Πέρασαν κιόλας δύο χρόνια από τον θάνατο (29 Μαρτίου 2019) της ίσως σημαντικότερης σκηνοθέτιδας του παγκόσμιου κινηματογράφου, του σπάνιου κοριτσιού, της “γιαγιάς της Nouvelle Vague”, της αξιολάτρευτης Ανιές Βαρντά. Μιας δημιουργού που μπήκε στη βιομηχανία του κινηματογράφου για να του δώσει το δικό της αποτύπωμα, με το ανάλαφρο άγγιγμά της, με την επαναστατική και γεμάτη θετική ενέργειά της, του ατρόμητου χαρακτήρα της. Γιατί εκτός από μία σπουδαία σκηνοθέτιδα, η Βαρντά ήταν και μια ξεχωριστή αντισυμβατική προσωπικότητα, μια παλικαρού που δεν υποτάχθηκε ποτέ.
Μία πρωτοπόρα φυσιογνωμία, που αφιερώθηκε στο ντοκιμαντέρ, το οποίο συνέθεσε δεξιοτεχνικά με ετερόκλητα στοιχεία και με τη φωτογραφία, την πρώτη της ενασχόληση, αλλά χαρίζοντάς μας και ορισμένες σπουδαίες ταινίες μυθοπλασίας, με κορυφαία στιγμή την “Κλεό 5 με 7”. Ένα, πραγματικά, συγκλονιστικό φιλμ- και μόνο με αυτό δικαίως μπορεί να εισβάλει στον στενό ανδροκρατούμενο κλειστό κύκλο των κορυφαίων σκηνοθετών, σπάζοντας ένα ακόμη στερεότυπο. Όντας μαχητική φεμινίστρια τα κατάφερε περίφημα και όπως έλεγε η ίδια «Δεν είμαι καθόλου θεωρητικός του φεμινισμού, ό,τι έκανα το έκανα με τους δικούς μου όρους κι όχι για να το κάνω σαν άντρας».
Τα κύρια χαρακτηριστικά του πλούσιου κινηματογραφικού της κόσμου ήταν η ελευθερία, το φρέσκο βλέμμα της, οι ανεξάντλητες ιδέες της, κάνοντας το μεγάλο να μοιάζει σεμνό και το μικρό να μεταμορφώνεται σε θείο κι έχοντας πάντα το χάρισμα της περιζήτητης απλότητας στην τέχνη. Αλλά ήταν και η ανατρεπτική της διάθεση, η έμφαση στα εξωτερικά γυρίσματα και στην εξωστρέφεια, τα χρώματα, η χαρά της ζωής, οι αχτίδες φωτός που εξέπεμπε ακόμη και όταν είχε να διαχειριστεί τη μελαγχολία, τις δυσκολίες της ζωής, το βαρύ φορτίο των προσωπικών δραμάτων, την τραγωδία. Κι όμως, μετά από τα πολλά κινηματογραφικά επιτεύγματά της, για το ευρύτερο κοινό παραμένει ως μία ακόμη σκηνοθέτιδα που κάτι του θυμίζει. Κρίμα, όχι για την Ανιές, αλλά για όλους όσοι δεν έχουν γνωρίσει το έργο της, δεν έχουν εισχωρήσει στον κόσμο της, έναν κόσμο που θα ήταν ευχής έργο να είχε κυριαρχήσει απέναντι στη μιζέρια, την αποθέωση της μετριότητας και το κυρίαρχο ρεύμα της ανέφελης ματαιοδοξίας.
Πάντα στις παραλίες
Η Βαρντά, γεννήθηκε στις 30 Μαΐου του 1928, στο Βέλγιο, από Γαλλίδα μάνα και Ρωμιό, Μικρασιάτη πατέρα (Βάρδας), έζησε τα παιδικά της χρόνια στην παραθαλάσσια Σετ, κοντά στο Μονπελιέ, στη Νότια Γαλλία, σε πλοιάριο. Άλλαξε το όνομά της από Αρλέτ σε Ανιές, σπούδασε στη Σορβόνη φιλοσοφία και λογοτεχνία και γρήγορα εντάχθηκε στο κίνημα της “Αριστερής Όχθης”, δίπλα στους Αλέν Ρενέ, Μαργκερίτ Ντιράς κ.λπ. Σε ηλικία μόλις 26 ετών, γύρισε το “La Pointe Courte”, ένα εξαίσιο δράμα, με την Σίλβια Μονφόρ και τον Φιλίπ Νουαρέ, χωρίς ιδιαίτερη εμπειρία από κινηματογράφο και δηλώνοντας η ίδια λίγο- πολύ άσχετη! Ο Αλέν Ρενέ, που της έκανε το μοντάζ, της είπε ότι το φιλμ θυμίζει Βισκόντι και Αντονιόνι, σαν να έχει βγει από το κύτταρο του νεορεαλισμού. Η πρώτη της μυθοπλασία, ένα δράμα ψυχανάλυσης με ντοκιμαντερίστικη τεχνική ήταν γεγονός, δίνοντας το έναυσμα για κάτι διαφορετικό, ένα σινεμά που δεν μπαίνει σε κανόνες και που αργότερα θα ονομαζόταν το φημισμένο “Νέο Κύμα”.
