Στην προεκλογική εκστρατεία της το 2013, η Άγγελα Μέρκελ διεκδικούσε τη δεύτερη θητεία της στην καγκελαρία. Με το γνωστό, αφαιρετικό και επικοινωνιακά κάπως ντεμοντέ ύφος της, απευθύνθηκε ευθέως στους ψηφοφόρους: «Με γνωρίζετε», τους είπε. Το ίδιο ακριβώς ισχύει και για το βιβλίο της πρώην καγκελαρίου που κυκλοφόρησε την περασμένη Τρίτη. Όποιος διαβάσει τις περισσότερες από 700 σελίδες του, δεν θα γνωρίσει κάποια νέα Μέρκελ. Ούτε θα εκπλαγεί με τις εξηγήσεις της. Θα διακρίνει όμως την αγωνία της για την υστεροφημία της και τη σπουδή της να ελέγξει η ίδια την ερμηνεία της πολιτικής της κληρονομιάς.
Τα απομνημονεύματα είναι ακριβώς αυτό που λέει η λέξη. Ο συγγραφέας παραδίδει ό,τι θυμάται, όπως το θυμάται από τη ζωή του και διατηρεί απόλυτο έλεγχο της αφήγησης. Ωστόσο, η κυρία Μέρκελ δεν είναι λογοτέχνης. Γράφει ακριβώς όπως εκφραζόταν όλα τα χρόνια της δημόσιας παρουσίας της – χωρίς καλολογικά στοιχεία. «Δεν αγαπώ τους υπερθετικούς», εξηγεί η ίδια. Η ατυχία της όμως ήταν ότι, στα μόλις τρία χρόνια από τότε που αποχώρησε από την πολιτική, ο κόσμος δεν είναι πλέον ο ίδιος – ούτε η Γερμανία ασφαλώς. Η χώρα έχει μπει σε ύφεση, μαίνεται πόλεμος στο κατώφλι της Ευρώπης και οι συνέπειες της πολιτικής των προηγούμενων ετών, κυρίως στο μεταναστευτικό και στην ενέργεια, είναι εμφανείς και δυσβάστακτες.
Η κριτική στο βιβλίο αποδεικνύεται λοιπόν αδύνατο να διαχωριστεί από την αξιολόγηση των κυβερνητικών αποφάσεων που πήρε η Άγγελα Μέρκελ, ή να περιοριστεί σε απλή περιγραφή των γεγονότων. Κοινή διαπίστωση πολλών αναλυτών είναι η παντελής απουσία αυτοκριτικής. Όπως γράφει χαρακτηριστικά η Frankfurter Allgemeine Zeitung, ο τίτλος του βιβλίου, αντί για «Ελευθερία», θα μπορούσε κάλλιστα να είναι «Χωρίς Εναλλακτική». Η κυρία Μέρκελ δεν βρίσκει λάθη στους χειρισμούς της, ούτε για την εξάρτηση από την (φθηνή) ρωσική ενέργεια, ούτε για το άνοιγμα των συνόρων σε πάνω από ένα εκατομμύριο πρόσφυγες.
«Σε κάθε περίπτωση, εάν βοηθάει, ας πούμε ότι έφταιγε η Μέρκελ», είπε η ίδια με σχεδόν παιδικό πείσμα, όταν στην παρουσίαση του βιβλίου της δέχθηκε επίμονες ερωτήσεις σχετικά με τις ευθύνες της.
«Η Μέρκελ υποβαθμίζει την ευθύνη της. Τα απομνημονεύματά της είναι προσπάθεια να ανακτήσει την κυριαρχία της ερμηνείας της πολιτικής της κληρονομιάς. Όσοι περιμένουν αυτοκριτική, θα απογοητευτούν», σημείωσε η Handelsblatt επισημαίνοντας ότι πολλοί τα τελευταία χρόνια στην Γερμανία επιθυμούν να ακούσουν περισσότερα για την επίθεση της Ρωσίας στην Ουκρανία και την ενεργειακή κρίση. Η οικονομική εφημερίδα χαρακτηρίζει «δυσάρεστη» την έλλειψη αυτοκριτικής και την ακλόνητη προσήλωση σε επιλογές «χωρίς εναλλακτική».
Αν στα μεγάλα πολιτικά θέματα η Άγγελα Μέρκελ δεν διαφωτίζει ιδιαίτερα το αναγνωστικό της κοινό, φροντίζει να συμπεριλάβει στην αφήγησή της άγνωστες πτυχές των 16 ετών που πέρασε στην εξουσία.
Όποιος και αν είναι τελικά ο απολογισμός, η κόρη του πάστορα από το Αμβούργο που έζησε, όπως περιγράφει η ίδια, 35 χρόνια σε καθεστώς δικτατορίας και άλλα τόσα σε δημοκρατία, διηγείται μια συναρπαστική ιστορία – έστω με όχι και τόσο συναρπαστική γραφή.
Η Μέρκελ φαίνεται ότι επιδιώκει να καταθέσει τις φιλελεύθερες αξίες – την ανοχή, τα ανοιχτά σύνορα, το ελεύθερο εμπόριο, την διεθνή συνεργασία. Πράγματα που – συμπτωματικά; – στη μετά-Μέρκελ εποχή κάθε άλλο παρά αυτονόητα μπορούν να θεωρούνται.
