του Vincent Geisser (*)
Η τρομοκρατία χτυπά ακόμη μια φορά τη Γαλλία. Και αποκαλύπτει ακόμη μια φορά τις επικίνδυνες αντιφάσεις της χώρας.
Πρώτα ήταν η δολοφονία του καθηγητή Σαμουέλ Πατί, ο οποίος έδειχνε σκίτσα του Μωάμεθ σε διαλέξεις για την ελευθερία της έκφρασης. Υστερα ήταν η δολοφονία τριών πιστών στη Νίκαια από έναν Τυνήσιο. Στη συνέχεια αυτών των πράξεων, η γαλλική κυβέρνηση ανακοίνωσε μέτρα καταστολής εναντίον «όσων διασπείρουν το μίσος στο Διαδίκτυο» και απείλησε να θέσει εκτός νόμου το Ιδρυμα κατά της Ισλαμοφοβίας, με το επιχείρημα ότι υπονομεύει τη Δημοκρατία.
Μαζί με τα μέτρα που αφορούν την ασφάλεια και την πάταξη της τρομοκρατίας, η κυβέρνηση επαναβεβαίωσε τη δέσμευσή της υπέρ του δικαιώματος στην ελεύθερη έκφραση – περιλαμβανομένης της σάτιρας και της βλασφημίας – , καθώς και τον κεντρικό ρόλο της κοσμικότητας σε όλους τους κρατικούς θεσμούς, και ιδιαίτερα τα δημόσια σχολεία.
Η αντίληψη της γαλλικής κυβέρνησης όμως για τον ριζοσπαστικό ισλαμισμό στηρίζεται σε μια αμφιλεγόμενη υπόθεση: ότι η κύρια αιτία της τρομοκρατίας στη Γαλλία είναι η αποτυχία των Μουσουλμάνων να υιοθετήσουν πλήρως την κοσμική κουλτούρα της χώρας.
Στις αρχές Οκτωβρίου, πριν από τις δολοφονίες, ο πρόεδρος Μακρόν είχε αναγγείλει ένα νέο κυβερνητικό σχέδιο για την ενίσχυση της κοσμικότητας και την καταπολέμηση του «αυτονομισμού».
Ο γάλλος πρόεδρος μοιάζει έτσι να θεωρεί ότι μια ισχυρή μειοψηφία των Μουσουλμάνων θέλει να αποκοπεί από τη γαλλική κοινωνία, δημιουργώντας θύλακες στα εγκαταλελειμμένα προάστια ή μουσουλμανικά οικοσυστήματα γύρω από τα μουσουλμανικά σχολεία ή τα τζαμιά.
Η άποψη αυτή όμως ίσως να θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή.
Ένα πρόβλημα που έχει αυτή η ιδέα είναι ότι ξεχωρίζει τους Μουσουλμάνους της Γαλλίας, θεωρώντας τους ανώριμους πολίτες που δεν καταλαβαίνουν πώς λειτουργεί το κοσμικό κράτος. Αντιθέτως, πολλές μελέτες δείχνουν ότι οι περισσότεροι Μουσουλμάνοι είναι αρμονικά ενταγμένοι από κοινωνική και πολιτισμική άποψη (όχι όμως και οικονομική, λόγω των διακρίσεων στους χώρους εργασίας). Ο πολιτικός επιστήμονας Μπρουνό Ετιέν χαρακτήρισε κάποτε τους Μουσουλμάνους της Γαλλίας «αφύσικα φυσιολογικούς».
Ισως στις δεκαετίες του 1980 και του 1990 κάποιοι Μουσουλμάνοι να θεωρούσαν την κοσμικότητα συνώνυμη με την αντιθρησκευτικότητα ή την αθεϊα. Αλλά αυτό δεν ισχύει πλέον. Τα δύο τρίτα των Μουσουλμάνων που απάντησαν το 2016 σε μια έρευνα του Institut Montaigne εξέφρασαν την πεποίθηση ότι το κοσμικό κράτος επιτρέπει την ελεύθερη θρησκευτική έκφραση. Σε μια άλλη μελέτη, που δημοσιοποιήθηκε πέρυσι, το 70% των Μουσουλμάνων απάντησαν ότι αισθάνονται πως μπορούν να ασκούν ελεύθερα τα θρησκευτικά τους καθήκοντα στη Γαλλία, ενώ το 41% είπαν ότι το ισλάμ θα πρέπει να προσαρμοστεί κατά κάποιον τρόπο στην κοσμικότητα.
Όταν οι Μουσουλμάνοι της Γαλλίας επικρίνουν σήμερα την κοσμικότητα, δεν πρόκειται για τη δημοκρατική εκδοχή της κοσμικότητας που προβλέπεται από τον νόμο του 1905 για τη διάκριση εκκλησίας και κράτους. Ο νόμος εκείνος αποσκοπεί στην προστασία της ελευθερίας της πίστης, ορίζοντας ότι το γαλλικό κράτος και οι θεσμοί του παραμένουν αυστηρά ουδέτεροι στο ζήτημα της θρησκείας. Οι Μουσουλμάνοι διαμαρτύρονται για μια πιο πρόσφατη και πιο ιδεολογική ερμηνεία του νόμου, που τους κατηγορεί για την αδυναμία τους να ενταχθούν, καθώς και άλλα δεινά. Η αίσθησή τους είναι ότι αυτή η φιλελεύθερη αρχή χρησιμοποιείται ως πρόσχημα για έναν αντιμουσουλμανικό ρατσισμό.
«Ας μη χρησιμοποιούμε την κοσμικότητα εναντίον του ισλάμ», προειδοποίησε κάποτε ο ιστορικός Ζαν Μπομπερό, ειδικός στην κοινωνιολογία των θρησκειών.
Είναι χαρακτηριστικό ότι το ακροδεξιό κόμμα της Μαρίν Λεπέν εμφανίζεται σήμερα ως το τελευταίο οχυρό των δημοκρατικών αξιών της Γαλλίας, περιλαμβανομένης της κοσμικότητας. Μια οικουμενική έννοια που κάποτε ταυτιζόταν με την πρόοδο τώρα έχει γίνει ένα κομματικό σύνθημα.
Οι Μουσουλμάνοι κατηγορούνται επίσης ότι δεν καταγγέλλουν αρκετά δυνατά τους ισλαμιστές. Αλλά αυτό δεν είναι αλήθεια. Πολλές μουσουλμανικές οργανώσεις καταγγέλλουν την τρομοκρατία, της οποίας πέφτουν θύματα συχνά και Μουσουλμάνοι. Ο ιμάμης του Μπορντό πρωτοστατεί στις προσπάθειες καταπολέμησης του ριζοσπαστισμού στη Γαλλία.
Η εκστρατεία κατά του «αυτονομισμού» δεν θα συμβάλει στην κινητοποίηση των Γάλλων Μουσουλμάνων κατά του ριζοσπαστισμού ούτε θα ενθαρρύνει την αίσθησή τους ότι ανήκουν στο έθνος. Αντιθέτως, υπάρχει κίνδυνος η ρητορική αυτή να πείσει ορισμένους Μουσουλμάνους ότι είναι διαφορετικοί από τους άλλους Γάλλους. Και να επιταχυνθεί έτσι η δημιουργία μιας διακριτής μουσουλμανικής ταυτότητας και κοινότητας μέσα στη Γαλλία.
(*) Ο Βενσάν Ζεσέρ είναι πολιτικός επιστήμονας στο Γαλλικό Εθνικό Κέντρο Επιστημονικής Ερευνας του Πανεπιστημίου Aix-Marseille.
(Πηγή: New York Times)
ΜΜΗ
