστου, όπως ο ομόλογός του στην Αλμέρια, καταλαμβάνεται από οργή. Δεν ασχολείται με θεωρίες και νόμους. Οπως γράφει σε μια επτασέλιδη έκθεση, «ένας άνθρωπος που βρίσκεται σε άμεση επαφή με κάποιον που έχει προσβληθεί από αυτή την ασθένεια κατά κανόνα πεθαίνει, ενώ κάποιος που δεν βρίσκεται σε άμεση επαφή μαζί του παραμένει σε καλή υγεία.»
Κατά συνέπεια, οι συζητήσεις είναι μάταιες, αν όχι εγκληματικές. «Δεν πρόκειται να επεκταθώ στο θέμα αυτό, γιατί δεν είναι δουλειά της ιατρικής να αποφαίνεται για την ύπαρξη ή όχι της μετάδοσης από νομική άποψη.» Με άλλα λόγια: πείτε ό,τι θέλετε, αλλά αφήστε τον γιατρό να δουλέψει, μην παρεμβαίνετε στο έργο του, η αρρώστια αποτελεί δική του, και μόνο δική του, αρμοδιότητα.
Ο Ιμπν Χατίμα κηρύσσει τη θεραπευτική αγωγή και το έλεος. Ο Ιμπν Αλ-Χατίμπ επιμένει στην προφύλαξη, και συγκεκριμένα στη διατήρηση απόστασης από όποιον είναι ύποπτος ότι έχει μολυνθεί. Σκέφτεται ως επιδημιολόγος. Εξ ου η οργή του για την «πολυλογία» του «αμαθούς που δεν είδε ποτέ την επιδημία».
Σήμερα, φυσικά, η έννοια της μετάδοσης είναι ευρέως αποδεκτή. Διανοητικά τουλάχιστον. Πρακτικά όμως;
Αν κρίνουμε από την ελαφρότητα ορισμένων απέναντι στον κίνδυνο για τους ίδιους και για τους άλλους, ανθρώπων οι οποίοι δεν παίρνουν στα σοβαρά τα μέτρα προφύλαξης, δικαιούμαστε να διατηρούμε αμφιβολίες για τις προόδους που έχουν σημειωθεί από την εποχή της μαύρης πανώλης. Ο Ιμπν Αλ-Χατίμπ θα πρέπει να γυρίζει στον τάφο του.
(*) Ο Φρανσουά Κλεμάν είναι ιστορικός, ειδικός για τη μουσουλμανική Ισπανία
(Πηγή: Le Monde)
MMH
