Μετά το τέλος του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, ο Ουίνστον Τσόρτσιλ δηλώνει υποστηρικτής της δημιουργίας των «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης». Προειδοποιεί ωστόσο ότι η χώρα του θα προτιμά πάντα τις «ανοικτές θάλασσες» από την ήπειρο.
Παραδέρνοντας αδιάκοπα ανάμεσα στην Ευρώπη και την δίψα για τους μακρινούς ορίζοντες, το Ηνωμένο Βασίλειο θα ανοίξει στις 31 Ιανουαρίου ένα νέο κεφάλαιο σε αυτήν την ταραγμένη ιστορία.
Η καμπή του 16ου αιώνα
Η Βρετανία δεν ήταν πάντοτε νησί. Μέχρι την έβδομη χιλιετία προ Χριστού, συνδεόταν με την ευρωπαϊκή ήπειρο μέσω ενός κομματιού ξηράς που ονομαζόταν «Doggerland», που τώρα είναι πλημμυρισμένο από τα νερά της Βόρειας Θάλασσας.
Από την εποχή των Kελτών, η ιστορία της χώρας είναι συνδεδεμένη με την ιστορία της Ευρώπης.
Το νησί αποικίσθηκε από τους Ρωμαίους το 43, όπως υπενθυμίζουν τα ερείπια του Τείχους του Αδριανού. η ρωμαϊκή κυριαρχία θα διαρκέσει μέχρι τον 5ο αιώνα και θα ακολουθήσουν οι γερμανοί εισβολείς.
Στην συνέχεια, το βρετανικό έδαφος θα δεχθεί τις επιδρομές των Σκανδιναβών, μέχρι την νορμανδική εισβολή το 1066 που θα επιφέρει τον εκφραγκισμό της γλώσσας και του πολιτισμού.
Το σχίσμα με τον πάπα υπό τον Ερρίκο Η’, ο οποίος αυτοανακηρύσσεται επικεφαλής της Εκκλησίας της Αγγλίας, θα αποτελέσει σημείο καμπής.
Τον 16ο αιώνα, μετά την απώλεια του Καλαί (1558) και στην συνέχεια μετά την ήττα της ισπανικής Αήττητης Αρμάδας που είχε ξεκινήσει για να κατακτήσει την Αγγλία, η Ελισάβετ Α’ θα κάνει στροφή 180 μοιρών «στρέφοντας την χώρα της από την ήπειρο προς τις θαλάσσιες…..όπου θα εδραιώσει την ισχύ της», υπενθυμίζει ο Francois-Charles Mougel, συγγραφές του βιβλίου «Μία ιστορία του Ηνωμένου Βασιλείου».
Με μία αυτοκρατορία που θα εκτείνεται στις αρχές του 20ού αιώνα στο ένα τέταρτο της υδρογείου, από τον Καναδά μέχρι την Ινδία και την Αυστραλία, η Ευρώπη δεν έχει πλέον ενδιαφέρον για το επιτέλους ηνωμένο βασίλειο.
Το 1815 στο Βατερλό, ο Ναπολέων, που θέλησε με τον ναυτικό αποκλεισμό να συντρίψει την οικονομία του νησιού, ηττάται από τους Αγγλους και τους Πρώσους. Εκτοτε, θα περάσει ένας αιώνας μέχρι ο βρετανικός στρατός πατήσει το πόδι του στην ευρωπαϊκή ήπειρο.
Η μάχη κατά του ναζισμού
Το Ηνωμένο Βασίλειο εισέρχεται στον Μεγάλο Πόλεμο μετά την παραβίαση της βελγικής ουδετερότητας, υπέρ της υπεράσπισης της οποίας είχε δεσμευθεί. Το 1939, κηρύσσει τον πόλεμο στην Γερμανία μετά την εισβολή στην Πολωνία.
Ο Τσόρτσιλ φροντίζει να προειδοποιήσει ότι πρόκειται για μία μάχη για την «σωτηρία του κόσμου από την πανώλη της ναζιστικής τυραννίας», στο όνομα των «ιερών αξιών της ανθρωπότητας», τις οποίες το Λονδίνο εννοεί να υπερασπισθεί πολύ πέραν της Ευρώπης.