Το 1958 θα γνωριστεί στο Παρίσι με τον Ζακ Ντεμί, έναν γοητευτικό νέο σκηνοθέτη, που μετά από πέντε χρόνια θα γυρίσει τις φημισμένες “Ομπρέλες του Χερβούργου”. Θα ζήσουν μαζί και το 1962 θα παντρευτούν και θα μείνουν μαζί μέχρι το θάνατο του Ντεμί το 1990. Θα αποκτήσουν έναν γιο και μια κόρη …και πολλές ευτυχισμένες στιγμές.
Επτά δεκαετίες φιλμ
Στις επτά δεκαετίες δημιουργίας της, η Βαρντά θα γυρίσει πολλά ντοκιμαντέρ, ακόμη και οδεύοντας προς το τέλος της ζωής της, αλλά και κάποια εξαιρετικά φιλμ μυθοπλασίας. Ιδιαιτέρως συνοπτικά ορισμένα απ’ αυτά είναι:
“Η Ευτυχία” (Le Bonheur). Ένα υπέροχο φιλμ του 1965, για μια αντισυμβατική ερωτική σχέση. Μιλά για τα ερωτικά ήθη μιας εποχής και διερωτάται για το τι είναι ευτυχία, κρατώντας αποστάσεις από τους ήρωες, την εύκολη ηθικολογία, τη φεμινιστική καταγγελία, δίνοντας στην εικόνα -και τι εικόνα- να μιλήσει στην καρδιά του θεατή.
“Αγάπη Λιονταριών (…και Ψέμματα)” (Lions Love (and Lies). Τρεις ηθοποιοί, απολαμβάνουν τη διασημότητά τους αλλά χωρίς να μπορούν να ξεπεράσουν την ανωριμότητά τους, θα βιώσουν με το δικό τους τρόπο τη δολοφονία του Κένεντι.
“Vagabond”. Για πολλούς το αριστούργημά της, είναι αυτό το ψυχολογικό θρίλερ, που κέρδισε το 1985 τον Χρυσό Λέοντα στη Βενετία, έχοντας για πρωταγωνίστρια την αξιοθαύμαστη Σαντρίν Μπονέρ, να ερμηνεύει μία γυναίκα χωρίς παρελθόν, που ζει με απόλυτη ελευθερία στα όρια της πολιτισμένης κοινωνίας και μόνο για τον εαυτό της.
“Jane B. par Agnès V”. Με ύφος ντοκιμαντέρ, αλλά όχι ακριβώς, η Βαρντά σκηνοθετεί το 1988 την Τζέιν Μπίρκιν, ως μία 40άρα που έχει φοβίες για την ηλικία της, τουμπάροντας τα στερεότυπα και αναδεικνύοντας τα 40 χρόνια ως την ωραιότερη ηλικία για μία πραγματικά γοητευτική γυναίκα. Λίγους μήνες πριν, η Βαρντά είχε γυρίσει πάλι με την Μπίρκιν το γνωστό, για την πικάντικη θεματολογία του, “Κουνγκ-Φου Μάστερ”.
“Οι Παραλίες της Ζωής Μου” (Les Plages d’Agnès). Σε ηλικία 80 χρόνων και με την ανεμελιά μιας γυναίκας που δεν υπήρξε ποτέ σοβαροφανής ή ματαιόδοξη, η Βαρντά ξεφυλλίζει το ημερολόγιο των νεανικών της αναμνήσεων μέσα από μία σειρά από εμπνευσμένα ευρήματα και με μία οικειότητα που απολαμβάνει ο θεατής.
“Πρόσωπα και Ιστορίες” (Faces, Places). Ένα αυτοβιογραφικό κολάζ ανθρώπινης μνήμης του 2017, δύο χρόνια πριν το θάνατό της, με τις μορφές καθημερινών ανθρώπων να μετατρέπονται σε γιγάντιες αφίσες σε όλη τη Γαλλία. Απλώς υπέροχο.
Αχ, αυτή η Κλοέ…
Όμως υπάρχει και το αριστούργημα της ζωής της, η συγκλονιστική, συγκινητική Κλεό. Ναι, “Η Κλεό, 5 με 7”, με την σχεδόν άγνωστη αλλά εκπληκτική Κορίν Μαρσάντ, μία ανακάλυψη απαράμιλλης γοητείας από την Ανιές. Ένα δραματικό φιλμ, σε σχεδόν πραγματικό χρόνο, που θα συγκλονίσει και θα χαρίσει στον παγκόσμιο κινηματογράφο ένα από τα καλύτερα φινάλε με την αισιοδοξία όχι για την τύχη της ηρωίδας ακριβώς, αλλά για την ανθρωπότητα. Δίχως περιστροφές: Μια ταινία που πρέπει να δείτε οπωσδήποτε.
Η Ανιές Βαρντά θα μας αφήσει μία τεράστια κληρονομιά. Είναι οι ταινίες της, είναι ο τρόπος που έβλεπε τη ζωή. Είναι μία πεφωτισμένη μαργαρίτα, οι μαγικές ακρογιαλιές, είναι η χαρά της ζωής που δεν μπαίνει σε καλούπια…
Χάρης Αναγνωστάκης