Πεπεισμένοι ότι το δικό τους σύστημα δεν έχει πληγεί από τον πόλεμο, οι Βρετανοί δεν έχουν καμία πρόθεση να ταυτισθούν με μία ταπεινωμένη ήπειρο που πλήρωσε «το τίμημα της ολοκληρωτικής παράνοιας και των λαθών της», σημειώνει ο Mougel.
Αλλωστε, επί αιώνες αισθάνονταν προστατευμένοι λόγω του νησιωτικού χαρακτήρα του κράτους τους. Και το αίσθημα αυτό παρέμεινε ισχυρό παρά την έλευση των σύγχρονων όπλων και στην συνέχεια του τούνελ κάτω από την Μάγχη (1994).
Απόπειρες προσέγγισης και γκωλικά βέτο
Στην δεκαετία 1960-70, «οι Βρετανοί στράφηκαν χλιαρά και διστακτικά προς την Ευρώπη σε μία στιγμή που η οικονομία τους βρισκόταν σε δυσμενή κατάσταση απέναντι σε μία οικονoμικά υγιή Ευρώπη», εξηγεί ο ιστορικός Maurice Vaisse.
Ομως, ο στρατηγός ντε Γκωλ θα προβάλει δύο φορές το βέτο του στο αίτημα ένταξης (το 1963 και το 1967), ανήσυχος για τις επιπτώσεις στην γαλλική γεωργία και φοβούμενος ότι το Ηνωμένο Βασίλειο θα είναι ο Δούρειος Ιππος των ΗΠΑ στην Ευρώπη.
«Στο κοτέτσι δεν υπήρχε θέση παρά για έναν κόκορα και αυτός ήταν η Γαλλία. Εάν οι Βρετανοί ενταχθούν, θα υπάρχουν δύο και αυτό δεν θα λειτουργήσει», συνόψιζε ο υπουργός Γεωργίας του στρατηγού ντε Γκωλ, ο Εντγκάρ Πιζανί. Θα χρειασθεί να έρθει η προεδρία του Ζορζ Πομπιντού για να δοθεί το πράσινο φως για την ένταξη του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Κοινότητα το 1973.
Ευρώπη α λα καρτ
Η Ευρώπη συγκροτήθηκε γύρω από ένα ιδεώδες ειρήνης. Απέναντι στο γαλλικό και το γερμανικό θαύμα, οι Βρετανοί βλέπουν πάνω απ’ όλα ένα ερέθισμα για τον οικονομικό τους εκσυγχρονισμό.
«Για την Μάργκαρετ Θάτσερ, το σημαντικό ήταν η κοινή αγορά. Εκοψαν και έραψαν επάνω στο ευρωπαϊκό κεκτημένο μία Ευρώπη κατά την βολή τους», τονίζει ο Francois-Charles Mougel.
Το Λονδίνο θα πιέσει προς την διεύρυνση με στόχο μία όσο το δυνατόν ευρύτερη ζώνη ελευθέρου εμπορίου.
Από την άλλη πλευρά, δεν τίθεται θέμα εμβάθυνσης της Ενωσης μεταξύ των Κρατών, γεγονός που θα προσέβαλλε την ιερή τους εθνική κυριαρχία ή θα αποτελούσε αντίβαρο, πολιτικό και στρατιωτικός, εις βάρος της ειδικής σχέσης του Λονδίνου με την Ουάσινγκτον.
Μετά την άρνηση συμμετοχής στο ευρωπαϊκό νομισματικό σύστημα το 1979, θα ακολουθήσουν οι συμφωνίες του Σένγκεν για την ελεύθερη κυκλοφορία το 1985 και στην συνέχεια το ευρώ το 1993.
Το 1984, η Μάργκαρετ Θάτσερ θα επικρατήσει στην μάχη για την βρετανική έκπτωση που απαίτησε στην συμβολή του Ηνωμένου Βασιλείου στον κοινό προϋπολογισμό, προβάλλοντας το ηχηρό «Δώστε μου πίσω τα λεφτά μου».
Απέναντι στην άνοδο του ευρωσκεπτικισμού, και στους κόλπους του κόμματός του, ο Ντέιβιντ Κάμερον υπόσχεται επαναδιαπραγμάτευση των όρων παραμονής του Ηνωμένου Βασιλείου στην Ευρωπαϊκή Ενωση. Θα οργανώσει δημοψήφισμα τον Ιούνιο του 2016 που θα αποβεί μοιραίο και θα πυροδοτήσει την διαδικασία διαζυγίου.
